Ekonomia gerraostean

• Etxeko txorizoak eta irina gordetzen

  Fermin Etxebarria Elorza (1928) Aramaio

  Otxandiarrak gose denboran gaztainak eta sagarrak batzera etortzen ziren mendiz Aramaiora. Guardia Zibilen beldurrez, etxeko txorizoak etxetik kanpo gordetzen zituzten. Garia gauez eho eta hura ere gorde egiten zuten. Errotak prezintatu zituztenean, sutarako egur, babarrun eta baserriko gauzen truke, Guardia Zibilek uzten zieten garia ehotzen.

• Gerra sasoian errotak zarratuta

  Basilio San Anton Baraiazarra (1927) Muxika

  Gerra sasoian errotak zarratuta egon zirenez, kontrabandoan aritzen ziren; urtebete inguruan egon ziren zarratuta. Hala ere, errotariak jakiten zuen noiz eho eta noiz zarratu, harrapa ez zezaten. Errotaria Potoko semea zen.

• Errazionamenduaz gain, janaria lortzeko bideak

  Juliana Olaizola Gurrutxaga (1928) Azpeitia

  Gerraostean kaleko ogia jaten zuten: nolakoa zen eta nola lortzen zuten aipatzen du. Errazionamenduko ogia jaten zuten, eta lau bat ogi tokatzen zitzaizkien. Egunero banatzen ziren ogi haiek, baina horrez gain, garia eho eta estraperloan ere ibiltzen ziren ogi gehiago lortzeko. Errazionamendu-liburuxka edukitzen zuten, eta familiaren beharren arabera jasotzen zuten janaria.

• Toalleko errotatik irina estraperloan ekarri

  Joxe Mari Aristi Garate (1930) Azpeitia

  Gosete handia egon zen. Ogia hauts egiten zen, eta patatarik ez zegoen; haren ordez, batata jaten zuten egosita. Jose Mariren aitak Toalleko errotatik estraperloan ekartzen zituen garia eta irina tabernarako. Errotak zarata egiten zuen, eta, gauez eho ahal izateko, zerbait egiten zuten hura isildu ahal izateko. Gero, etxean ogia egiten zuten.

• Garagar kafea

  Abelintxu Olano Olibares (1932) Ubide

  Garagarra edo oloa zartaginean erre, kafe ehogailuan eho, eta kafearen antzeko zerbait prestatzen zuten. Benetako kafea San Juanetan-edo probatzen zuten. Azukrea jaten ikasi gabe zeudenez, haren ezak ez zituen larritzen. Ardoa bidetik garraiatuz gero, zergak ordaintzen ziren. Estraperloa mendiz egiten zuten.

• Errota barik ogirik ez

  Fernando Alegria Goiri (1923) Muxika

  Ortuak izan arren, miseria izan zuten ogi barik. Etxeko garia ehotzeko etxean bazuten eskuzko makina bat eta bertan ehotzen zuten gauez. Artoa, ostera, ezin zuten eho, errotak zarratuta egon baitziren. Ogi gutxirekin hazitakoak dira. Ogi beltza, zahiarekin egindakoa, izaten zuten.

• Herriko idazkaria lagun, ehotakoa entregatzetik libratu

  Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz

  1943. urtean denborale txarra egon zen. Baserri askori teilatua apurtu zitzaien, baina beraiena ondo mantendu zen. Galera posible hori aintzat hartuta, berak etxean zuten jenero guztia ehotzea pentsatu zuen, diru asko lortu zezakeelako, horrela aitari dirua kartzelara eraman ahal izateko. Ehotakoa herrira entregatu behar izaten zuten eta, herriko idazkaria bere laguna zenez, harengana joan zen irina saldu eta aitarentzako dirua lortu nahi zuela esanez. Besteei, ostera, denboralearen ondorioz dena galdu zutela esan zien.

• Kartila, ehotakoa apuntatzeko

  Maria Dolores Maiza Artola (1937) Tolosa

  Garia entregatu egin behar izaten zen. Baserritar bakoitzak hainbesteko bat ehotzeko baimena izaten zuen. Errotara joaten zirenean, kartila eraman behar izaten zen, eta errotariak bertan idatzi behar izaten zuen zenbat eho zen. Hilaren azkenean, errotariak ehotako guztiaren kontua entregatu behar izaten zuen. Ehotako proportzioaren arabera hainbesteko bat ordaindu behar izaten zuen Maria Doloresen aitak.

• Artoarekin estraperloan

  Mari Cruz Sagarzazu Iturriza (1928) Andoain

  Gerra garaian eta gerraostean estraperloan eramaten zuen artoa Mari Kruzen ahizpak Itsasondora, bertan eho eta berriz etxera bueltan ekartzeko.

