Politika eta Franco

• "El libro verde de la Falange"

  Ester Salaberria Kortaberria (1939) Lezo

  "El libro verde de la Falange" zelakoa du gogoan Esterrek, larunbat arratsaldetan lantzen zuten hau eskolan. Maistrak betebeharrez pasatzen zuen liburu hura, ahalik eta azkarren.

• Gerrako biktimei "Cara al Sol" abestea

  Ester Salaberria Kortaberria (1939) Lezo

  Gogoan du Esterrek "cara al sol" abestu behar izaten zutela mezan, gerrako biktimen izenak zeuden paretan.

• Politika kontuetan, isiltasuna

  Mikel Salaberria Kortaberria (1932) Lezo

  Lezoko Batzokia justu-justu ezagutu zuen. Itxi egin zuten gerra garaian. 14-15 urte arte ez zuten etxeko eztabaidetan parte hartzen. Isiltasuna zen nagusi gai batzuekin, beldurra. 18 urtetik gora hasi zen kontzientzia hartzen.

• Gerraosteko errepresioa

  Aurora Bascaran Martínez (1933) Eibar

  Sendatu eta lanean eta politikan sartu zen berriro Benigno Bascaran. 1950ean atxilotu egin zuten eta Martutenen zazpi hilabete pasa zituen. Irunera eraman zituzten lehenengo eta aitak bertan bizi izandako anekdota bat kontatzen du Aurorak.

• Benigno Bascaran gerraostean klandestinitatean

  Aurora Bascaran Martínez (1933) Eibar

  Benigno Bascaran gerra bukatu eta sendatu zenean politikan hasi zen berriro ere. Eibarren sozialistak nazionalistekin klandestinitatean antolatuta zeudela azaltzen du Aurorak, 1950.urtean kartzelan sartu zuten arte. Aberri egun baten irratia asaltatu eta askatasun oihuak elarazi zituztela kontatzen du. Greba politikoak ere egiten zituzten eta Benigno askotan eramaten zuten Guardia Zibilek.

• Erregearekin hizketan

  Aurora Bascaran Martínez (1933) Concepción Martínez Fuldain (1908) Eibar

  Concepcion senarrarekin batera erregearekin egon ziren Euskal Herrira egindako bisita batean eta eskopeta bat oparitu ziotela oroitzen du.

• Irene izena nola jarri zioten

  Irene Yeregi Salegi (1924) Zumaia

  Irene izenaren inguruko gorabeherak. Aita oso nazionalista zen. Berari Edurne izena jarri nahi izan zion, baina galarazita zegoen eta Irene jarri behar izan zion. Gerora laugarren alabari Edurne jarri zion izena.

• Gerraostean Espainiako bandera edo falangistena jarri behar arropan

  Irene Yeregi Salegi (1924) Zumaia

  Gerraosteko giroa Zumaian. Arropan Espainiako bandera edo falangistena jarri behar izaten zen. Goiko plazara Cara al Sol abesten ikastera joan behar izaten ziren.

• Franco Eibarren

  Faustina Lopez Larrea (1908) Eibar

  Franco Donostian. Eibarrera ere etorri zen, baina ez zuen denbora asko egin. Eibarko jendea etxean sartuta. Egun horretan Faustina Hendaiatik etorri zen trenez eta kanpoko jende asko etorri omen zen trenean. Armada izugarria ekarri omen zuen Francok. Orduko bizipenak.

• Urte gogorrak eta giro nahasia

  Tere Bakedano Altamira (1925) Hernani

  Giro nahasia zegoen garai hartan, eta urte gogorrak izan ziren: manifestazioak, atxiloketak... Bizilagun baten kontuak; Iparraldera joan zen, eta bisitan joaten ziren. Burgosko prozesua. Guardia Zibilarekin ere arazoak.

• "El fresco general y los socavones"

  Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

  Francori buruz "fresco general" esan zuen Iglesiasek Codorniz egunkarian, eta kartzelara eraman zuten horregatik. Beste pare bat aldiz ere eraman zuten kartzelara egunkarian idatzitakoagatik.

• Erreketeen hiletak

  Felipe Korta Gurrutxaga (1928) Ordizia

  Haurtzaroa gerrak markatuta zien, jolasak ere gerrarekin lotura zutenak izaten ziren eta. Errekete bat hiltzen zenean, zirkulu karlista zegoen lekuan jartzen zuten gorpua eta mutil gazteak instrukzioak egitera joaten ziren martxa militarraren atzetik.

• Klandestinitatean paperak mugitzen

  Elu Gaztañaga Martinez (1916) Ordizia

  Paperak hona eta hara eramaten egin zuen lan klandestinitatean ETAren alde. Mendira asko joaten ziren zeregin horretarako. Arriskuan sarri ibiltzen ziren.

• Frankismo garaia

  Pedro Armendariz Imaz (1925) Ordizia

  Frankismo garaiko kontuak. Frankistek agintzen zuten herrian. Kartzelan egondako errepublikarrek ez zuten boto eskubiderik. Nazionalistek industrian boterea zutela aipatzen du Pedrok. Gerra aurreko egoera ekonomikoa zein zen aipatzen du.

• Tedeumak

  Kontxa Intxausti Peña (1919) Ormaiztegi

  Tedeumak: Francoren tropek zerbait hartzen zutenean egoten zen ospakizuna. Familiakoren batek joan egin behar izaten zuen nahitaez.

• Kartzelan egon izanagatik, lana bilatzeko zailtasunak

  Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia

  Gerra garaian, senarra 3 urtez egon zen atxilotuta. Handik herrira itzuli zenean, ez zioten eman nahi izan lanik, ezta itsasoan lan egiteko pasaporterik ere. Azkenean, ahalegin handiak egin eta gero, lortu zuen pasaportea.

• Francoren debekuekin, Pasaia erdaldundu

  Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia

  Francoren diktadura etorri zenean, denak erdaraz hitz egitera ohitu ziren Pasaian. Herria asko erdaldundu da horren ondorioz, euskararen transmisioa eten egin da.

• Euskararen egoera gerra zibilaren ostean

  Juana Arrieta Leceta (1923) Margarita Murguizu Azurmendi (1910) Dolores Tolosa Lariz (1911) Eibar

  Euskararen aldeko mugimendu handia Bilbon. Gerra ostean euskaraz berba egiterik ez zegoen; umeei euskarazko izenik ipintzerik ere ez.

• 'Viva España' eta 'Cara al Sol' abestu behar

  Pedro Iraola Belza (1941) Amasa-Villabona

  Zizurkilgo eskolatik ateratzen zirenean, 'Viva España' eta 'Cara al Sol' abestu behar izaten zuten atarian. Pasadizoa: maisuak bere semea banderarekin jo zuen ez zuelako 'Cara al Sol' abestu nahi. Zelatariak.

• Falanjearen sermoiak entzutera behartuta

  Aintzane Telleria Madariaga (1931) Bermeo

  Batzokia izandako etxea hartu zuen beretzat Falanjeak. Fabrikatik ordubete galdu eragin eta behartuta joan behar izaten zuten hara "euren inuzentekerixek entzuten". Errebeldea izan da Aintzane, ez zuen amore ematen. Bandera edo "txori" espainiarrak eramatera behartzen zituzten eskolan baina berak kendu egiten zituen.