Politika eta Franco

• Ikurriña legezkoa ez zen sasoiko kontuak

  Pedro Ignacio Elosegi Gonzalez de Gamarra (1960) Gasteiz

  Ikurriña 1977an legeztatu zuten, bere urtebetetze-egunean. Mendian ikurriñak ateratzen zituzten. Mairulegorretako dantzaldietan ere bai. Aitarekin joaten ziren, eta ama kezkatuta egoten zen.

• Koloretako alkandorekin arazoak San Justoko erromerian

  Bonifazio Arandia Uriarte (1909) Igorre

  San Inazioetan Gorbeiara joan ziren behin. San Justo ermitaren inguruan jotzeko tratua egin zuten, 500 pezetaren truk. Gerraostea zen. Zazpi koloretako alkandorak zeuzkatela eta zinegotziak guardia zibilei deitu zien, nazionalisten koloreak zirela eta. San Ferminetarako egindako alkandorak ei ziren. Guardiek baimena eman eta berriz jotzen hasi ziren kamioi gainean. Txaloka hasi ziren denak eta zinegotziak gehiago jotzea galarazi zien.

• "Baga Biga Higa" sentikaria, Gasteizen

  Josu Zabala Ajuriagerra (1954) Gasteiz

  Irakasle Ikasketak egiten ari zen sasoian, Teatro Floridara Ez Dok Amairu joan zen, "Baga Biga Higa" emanaldiarekin. Txundituta geratu zen. Politikoki troskismoarekin lerrokatu zen, LKI eta eremu horietan.

• Arrasateko ikastolatik Burgosera, soldadutza egitera

  Josu Zabala Ajuriagerra (1954) Gasteiz

  Irakasle ikasketak bukatuta, Arrasateko ikastolan izan zuen lehen lana. Atxilotu egin zuten, eta kartzelaldiaren ostean, soldadu bidali zuten, Burgosera. Han ezkerreko militanteen eskuetan zeuden koartelak. Harrera-luntxa egin zieten, eta "banda"-koa izan zen hasieratik.

• Soldadutzan, komite antifrankistan

  Josu Zabala Ajuriagerra (1954) Gasteiz

  Soldadu Komitean egon zen, fitxatutako beste antifrankista guztiekin batera. Franco hil zenean, soldadutza egiten zegoen. Martxoaren 3ko sarraskia gertatu zenean ere bai.

• Aktibismo politikotik aktibismo musikalera

  Josu Zabala Ajuriagerra (1954) Gasteiz

  Franco hil zenean, desenkantua iritsi zen, "trantsizio faltsua"... ustezko demokrazia horretan, ezkerrak indarra galdu zuela dio. Ekintzarako aukerak mugatu egin ziren, eta aktibismo musikala egitea erabaki zuen.

• Urte eta erdi kartzelan

  Peli Fernandez de Romarategi Lanas (1922) Gasteiz

  Gerraostean, Franco Gasteizera etorri zen kongresu batean parte hartu eta Fray Frantzisko de Vitoriaren omenezko monumentu bat inauguratzera. Egun hartan, Pelik eta beste bost lagunek Senda pasealekua ikurrinaz bete zuten. “Erbesteratuei muga zabaldu”, “Presoak askatu” eta horrelako esaldiekin pegatinak ere ipini zituzten. Poliziak denak atxilotu zituen eta jipoitu egin zituzten, beraiek nahi zutena deklara zezaten. Peli urte eta erdi egon zen kartzelan.

• Gerraosteko fusilamenduak eta debekuak

  Peli Fernandez de Romarategi Lanas (1922) Gasteiz

  Gerra garaian, Santa Isabel hilerrian jendea fusilatzen zuten. Irratia ezkutuan entzuten zuten, debekatua baitzegoen.

• Euskarazko mezak ematen hasi ziren Gasteizen

  Felix Razkin Mendinueta (1947) Arbizu

  Langile mugimenduan sartu zen Gasteizen. "Apaiz langileak". Garai hartan, 1967 inguruan, euskarazko mezak ematen hasi ziren Gasteizen; lantegietara lanera joandako euskaldun asko zeudelako. Ez zuten baimenik lortu. Gitarrarekin kantatzen zuten elizan.

• Euskarazko eskolak ematen, Bar Pacon

  Felix Razkin Mendinueta (1947) Arbizu

  Euskarazko eskolak ematen ere hasi ziren. 20tik 8 inguru hasi ziren euskara irakasten, han eta hemen. Oñatibia apaizaren "método radiofónico) erabiltzen zuten. "Umandi"-ren gramatika ere bazegoen. 3 ikasle talde izan zituen. Manuel Iradier elkartean, Bar Pacon... behin atxilotu egin zuten.