• Artoa ezin eho; morokila esnearekin jan

  Benantzia Iraola Arruti (1923) Donostia

  Arto asko ereiten zuten oiloentzako. Oiloek ez zuten beste ezer jaten, ez pentsurik, ez ezer. Talo gutxi jan zuten beraienean; miseria handia zegoen eta makina txiki batean txikitzen zuten artoa, morokila egin eta esneari hura botatzeko. Esne gutxi gastatzeko, esnea egosi ostean, hori botatzen zioten.

• Aulestira jenero bila gose denboran

  Begoña Ansotegi Txakartegi (1928) Lekeitio

  Gerra denborako ogiaz, txuskoaz. Txarra. Zopak egin eta hondora joaten ei ziren. Aulestiko baserri batetik ekartzen zuten jeneroa gose denboran.

• Karabineroak kontrabandoa zaintzen

  Begoña Ansotegi Txakartegi (1928) Lekeitio

  Kanpotarrak ziren karabineroak. Bat zital-zitala ei zen, beste bat jatorra. Honek harreman ona zuen herritarrekin. Kontrabandoa zaintzea zen haien eginkizuna. Tabakoa, kafea, sakarina eta horrelakoak ziren gaiak. Donibane Lohizunen erostenei zuten jeneroa.

• Marianista ikasketak

  Juan Leibar Guridi (1926) Arrasate

  Gerra bukatu zenean Eskoriatzan zegoen. Gogoan du gero egon zen gosetea. Eskoriatzatik Elorriora joan zen nobiziatua egitera. Handik Segoviara bidali zuten eta han ogi zuria jaten zuten egunero. Madrilgo Carabanchelen beste bi urte eman zituen batxilergoa bukatzen.

• Errazionamendu garaiko kontuak

  Salbador Anakabe Mendieta (1925) Lekeitio

  Gose handirik ez du berak pasatu, baina badira pasatutakoak. Errazionamendua udaletxe azpian hartzen zen. Garbantzuak eta dilistak kokoaz egoten ziren sarri. Ogia, egunean txusko bana. Baserritarrekin harremana zutenek jenero gehiago eskuratzen zuten.

• Karabineroekin konpondu behar estraperloan jarduteko

  Salbador Anakabe Mendieta (1925) Lekeitio

  Estraperloa egiten zen itsasoz: ogia, tabakoa... Karabineroekin konpondu behar lehenengo, eskatzen zutena eman behar. Erdaldunak ziren denak. Non egiten zuten guardia eta non zuten kuartela. Guardia Zibilak eta karabineroak erakunde berbera osatu zuten gerora. Karabineroen emazteak antxoari burua kentzen ibiltzen ziren fabrikan, udaberrian.

• Umeentzako "Asistencia social"a, batzuentzat bakarrik

  Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio

  "Café Marina"n umeentzako "Asistencia social" zegoen, jatekoa-eta ematen zieten umeei. Pedro Juan joan zen jateko bila, baina handik bota egin zuten. Jendeak "jaka" oso erraz aldatzen zuela dio. Hala ere, inori ez dio gorrotorik eta ezinikusirik izan.

• Errazionamenduan bakoitzarentzako opil bat

  Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio

  Beraien ardura bakarra etxerako ogia lortzea zen, oso garai gogorrak bizi izan zituzten. Gerra osteko errazionamendu garaian, bakoitzari opil bana ematen zieten. Ogiarekin izandako anekdota bat kontatzen du.

• Olioa txitxarroaren tripekin

  Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio

  Gerra ostean, olioa txitxarroaren tripekin egiten zuten. 1942an margarina bidoi bat aurkitu zuten itsasoan eta horrek asko lagundu zien.

• Baserriko jeneroa ezkutatu beharra

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Lekeitio

  Gerratean, Katalinek-eta etxean indaba ere ezkutatu egiten zuten. Bestela, topatzen zuten guztia konfiskatu egiten zieten; baserrian noiznahi erregistratzen zuten. Irratia ere ezkutuan entzuten zuten. Irratia eta bitxiak kortan ezkutatzen zuten, ira artean.

• Estraperloa eta ogi gogorra, baina goserik ez

  Katalin Atxurra Alegria (1926) Teresa Erkiaga Korta (1927) Lekeitio

  Gerraostean estraperloa zen nagusi. Katalinek olioa Arropainen erosten zutela du gogoan. Bi litro-oliok sei hilabete irauten zituen. Teresak dio hasieran ez zutela janari faltarik izan, baina errazionamenduko ogia gogor-gogorra zela. Katalinen nebari behin errotan eman zioten ogi zuria katuek jan zuten, baina nebak pentsatu zuen bera izan zela jan zuena. Baserri inguruetan eta itsasoko herrietan ez zuten goserik izan, beti izaten zuten zer jan-eta. Bilbo aldean-eta, txarrago ibili ei ziren. Gerraostean kaletarrak esne-eske joaten ziren baserrietara.