Politika eta Franco

  • Peli Romarategi Urte eta erdi kartzelan

    Peli Fernandez de Romarategi Lanas (1922) Gasteiz

    Gerraostean, Franco Gasteizera etorri zen kongresu batean parte hartu eta Fray Frantzisko de Vitoriaren omenezko monumentu bat inauguratzera. Egun hartan, Pelik eta beste bost lagunek Senda pasealekua ikurrinaz bete zuten. “Erbesteratuei muga zabaldu”, “Presoak askatu” eta horrelako esaldiekin pegatinak ere ipini zituzten. Poliziak denak atxilotu zituen eta jipoitu egin zituzten, beraiek nahi zutena deklara zezaten. Peli urte eta erdi egon zen kartzelan.

  • Peli Romarategi Gerraosteko fusilamenduak eta debekuak

    Peli Fernandez de Romarategi Lanas (1922) Gasteiz

    Gerra garaian, Santa Isabel hilerrian jendea fusilatzen zuten. Irratia ezkutuan entzuten zuten, debekatua baitzegoen.

  • Felix Razkin Euskarazko mezak ematen hasi ziren Gasteizen

    Felix Razkin Mendinueta (1947) Arbizu

    Langile mugimenduan sartu zen Gasteizen. "Apaiz langileak". Garai hartan, 1967 inguruan, euskarazko mezak ematen hasi ziren Gasteizen; lantegietara lanera joandako euskaldun asko zeudelako. Ez zuten baimenik lortu. Gitarrarekin kantatzen zuten elizan.

  • Felix Razkin Euskarazko eskolak ematen, Bar Pacon

    Felix Razkin Mendinueta (1947) Arbizu

    Euskarazko eskolak ematen ere hasi ziren. 20tik 8 inguru hasi ziren euskara irakasten, han eta hemen. Oñatibia apaizaren "método radiofónico) erabiltzen zuten. "Umandi"-ren gramatika ere bazegoen. 3 ikasle talde izan zituen. Manuel Iradier elkartean, Bar Pacon... behin atxilotu egin zuten.

  • Felix Razkin Langile mugimenduan buru-belarri; martxoaren 3aren aurreko giroa

    Felix Razkin Mendinueta (1947) Arbizu

    Langile mugimenduan sartuta ibili zen buru-belarri, baina gero utzi egin zuen. Sindikatuak, grebak... martxoaren 3ko sarraskia ere gertutik ezagutu zuen. Grebak zergatik ziren azaltzen du. Sindikatuak ez ziren legezkoak. Plataforma bat sortu zuten soldata igoera eta lanordu gutxiago egitea lortzeko. Martxoaren 3aren aurreko grebak eta geldialdiak.

  • Felix Razkin Burgosko prozesua

    Felix Razkin Mendinueta (1947) Arbizu

    Burgosko prozesua gertatu zenean, Tximist lantegian zegoen lanean. Juanito Zelaia ugazabak langileei grebara ateratzeko esan zien; euskaltzalea zen. Mario Onaindiarekin harremanetan zegoen Razkin, eta Burgosko prozesuan hiru heriotza-zigor jarri zizkioten Onaindiari, ETAko buruetako bat izaki. Amnistia nola iritsi zen.

  • Felix Razkin Araotzen barnetegia egin, eta denak atxilotuta

    Felix Razkin Mendinueta (1947) Arbizu

    Araotzen (Oñatiko auzo bat) barnetegi bat antolatu zuten, euskara irakasteko. Bukatu zenean, Guardia Zibila joan zitzaien atxilotzera. Bera Gasteizen atxilotu zuen Polizia Nazionalak.

  • Felix Razkin Gasteizko kartzelatik ihes egiteko prest

    Felix Razkin Mendinueta (1947) Arbizu

    Kartzelara eraman zituzten, baina ez denbora askorako. Ihes egiteko modua pentsatu zuten, eta dena prestatu. Franco joan zen Gasteizera, eta odol deliturik ez zutenak libre utzi zituzten.

  • Damiana Belaustegi Eskolara sartzerakoan "Cara al sol" kantatu behar

    Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

    Eskolara sartzerakoan, txapel gorria jantzita "Cara al sol" abestu behar. Berreñoko eskola txikia zen eta neska-mutilak elkarrekin egoten ziren. Maistra ona eduki zuten. Erdalduna zen. Berak ulertu ez arren, ez zituen zigortzen euskaraz berba egiteagatik. Ez zen asko joan eskolara. Anaiak gehiago joan ziren.

  • Santi Onaindia Olerti aldizkariari debekua

    Santiago Onaindia Baseta (1909) Amoroto

    Olerti aldizkaria ateratzeko baimenik ez zioten inoiz eman izan baina argitaratzen jarraitu zuen, harik eta 1970ean Madrildik gehiago ez argitaratzeko debekua jaso zuen arte. Euskal Herriko olerkari onenek idazten zutela bertan dio.

