Ekonomia gerraostean

• Kupoarekin tranpak

  Pedro Agiriano Urrutia (1932) Arrasate

  Gariaren kupoa ordaintzerakoan, behin aitak zorroak urarekin busti zituen, gehiago pisatu zezaten. Den-denarekin itzuli behar izan zen Pedro etxera gurdiarekin. Ia ekoizpenaren erdia entregatu behar izaten zuten. Eguneroko gosaria artoa, taloa edo morokila esnearekin izaten zen.

• Estraperloa Arabatik

  Pedro Agiriano Urrutia (1932) Arrasate

  Irina eta patata ekartzen zuten estraperloan Arabatik. Patata-zorroak trenetik bota etxe inguruan, eta gauez astoarekin jasotzen zituzten. Aitak Arabatik astoarekin ekartzen zuen irina.

• Errotak itxita egon zirenekoa

  Facundo Garai Txintxurreta (1931) Arrasate

  Errotak prezintatu zituztenean, Oñatiko Araotz auzora ere joaten ziren garia ehotzera. Arabatik garia eta patatak estraperloan ekartzen zituzten, gauez. Etxeko gari, arto eta babarrun ekoizpenaren zati bat udalari eman behar izaten zitzaion.

• Gerra osteko jatorduak

  Patxi Bengoa Sagasta (1932) Arrasate

  Errotak itxita zeudenean, herriko errota batera joan behar izaten zuten etxerako garia ehotzera. Baina zahi asko eta irin gutxi ematen zuten bertan, eta horregatik Elorriora joaten ziren ehotzera. Babarrunak eta urdaia jaten zituzten egunero eguerdian, eta porru-patatak gauean. Gaztaina denboran gaztainak, egosita edo erreta. Esne trago bat eta ohera.

• Ogia estraperloan

  Juli Berezibar Arabaolaza (1916) Arrasate

  Errazionamendu garaian, Adrian Garmendiaren okindegian estraperloan egiten zieten ogia jaten zuten.

• Errazionamendu garaian, okindegian neskame

  Inazia Llodio Bengoa (1917) Arrasate

  Gerra ostean, errazionamendua etorri zenean, Arrasateko Azkarate okindegian zegoen lanean. Okindegian lan egin arren, ez zuten ogi zuririk jaten; "zegoena" jaten zuten. Irina Zaragozatik ekartzen zien.

• Okindegia eta errazionamendua

  Inazia Llodio Bengoa (1917) Arrasate

  Gerra bukatu zenean, errazionamendua jarri zuten. Ogi beltza izaten zen. Azkarate okindegian egiten zuen lana denbora horretan: okindegian ez zuten errotarik, labea bakarrik. Irina kanpotik ekartzen zuten. Errazionamendua ere bertan partitzen zuten.

• Errotak eta garia entregatzea

  Inazia Llodio Bengoa (1917) Arrasate

  Gerra ostean, Uribarrin eta Santa Agedan baziren errotak, baina baserritarrik ez zuten garirik; entregatu egin behar izaten zuten.

• Dendak eta errazionamendua

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Gerra denboran, herriko denda batzuk itxi egin zituzten. Errazionamendua jarri zutenean, dendetan ilara luzeak, orduetakoak, egoten ziren janaria eskuratu ahal izateko. Azkarate okindegia etxe ondoan zegoen.

• Gose garaia

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Gose denboran, Elbiraren etxekoek ez zuten goserik pasa; berak Durangoko barnetegian bai. Amak taloak eta morokilak egiten zituen. Elbirak gustuko zuen amaren morokila, azukrearekin. Gari-irinarekin egindako ahia prestatu ohi zuen amak.

• Arrautzak entregatu behar

  Elbira Berriotxoa Muñoa (1925) Arrasate

  Gerra ostean, astean dozena bat arrautza entregatu behar izaten zuten alondegian.

• Garia entregatu behar

  Juan Berezibar Garro (1934) Arrasate

  Garia entregatu egin behar izaten zuten (udalera, abadeari...): 25 kiloko hiru zaku. Etxerako ez zitzaien gari asko geratzen. Irina Markuletetik eta inguruko errota batetik lortzen zuten.

• Gosete handia

  Bixente Azkarate Zabarte (1933) Arrasate

  Gerraostean, gose handia pasatu zuten Bixenteren etxean. Hasieran, dirua egon arren ez zegoen jatekorik; eta, gero, jeneroa iritsi zen, baina dirua falta zen. Errazionamenduko ogia nolakoa izaten zen eta "Jesus katilu" zeri esaten zioten kontatzen du.

• Esne partitzea, errazionamendua eta nazionalak

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  San Viator eskolara joaten zeneko kontuak. Uribarrin nazionalek egindako parapeta bat zegoen. Goizetan, auzoko abadeari meza laguntzen ibiltzen. Etxera joan, eta zer "armozatzen" zuen kontatzen du. Esnea hartu eta kalerakoan, lau-bost bezerori banatzen zien esnea. Segidan, eskolara joaten zen. Eskolatik irtendakoan, errazionamenduko jakiak hartzera joaten zen. Jenaroren etxea esaten zioten eraikinean nazionalek kuartela eduki zuten. Marmitekin etxera zihoala, kuartelean sarrarazi zutenekoa kontatzen du.

• Kupoa eta estraperloa

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  Baserrian ez zuten uzta handia biltzen, eta bildutako dena kupoan entregatu behar izaten zuten. Zenbaitetan, ez ziren iristen kupoa osatzera. 14 urte zituela Bedoñatik Ozaetara (Araba) oinez joan zen lehengusua eta asto parea hartuta patata eta gari bila. Estraperloa.

• Estraperloko ibilerak

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  Bedoñan egon ziren denboran, lehengusuarekin joaten zen Arabara estraperloan jeneroa ekartzera. Lehengusuak ondo ezagutzen zituen inguruko bideak. Mendiko ibilerak: ordu asko oinez eta lorik egin gabe.

• Garia entregatzea

  Matias Sagasta Elorza (1920) Arrasate

  50 kilo gari entregatu behar izaten zuten udaletxean.

• Koartelean janariak elkar-trukatzen

  Irene Ezpeleta Urkia (1935) Arrasate

  Arroza, garbantzuak, azukrea... dendan topatzea ez zen erreza. Amak, guardia zibilaren koartelean esnea banatzen zuen eta han zegoen emakumearekin trukea egiten zuen: baserriko produktuak errekisatutako gauzengatik (arroza, azukrea...). Marmitan ezkutatzen zituzten elikagaiak.

• Errazionamendua gogoratzen du

  Mertxe Bilbao Bilbao (1929) Erandio

  Gerra osteko oroitzapena du: errazionamendua; baina hala zelakoan onartzen zuten. Kartilla eraman dendara eta ematen zuten olio edo azukre errazioa.

• Gose denborako kontuak

  Patxi Bengoa Sagasta (1932) Arrasate

  Fagorren jardun zuen lanean jubilatu arte. Etxean sei senide bizi ziren. Gerra ostean Arrasateko alondegira eramaten zuten eman beharreko gari kuota. Gose denboran etxean ez zuten goserik izan, baina kaleko jende asko etortzen zen jateko eske.