Ekonomia gerraostean

• Eibarko industria eta Armeria Eskola

  Niceto Marcano Muguerza (1932) Eibar

  Armeria Eskola. Jendea ondo prestatuta irten izan da bertatik. Tailerrak sortzeko ilusioa. Eibarko tailer gehienak hutsetik hasitakoak. Industria Eibarren gerra osteko urteetan. Industriarako eta armagintzarako sasoi ona. Denak balio zuen, dena saltzen zen. Asmatzaileak ere baziren, Ibacetatarrak, adibidez. Helmholtz markako organoak asmatu zituzten. Telebistak ere egiten zituzten.

• Gerraostean jatekoa nondik atera?

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Gerraostean garia, artoa eta patata kendu egiten zizkieten, herriarentzat. Ama negarrez egoten zen, ea umeei zer eman behar zien esanez. Okindegian ogi beltza ematen zieten. Nolakoa izaten zen. Amak hura ez jateko esaten zien. Esne asko ematen zuten behiak zituztenez, non-nondik arroza ekarri eta arroz-esnea jaten zuten. Batzuek arbi-loreak batzen zituzten, jateko.

• Amak errazionamenduko ogia ez jateko esaten zien

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Gerraostean garia eta artoa herrian entregatu behar izaten zituzten. Hainbat elikagai errazionamenduan ematen zituzten gerraostean. Ogia nolako eskasa izaten zen. Amak ez jateko esaten zien.

• Kafea eta tabakoa etxean erein eta jaso

  Damiana Belaustegi Jaio (1924) Mendata

  Gerraostean tabakoarekin eta kafearekin larri ibili ziren. Aitak harrapatzen zuena erretzen zuen: arto-bizarrak, mahats orriak... Bai tabakoa eta bai kafea etxean erein zituzten. Kafe-landarea nolakoa izaten den. Gero txigortu egin behar eta zartaginean ez zen ondo txigortzen. Tabako landarea. Hostoak lehortu egin behar. Gerora, Albizko tabernakoek ekartzen zituzten tabakoa eta beste hainbat gauza.

• Durangoko Imaz errotara jeneroa eroan behar

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Baserrian hartzen zuten jeneroa (garia, artoa...) Durangora entregatu behar izaten zuten, bertako Imaz errotara (gaur egun Ibaizabal ikastola dagoen tokira).

• Estraperloa zelan sartu herrira

  Luzia Inzunza Arteaga (1925) Mañaria

  Estraperlo garaia oso gogorra zen. Izurtzatik Mañarira joateko, Izurtzako sarreran zegoen kontrola. Kontrol hori ez pasatzeko, nondik nora joaten ziren azaltzen du. Gabon batzuetan bazuten ardoa, baina ez ogirik; beste behin, ogia bai, baina ez ardorik. Durangon alondegia zuten eta handik ekartzen zuten ardoa. Andreek ez zuten ardorik edaten. Gabonetan ardo-zopak hartzen zituzten gizonezkoek.

• Beharrezko gauzetarako dirurik ez

  Miren Aldekoa Gorospe (1932) Mañaria

  Arropa berriak, olioa eta holakoak erosteko dirua lortzea ez zen erraza izaten. Urte guztirako lain gari ez zuten etxean hartzen, eta erosi egin behar izaten zuten.

• Katuak ilobak maino maiteago

  Anastasio Beaskoetxea Egiarte (1925) Mendata

  Diru apur bat eman zion baserriko ugazabak eta Errekaldera itzuli zen eta han egon zen soldadutzara joan arte. Hamabost urterekin, izapideak egin zituen itsasora joateko nabigatzera. Mundu Gerra zen, baina berak handik irten beharra zuen. Gose garaia zen, lana zuenean ere, ez zuen ostatua ordaintzeko adina irabazten. Izeko neskazaharrak maiteago zituen txakurra eta katuak ilobak baino. Beste bi neba-arreba ere morroi edo neskame joan ziren.

• Nabigatzeko gomendiozko agiria behar

  Anastasio Beaskoetxea Egiarte (1925) Mendata

  Hemezortzi urterekin deitu zioten Marinan soldadutza egiteko. Itzuli zenean, nabigatzera joan nahi zuen, baina, ez zuenez gomendiozko agiririk, ez zuen lortzen lanik. Obretan hasi zen lanean, baina ez zitzaion heltzen gosea kentzeko. Estraperloko janaria oso garestia zen: norberak erositakoa ere ostu egiten zuten.

• Amonak janaria ematen zien behar zutenei

  Eulalia Ollokiegi Sarobe (1937) Lasarte-Oria

  Baratzetik bizi ziren Larrekoetxe baserrian. Hiru baratze zituzten, eurentzat janaria ekoizteko eta baita tratua saltzeko ere. Eulaliak gogoan du jende asko joaten zela baserrira eskera, eta amonak janaria ematen ziela.