  • Santi Onaindia Frankismoaren eragina euskaltzaleengan

    Santiago Onaindia Baseta (1909) Amoroto

    Francok euskarazaleak eta idazleak zigortu zituela dio, gizartean kalterik gehien egiten dutelako. Jaurlaritzako agintari asko fraide izandakoak edo fraideekin ikasitakoak direla dio.

  • Santi Onaindia Eragozpenik ez euskaraz aritzeko

    Santiago Onaindia Baseta (1909) Amoroto

    Gaur errazagoa da ikastea. Kartzelan ez zuen eragozpenik izan ikasteko. Frankismoan jesuitak eta eskolapioak, oso zigortuak izan ziren; frantziskotarrak, ez hainbeste, ezta karmeldarrak ere. Euskararen alde aritzeko ez du eragozpenik izan.

  • 1216 Teresa Barrena maistrarekin Mendatako eskolan

    Maria Angeles Gorriño Aranburu (1944) Mendata

    Zazpi urterekin Mendatako eskolara hasi zen. Teresa Barrena zen maistra. Neskak eta mutilak aparte ibiltzen ziren. Goizean maistrak eta maisuak Espainiako bandera ateratzen zuten eta beraiek `Cara al sol´ edo `Viva España´ kantatu behar. Doktrina bakarrik ikasten zuten. Gaztelaniaz tutik ez zekitenez, lehenengo egunean asko ikasi zutela iruditzen zitzaien. Eskolara oinez joaten ziren, goizez eta arratsaldez.

  • Ixabel Zuaznabar Aita Zeruko Argiako idazle

    Ixabel Zuaznabar Irulegi (1938) Lasarte-Oria

    Aitak Zeruko Argian idazten zuen, eta paperak labean gordetzen zituen, ezkutatuta.

  • Ixabel Zuaznabar Osaba hil zuten

    Ixabel Zuaznabar Irulegi (1938) Lasarte-Oria

    Amaren anaia hil egin zuten gerra denboran, Bar Ihintza zuen, eta Bar España jartzera behartu zuten.

  • Maria Jesus Urkiola Gerra garaiko oroitzapenak: zaurituak, Franco, hegazkinak...

    Maria Jesus Urkiola Soraluze (1930) Lasarte-Oria

    Gerra zibileko kontuak ondo gogoratzen omen ditu. Euren aldameneko etxean eskola zegoen. Bera hara joan zen umetan. Gerra sasoian zaurituak eramaten zituzten bertara. Orduko bizipenak: eskua jaso behar eskolan, Francoren etorrerak... Tiroketak eta bonbak zirenean, behera jaisten ziren. Bost urte eta erdi zituen orduan. Gauza asko ikusten zituzten, baina isilik egon behar.

  • Martina Iturrioz Berak euskarari eutsi dio, baina beste askok ez

    Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria

    Lasarten euskaldun asko zen garai batean, baina, euskara debekatuta egon zenez, jendeak ez zuen ikasi eta askok pena du orain. Adibide moduan, Donostiako lagun bat aipatzen du, euskaraz ulertu bai, baina hitz egiten ez dakiena. Haren aita kartzelan egona zen gerra sasoian. Franco etortzen zenean, kartzelan sartzen zuten, egonaldiak irauten zuen bitartean.

  • Kontxita Biain Gerra aurretik doktrina euskaraz; gero gaztelaniaz

    Kontxita Biain Biain (1928) Mari Tere Biain Iñurritegi (1928) Oñati

    14 urtera arte ibili ziren eskolan. Gerraostean `Cara al sol´ abestu behar. Eskolan dena gaztelaniaz ikasi zuten. Gerra aurretik, jaunartzea egiteko, doktrina euskaraz ikasi zuten, baina gerraostean hura ere gaztelaniaz. Urtebete egin zuten mojekin eta gero eskola nazionaletara. Irakasle izan zituzten moja batzuk aipatzen dituzte.

  • Mertxe Altuna Ez zen politikaz hitz egiten

    Mertxe Altuna Iruretagoiena (1945) Lasarte-Oria

    Mertxe gerraostean jaio bazen ere, bazuen osaba bat preso egondakoa. Ez zen haren inguruan hitz egiten, ezta gerraz ere, 'tabu' bat zen.

  • micaela sasiain ormazabal Cara al Sol eta Sacamantecas

    Micaela Sasiain Ormazabal (1929) Lasarte-Oria

    Urnietako eskolara joaten zen eskolara, eta 'Cara al Sol' abesten zuten. Maistrak Francisca zuen izena. Hogei bat ume egoten ziren eskolan, baina neskak eta mutilak bananduta. Egun batean, eskolako kide batek Sacamantecas ikusi zuela kontatu zuen, eta bakoitzari etxera laguntzen zion ordutik.