• Langile mugimenduan buru-belarri; martxoaren 3aren aurreko giroa

  Felix Razkin Mendinueta (1947) Arbizu

  Langile mugimenduan sartuta ibili zen buru-belarri, baina gero utzi egin zuen. Sindikatuak, grebak... martxoaren 3ko sarraskia ere gertutik ezagutu zuen. Grebak zergatik ziren azaltzen du. Sindikatuak ez ziren legezkoak. Plataforma bat sortu zuten soldata igoera eta lanordu gutxiago egitea lortzeko. Martxoaren 3aren aurreko grebak eta geldialdiak.

• Burgosko prozesua

  Felix Razkin Mendinueta (1947) Arbizu

  Burgosko prozesua gertatu zenean, Tximist lantegian zegoen lanean. Juanito Zelaia ugazabak langileei grebara ateratzeko esan zien; euskaltzalea zen. Mario Onaindiarekin harremanetan zegoen Razkin, eta Burgosko prozesuan hiru heriotza-zigor jarri zizkioten Onaindiari, ETAko buruetako bat izaki. Amnistia nola iritsi zen.

• Araotzen barnetegia egin, eta denak atxilotuta

  Felix Razkin Mendinueta (1947) Arbizu

  Araotzen (Oñatiko auzo bat) barnetegi bat antolatu zuten, euskara irakasteko. Bukatu zenean, Guardia Zibila joan zitzaien atxilotzera. Bera Gasteizen atxilotu zuen Polizia Nazionalak.

• Gasteizko kartzelatik ihes egiteko prest

  Felix Razkin Mendinueta (1947) Arbizu

  Kartzelara eraman zituzten, baina ez denbora askorako. Ihes egiteko modua pentsatu zuten, eta dena prestatu. Franco joan zen Gasteizera, eta odol deliturik ez zutenak libre utzi zituzten.

• Eskolara sartzerakoan "Cara al sol" kantatu behar

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Eskolara sartzerakoan, txapel gorria jantzita "Cara al sol" abestu behar. Berreñoko eskola txikia zen eta neska-mutilak elkarrekin egoten ziren. Maistra ona eduki zuten. Erdalduna zen. Berak ulertu ez arren, ez zituen zigortzen euskaraz berba egiteagatik. Ez zen asko joan eskolara. Anaiak gehiago joan ziren.

• Olerti aldizkariari debekua

  Santiago Onaindia Baseta (1909) Amoroto

  Olerti aldizkaria ateratzeko baimenik ez zioten inoiz eman izan baina argitaratzen jarraitu zuen, harik eta 1970ean Madrildik gehiago ez argitaratzeko debekua jaso zuen arte. Euskal Herriko olerkari onenek idazten zutela bertan dio.

• Frankismoaren eragina euskaltzaleengan

  Santiago Onaindia Baseta (1909) Amoroto

  Francok euskarazaleak eta idazleak zigortu zituela dio, gizartean kalterik gehien egiten dutelako. Jaurlaritzako agintari asko fraide izandakoak edo fraideekin ikasitakoak direla dio.

• Eragozpenik ez euskaraz aritzeko

  Santiago Onaindia Baseta (1909) Amoroto

  Gaur errazagoa da ikastea. Kartzelan ez zuen eragozpenik izan ikasteko. Frankismoan jesuitak eta eskolapioak, oso zigortuak izan ziren; frantziskotarrak, ez hainbeste, ezta karmeldarrak ere. Euskararen alde aritzeko ez du eragozpenik izan.

• Teresa Barrena maistrarekin Mendatako eskolan

  Maria Angeles Gorriño Aranburu (1944) Mendata

  Zazpi urterekin Mendatako eskolara hasi zen. Teresa Barrena zen maistra. Neskak eta mutilak aparte ibiltzen ziren. Goizean maistrak eta maisuak Espainiako bandera ateratzen zuten eta beraiek `Cara al sol´ edo `Viva España´ kantatu behar. Doktrina bakarrik ikasten zuten. Gaztelaniaz tutik ez zekitenez, lehenengo egunean asko ikasi zutela iruditzen zitzaien. Eskolara oinez joaten ziren, goizez eta arratsaldez.

• Aita Zeruko Argiako idazle

  Ixabel Zuaznabar Irulegi (1938) Lasarte-Oria

  Aitak Zeruko Argian idazten zuen, eta paperak labean gordetzen zituen, ezkutatuta.