• Oliorik ezean, txerriaren koipea

  Maria Angeles Gorriño Aranburu (1944) Mendata

  Baserrian ez zuen goserik ezagutu eta gurasoei ere horixe entzun izan zien beti. Beti egoten zen zerbait jateko. Olio falta egon zen. Txerriaren koipea erabiltzen zuten jatekoa frijitzeko. Ogi faltarik ez du ezagutu. Olio kontrabandoa. Mendatako emakume batek egiten zuen tranpa.

• Hezur-muina jaten zuten

  Ixabel Zuaznabar Irulegi (1938) Lasarte-Oria

  Ogiaz lagunduta jaten zuten hezur-muina. Gaur egun txarra dela esaten badute ere, garai hartan, gerraostean, jatekorik ez zen soberan. Amonak arto-ogia egiten zuen.

• Estraperloa trenean

  Ixabel Zuaznabar Irulegi (1938) Lasarte-Oria

  Trena baserri ondotik pasatzen zen, eta Ixabelek nola jakin ez arren, morroia eta aita agertzen ziren handik ogi-irinarekin.

• Hamabi urterekin Galarditarren dendara lanera

  Maria Jesus Urkiola Soraluze (1930) Lasarte-Oria

  Hamabi urterekin Galarditarren janari-dendan hasi zen lanean. Beraiek dendaren gainean bizi ziren, bigarren solairuan, eta Galarditarrak aurreko etxean. Dendako lanetan eta etxekoetan jardun behar izaten zuen, goizetik gauera. Errazionamendu garaian jende asko joaten zen eta neka-neka eginda bukatzen zuen. Etxean pozik, diru pixka bat irabazten zuelako.

• Gosete sasoian arrautza frijitua amaitzeko penaz

  Maria Jesus Urkiola Soraluze (1930) Lasarte-Oria

  Gerraostean gosea pasa zuten. Arrautza frijitua jaten bazuen noizbait, bukatzeko penaz egoten zen, ez zekielako noiz izango zuen berriz halako aukerarik. Ogi beltza. Baserrietako jendea hobeto egon zen. Amaren jaiotetxetik (Azpeititik) bidaltzen zizkieten zenbait barazki. Bolada baten "auxilio social"en jaten zuen. Ez zegoen dirurik. Gose sasoian edozer gauza zen ona.

• Beraiek etxeko elikagaiak; kaleko jendea goseak

  Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria

  Aitak egin izan zuen garia, baina ez asko. Ez omen da gariarentzat leku aproposa. Artoa eta babarruna izaten zituzten soroan. Goizean goiz artajorrara joan behar ihintzetan. Baratze koskor bat ere bazuten: patata, tomatea eta barazki gutxi batzuk. Dena etxerako izaten zen. Babarruna urte guztian jaten zuten. Kaleko etxe askotan ez zuten jatekorik izaten eta mendi aldera joaten ziren sagarrak lapurtzera. Euren etxera Errekaldetik eta Lasartetik etortzen ziren kuadrillak.

• Gerraostean babarruna ezkutatzen, ez entregatzearren

  Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria

  Gerraostean baserritarrek jasotako elikagaietatik zati bat entregatu egin behar izaten zuten. Guardia zibilak joaten ziren baserrietara. Aitak babarruna zulo batean ezkutatzen zuen. Hala ere, ezarritako kupoa eman egin behar izaten zen.

• Senarrak eta biek janari-denda jarri zuten

  Martina Iturrioz Lazkano (1933) Lasarte-Oria

  Garai bateko Michelin lantegiko soldatarekin ez ziren iristen 1000 pezetara (hilean). Hilabetea pasatzeko lanak izan arren, sekula ez duela zorrik egin dio. Senarrak eta biek janari-denda jarri zuten. Dena zakuetan etortzen zen orduan eta jendeak justukoa erosten zuen. Gustatu egiten zitzaion jendearekin tratua.

• Txekorrak estraperloan erosi eta saltzen

  Sabino Etxabeguren Artola (1927) Anoeta

  Hamasei bat urte zituela estraperloan hasi ziren. Aitak dirua ematen zion baserrietan txekorrak erosteko. Ondoren etxean hiltzen zituzten Tolosan edo Donostian saltzeko. Txekorrak Alkiza, Hernialde, Ibarra eta inguruetatik ekartzen zituzten. Estraperloan ibiltzen ziren beste emakume batzuk ere aipatzen ditu.

• Errotako harriak Bergaratik ekarri zituzten

  Sabino Etxabeguren Artola (1927) Anoeta

  Donostian soldadu egon zen, San Markosen. Estraperloan haragia eta irina ibiltzen zituzten. Aitak Bergaratik errotako harriak ekarri zituen eta baserritarrek garia isilka ekartzen zien. Gauez egiten zuten lana, ezkututan.