Ekonomia gerraostean

• Estraperloan ibilia Beran

  Joakin Berau Bergara (1933) Arantza

  Beran morroi egon zen denboran, estraperloan ibili zen nagusiak aginduta. Kuadrillan ibiltzen ziren, eta astean hiru-lau bidaia egiten zituzten. Gaueko lana izaten zen. Muga izkinatik bizkarrean ekartzen zuten materiala. Nondik nora ibiltzen ziren azaltzen du. Estraperloko gaiak: iratzargailuak, olioa, sakarina, tabakoa ('Tabaco rubio vasco'), puruak, "botixerrak"...

• Poza, baina egoera zaila

  Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

  Etxera itzultzerakoan, alde batetik poz handia sentitu zuen, baina bestaldetik ez zuten ezer. Aita bihar barik zegoen eta egoera oso zaila zen. Karitatetik bizitzen egon ziren.

• Eibarrera lanera

  Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

  Aita, abertzalea izatearren, lan gabe geratu zen. Eibarren lanean zegoen osaba baten bitartez aitak eta anaiak lana aurkitu zuten. Handik gutxira ama, eta denborarekin, 48an, Begoña ere Eibarrera joan zen bizitzera.

• Kataide-aduana

  Javier Arregi Liziaga (1925) Arrasate

  Kataide baserria aspaldi bota zuten. Baserriaren izenaren gorabeherak azaltzen ditu. Gose denboran hiru baserrietako gariak ebakitzen zituen garia gero udalari emateko.

• Baserriko bizimodu gogorra

  Maximo Undabeitia Zabala (1919) Muxika

  Anai-arreba asko zirenez baserritarrak izan arren gosea pasatu zuten; galdara batetik jaten zuten denek, amak hondakinak jaten zituen. Askotan eskolara joan beharrean baserriko beharretan aritu behar izaten zen, eta maistrari azalpenak eman behar izaten zizkion. Hala ere, aurreko egunean egin gabekoak egin behar izaten zituen berdin-berdin.

• Errotak

  Maximo Undabeitia Zabala (1919) Muxika

  Okako, Usinbaltzako eta Ikerixeko errotetara joaten ziren; gauez joan behar izaten zuten. Txakurragaz joaten zen errotara baten bat agertuz gero abisatzeko. Guardiak denean egoten zirela dio; beraientzat zorroa bete eta besteei utzi ez.

• Kupoa entregatu beharra

  Maximo Undabeitia Zabala (1919) Muxika

  Hartzen zen jeneroaren portzentaje bat entregatu egin behar izaten zen herriarentzako. Behin ez entregatzea pentsatu zutenekoa kontatzen du.

• Errazionamendua banatzen osabagaz

  Maximo Undabeitia Zabala (1919) Muxika

  Bere osabak zuen errazionamendua banatzeko ardura eta bera aritzen zen laguntzen.

• Eztei-bidaiatik olioa kontrabandoan

  Maximo Undabeitia Zabala (1919) Muxika

  Eztei-bidaian Donostiara joan zen eta handik olioa ekarri zuen kontrabandoan.

• Diru gutxirekin moldatu behar

  Maria Luisa Zalakain Odriozola (1930) Amasa-Villabona

  Lehen baserrian behia, oiloak... zituzten. Aita funtzionarioa zen eta oso jornal baxua zuen. Senarrak zer soldata zeukan aipatzen du. Errazionamendu garaian, olio gutxi zegoen, baina harekin moldatu behar izaten zuten, bestela oso garestia baitzen.

• Gerra osteko elikadura

  Maria Luisa Zalakain Odriozola (1930) Amasa-Villabona

  Etxean 10 senide ziren, baina goserik ez zuten pasa. Gerra ostean taloak, esnea, morokilak... jaten zituzten. Morokilak nola prestatzen zituzten azaltzen du.

• Ikatza saltzen zuten beraiek

  Maria Luisa Zalakain Odriozola (1930) Amasa-Villabona

  Ikatza etxean zeukaten eta saldu egiten zuten: kiloka saltzen zen orduan, jendeak ez baitzuen gehiago erosteko dirurik. Ikatza Pasaiatik ekartzen zuten kamioiez.

• Errazionamendua

  Basilio San Anton Baraiazarra (1927) Muxika

  Ibarrurira joan behar izaten ziren errazionamenduaren bila; aste osorako zena egun bakarrean bukatzen zuten. Azukrea morea zela gogoratzen du eta ogi tartean jaten zutela.

• Garia, artoa eta txerria entregatu beharra

  Basilio San Anton Baraiazarra (1927) Muxika

  Garia eta artoa entregatu behar izan zuten, abastorako arduradun batzuk zehazten zituzten kontrolerako. Txerria hilez gero ere entregatu behar izaten zuten, eta hiltzearren ere ordaindu egin behar izaten zenez askok gauez hiltzen zuten. Auzoko baten behin txerria jo beharrean bere hanka jo eta apurtu egin zuen.

• Estraperloa

  Basilio San Anton Baraiazarra (1927) Muxika

  Errotariak egiten zuen estraperloa. Ardoarekin eta pattarrarekin ere egiten zuten; Durangotik harako bidean aguazilak egoten ziren. Undan zegoen Errafael izeneko aguazila; harekin gertatutako pasadizoa kontatzen du.

• Ibarruriko frontoia

  Basilio San Anton Baraiazarra (1927) Muxika

  Ibarrurin egoten ziren pilota-partiduak; Etxezarreko anaiak, Juanjo eta Rubio, onak zirela dio. Kanpoko jendea ere hurbiltzen zen bertara eta bertakoak ere kanpora.

• Medikua kontrabandoan

  Maximo Undabeitia Zabala (1919) Muxika

  Balkoitik medikua noiz zetorren ikusten zuten eta Maumatik zetorrela medikuak Ajurian kolpea izan zuen eta Zugastietan pasatu behar zuen kontrabandoa eta Mauman baten batek emandako bildotsa zekarren medikuak. Medikuak ezin izan zuenez jarraitu Maximok lagundu zion astoan eramanda bildotsa; astoa okerra zela dio.

• Kontrabando-laguntzaile eta fielatoa

  Maximo Undabeitia Zabala (1919) Muxika

  Ajuriatik bajatzeko fielatoa pasatu behar zuten eta hura pasatzea ez zen erreza, baina astoz pasatu zenez, alderdi batean arkumea eta bestean ardia zituela inork ez zion kasurik egin; medikua eta bere emaztea oinez pasatu ziren. Alabak azaltzen du zer zen fielatoa; Irripen eta Zugastietan zegoen.

• Ogi beltza gerra sasoian

  Ricardo Duñabeitia Gandarias (1929) Muxika

  Gerra sasoian ogi beltza jaten zuten, zahiaz egindakoa. Garirik eta, erein ez zenez, krisi itzela egon zen. Aurrera zetorrena jaten zen. Geroago, ereiten hasi zirenean apur bat hobetu zen bizimodua.

• Emakumearen lana baserrian; gerraosteko zailtasunak

  Evaristo Alberdi Oruesagasti (1926) Maria Mugerza Arregi (1930) Bergara

  Emakumearen lana. Etxeko lanak; lixiba. Maria jatorriz Azkoitikoa. Ehunezko arropak. Gerraostean xaboirik ez zegoen eta Mariak gogoan du beraiek etxean egiten zutela. 1951-52 inguruan amaitu zen errazionamendu garaia.