Gerratik itzulera

• Gerrako umezurtzen ikastetxea Oronoz-Mugairen

  Eulalia Aranburu Urkizu (1932) Hernani

  Galizia, Zaragoza, Burgos eta beste hainbat lekutako umeak zeuden gerrako umezurtzentzako ikastetxean. Oronoz-Mugairen zegoen, militarren eskuetan. Non zegoen eta nolakoa zen kontatzen du.

• Gerratik itzulita, taberna irekitzeko lanak

  Anttoni Egaña (1918) Hernani

  Ahizparekin eta haren haurrekin Fuenmayorrera joana zegoen, haur baten osasun kontuengatik. Gerra hasitakoan ez zeukaten etxekoen berririk. Urrian etxeratu zen, gerra betean, eta ez zuen inor aurkitu etxean. Taberna nola zabaldu zuten kontatzen du, auzokoen elkartasunarekin.

• Ihes egin eta herrira itzulitakoei zigorrak

  Ixabel Zubillaga Huici (1930) Hernani

  Gogoan dauka gerra garaian Hernanin soldaduak ikusi izana. Alde egin eta herrira itzultzen ziren hernaniarrak zigortu egiten zituzten. Emakumeei ilea moztu eta olioa ematen zieten.

• Sei urterekin Hernanira

  Rufina Telletxea Ollokiegi (1931) Hernani

  Sei urte zituela aitaren arrebaren etxera etorri ziren, 1937an. Eskolan Agustina Zapiain eta (Presen) Miner izan zituen maistra, hernaniarrak.

• Ospitalean bizitzen

  Rufina Telletxea Ollokiegi (1931) Hernani

  Bederatzi urtera arte Karabelen bizi izan zen. Izebak oinaze handiz bizi izan zuen aita fusilatu izana. Amona inude egon zen etxekoek ospitalean bizitzeko kuota ordaitzen zieten Rufina eta senideei. Umezurtzak eta nagusiak bizi ziren.

• Desfileak

  Regina Gorrotxategi Miranda (1921) Hernani

  Herri bat hartutakoan, desfilea egiten zen. Bera ere aritzen zen inguruan eta etxean, beldurragatik, ez zioten galarazten. Uniformearekin joaten ziren.

• Margaritak

  Regina Gorrotxategi Miranda (1921) Hernani

  Margarita bera ere izan zen. Soineko beisa eta txapela erabiltzen zuten. Lagunak nazionalen aldekoak zituenez, han ibiltzen zen. Ez zen konturatzen. Fletxak karlistenak eta pelaioak falangearenak ziren.

• Bueltan, interina eta arraina saltzen

  Mari Kruz Alkain Jauregi (1926) Hondarribia

  Frantzia aldetik bueltan, dendarik ez zuten, eta etxerik ere ez, alokairuan zutelako lehen. Zazpi urte egin zituzten bueltatu gabe. Altzaririk ere ez zuten. Interina hasi zen lanean, ama-eta bueltatu zirenean. Etxeko arraina saltzen ere ibilia da, otarrearekin; Irunera joaten ziren, tranbian.

• Irun sutan ikusi zuen, etxetik

  Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia

  Bost urte egin zituen La Sallen, gerra ondoan. Irun kiskalita zegoen. Etxetik ikusten zuten sua. Berria egin zuten dena. Tranbiak geratu egin ziren. Amuteko zubia bota egin zuten, dinamitaz.

• Bueltan, etxeak hustuta

  Carmen Gonzalez Oiarbide (1922) Hondarribia

  Bueltan, etxeak erdi hustuta zeuden. Emakume bati ilea moztu zioten. Desfileak izaten ziren. Falangistak eta erreketeak.

• Hendaiako egonaldia; Irun erreta

  Adelaida Etxeberria Arozena (1929) Hondarribia

  Osabaren itsasontzian joan ziren Hendaiara. Lasto artean egin zuten lo. Aitak 13 pezeta ordaintzen zituen pentsio gisa. Buelta gogorra izan zen. Irun erreta ikusi zuen bueltan.

• Gerra Zibila bukatu ondoren, Europako gerrara joateko beldurrez

  Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

  Anaiak gerratik bizirik itzuli zirenean, pozik jarri ziren. Ondoren, Europako gerra hasi zen eta anaiek ia berriro joan behar izan zuten. Franco gerran sartu ez izanaz poztu ziren.

• Kantina besapean hartuta, etxeetara esnea saltzera

  Laura Arrizabalaga Zarraonaindia (1929) Ibarrangelu

  Negu bat Bibon egin zuen, Telleria familian neskame. Astoan hiru kantinplora edo kantina sartzen ziren esnea eramateko. Elantxoben, astotik kantina atera, besapean jarri eta etxeetara igotzen ziren esnea banatzera. Hiruretako bati semea gaixo etorri zitzaion gerratik eta bera ere kutsatu egin zuen; orduan utzi egin zion esnea banatzeari. Inguruko baserri askotatik joaten ziren esnea saltzera herrira.

• Mimizaneko itzulera eta herri erdalduna

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Andino delakoaren gurdira igota sartu ziren Irunen Joxepa eta familiako denak, Mimizanetik trenean itzuli eta gero. Irungo kalean jende gehienak gazteleraz egiten zuenez, Joxepak uste izaten zuen euskaraz entzuten zituen guztiak familikoak zituela.

• Mimizanetik Irunerako bidaia

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Gerra ondoren 8 urte egin zituzten Mimizanen, eta itzuleran, Hendaian egin zuten gau batez lo, Irunera iritsi baino lehen. Han ikusi zuen Joxepak bainuontzi bat, lehendabizikoz.

• Aiako Harriarekin harrituta

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Mimizan inguruan oso mendi gutxi ikusita zeuden Joxepa eta haren bi anaiak. Irunera itzuli zirenean, Aiako Harria ikusteak harritzen zituen.

• Larretxipi kaleko etxegabetze-agindua

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Txikitako eta gaztetako kontuan idatzi zale da Joxepa. Orri-beteko kontakizunak dira gehienak, eta publikatuta ditu asko eta asko, egunkari zein aldizkaritan. Larretxipi kalean bizi zirela, gau batean, etxegabetze baten testigu izan ziren.

• Errota martxan jarri zutenekoa

  Visitacion Larrinaga Arrese-Igor (1920) Irura

  Anaiek gerratik bueltatu zirenean, errota martxan jarri zuten elektrizitatearekin. Aitak bazekien errotaren berri, Zornotzan bazuten eta. Errazionamendua zegoen garai hartan (artoarena), eta ogia etxean egiten ikasi zuten. Noaingo irin-lantegi bateko semearekin gertatutakoa azaltzen du.

• Errazionamendua eta estraperloa

  Migel Gorostidi Zuaznabar (1940) Itsasondo

  Gerra ondoreneko estraperlo eta errazionamenduaren inguruko pasadizo bat kontatzen du.

• Frantziatik etxera bueltan

  Jose Txintxurreta Garmendia (1929) Iurreta

  Frantzian eskolara joan zen Jose, eta frantsesez berba ondo egiten ikasi zuen. Aita Santoñako kartzelan preso zegoen; eta, libratu zutenean, familia ere Frantziatik etxera bueltatu zen. Barrenkaleko etxea suntsituta aurkitu zuten, eta amaren senide batzuen baserrira joan ziren bizitzera.