Gerratik itzulera

• Dantzak eta bekatuak

  Maribi Arregi Zufiria (1943) Oñati

  Umetan plazan egiten zuten dantza, bandarekin. Zer egiten zuten gustuko mutilekin dantza egiteko. Garizumako debekuak eta kongregazioak. Beraiek ez zieten kasu handirik egiten; bikinia. Jazbana, Bergaran. Txokoko festa.

• Desfileak

  Regina Gorrotxategi Miranda (1921) Hernani

  Herri bat hartutakoan, desfilea egiten zen. Bera ere aritzen zen inguruan eta etxean, beldurragatik, ez zioten galarazten. Uniformearekin joaten ziren.

• Margaritak

  Regina Gorrotxategi Miranda (1921) Hernani

  Margarita bera ere izan zen. Soineko beisa eta txapela erabiltzen zuten. Lagunak nazionalen aldekoak zituenez, han ibiltzen zen. Ez zen konturatzen. Fletxak karlistenak eta pelaioak falangearenak ziren.

• Amak josteko makina berreskuratu

  Jerardo Mondragon Garai (1927) Arrasate

  Jerardoren amak etxetik alde eginda egon ziren denboran ostutako josteko makina berreskuratu zuen gerra ondorenean. Inbidia eta ikusezinak auzokoen artean.

• Mimizaneko itzulera eta herri erdalduna

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Andino delakoaren gurdira igota sartu ziren Irunen Joxepa eta familiako denak, Mimizanetik trenean itzuli eta gero. Irungo kalean jende gehienak gazteleraz egiten zuenez, Joxepak uste izaten zuen euskaraz entzuten zituen guztiak familikoak zituela.

• Mimizanetik Irunerako bidaia

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Gerra ondoren 8 urte egin zituzten Mimizanen, eta itzuleran, Hendaian egin zuten gau batez lo, Irunera iritsi baino lehen. Han ikusi zuen Joxepak bainuontzi bat, lehendabizikoz.

• Aiako Harriarekin harrituta

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Mimizan inguruan oso mendi gutxi ikusita zeuden Joxepa eta haren bi anaiak. Irunera itzuli zirenean, Aiako Harria ikusteak harritzen zituen.

• Larretxipi kaleko etxegabetze-agindua

  Josefa Maria Setien Aranburu (1934) Irun

  Txikitako eta gaztetako kontuan idatzi zale da Joxepa. Orri-beteko kontakizunak dira gehienak, eta publikatuta ditu asko eta asko, egunkari zein aldizkaritan. Larretxipi kalean bizi zirela, gau batean, etxegabetze baten testigu izan ziren.

• Gerra garaian, Frantziara

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Frantziara joan ziren. Tiroen beldur, Andre Mariren ermita aldean babesten ziren. Gurasoak baserri batera joan ziren. Ahizpa etxera zegoen ezkonduta, eta haren gizona nazionalista zen; Frantziara joan ziren, kartzelara ez eramateko, ume birekin. Domeke haiekin joan zen. Urrian bueltatu ziren etxera. "Las francesitas". Kaleak garbitzen jarri zituzten orduan, erratz banarekin. Hurrengo egunean, Guardia Zibilaren kuartela garbitu behar izan zuten, eta haiek burlaka. Isuna ere bai. Soldaduek erabilitako koltxoiak garbiarazi zizkieten. Artilezkoak.

• Erromeriara derrigortuta

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Ilerik ez zioten ebaki, baina beste batzuri bai. Zerora, makinarekin. Herri bat hartzen zuten aldiro, erromeria egiten zuten plazan, eta behartuta zeuden joatera.

• Frantzian, tratu ona

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Frantziatik bueltatzeko irrikaz zeuden, baina purgatorioa topatu zuten bueltan. Frantzian tratua oso ona izan zen. Kuartel handi batean egon ziren. Oheak txarrak ziren, baina jan eta tratua ona. Euskaldun asko zeuden. Frantsesez ez zuten ikasi, baina ondo pasatu zuten. Sukaldean laguntzen ere ibili ziren, bertako jana ez zitzaielako gustatzen. Dirua ematen zieten jakiak erosteko. Gizon batek egiten zituen kontuak, astean behin. Birritan arropak eraman zizkieten. Abrigo eder bat ekarri zuen berak handik.

• Gerra amaitu zenean, buelta

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Gerra garaian, ihes egin zutenean, Euzkadiko gobernuko jendea zen mugimendu haren arduraduna. Gerra amaitu zenean, aukera eman zuten bueltatu edo beste norabait joateko. Mugan ez zuten arazorik eduki. Irunen giro tristea zegoen, eta Arrasaten ez zieten aurpegira begiratzen.

• Luzarorako zigorrak

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Urtebete iraun zuten zigorrek. Joan ziren denak ibili ziren garbiketak egiten, txandaka. Baserrian dirurik ez zegoen. Anai bat langile batailoeitan eta bestea kartzelan. Gasteizko plazara joaten hasi zen, etxean laguntzeko. Hiru andre joaten ziren. Bezperan bidaltzen zuten jeneroa, kamioi txiki batean. Udaletxean pasea eskatu behar zen. Sagarrak, intxaurrak, gaztainak. Babarrun gorria plazara ez eramateko esan zion, berari emateko.

• Gasteizko soldaduak

  Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

  Gasteizen gertatutako pasadizoa: hiru soldadu ikusi zituzten, eta haiei buruz euskaraz hasi ziren, erdaldunak izango zirelakoan. Euskaraz erantzun zieten.

• Euskal Herrira itzulitakoan, familia sakabanatu

  Maria Iruretagoiena Olano (1928) Getaria

  1939an, gerra bukatu zenean, Bartzelonatik etxera etorri ziren trenez. Zarautzera iritsi eta familiakoak joan ziren beren bila. Pixkanaka, senideak sakabanatzen joan ziren: Maria Zarautzera joan zen eta handik Getariako izeba baten baserrira eraman zuten 1940an.

• Gerra amaitutakoan, Euskal Herrira itzuli eta senideak sakabanatu

  Maria Iruretagoiena Olano (1928) Getaria

  Bartzelonan zeudela bukatu zen gerra, eta zeukaten dirua baliorik gabe geratu zen; ezer gabe geratu ziren. Donostiara trenez itzuli ziren eta senideak sakabanatu egin zituzten. Gerora, Bartzelonako familiarekin harremana mantendu zuten, baina azkenean galdu egin zen.

• Aita lanik gabe, bueltan

  Mari Kruz Mendizabal Etxeberria (1923) Errenteria

  Batzokiko giroa desagertu egin zen. Dena kendu zuten. Aita lan gabe; kamioiak kendu zizkioten. Arazoak izan zituen. Bederatzi seme-alabak aurrera ateratzeko, gogor egin zuen lana.

• Gerra hasierako egoera eta bandoak

  Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia

  Osaba nazionalista bat zuen; eta, Bilbon harrapatu ondoren, kartzelan bi urte baino gehiago pasa zituen. Alegian, gehienak errepublikazaleak zirela dio. Ihes egindakoak bueltatu zirenerako, erreketeak sartuta zeuden Alegian. Errepublikak pattal jokatu zuela uste du, baserritako mutilak erreketeen esku utzi zituztelako. Aitona karlista zuen. Orendainen amonaren anaiaren etxean egon ziren, baina laster bueltatu ziren Alegiara. Maisua egon zen idazkari hasieran, beste inor ez zegoelako.

• Gerra ondorengo gabeziak

  Maria Luisa Zabala Zubiarrain (1930) Aduna

  Gerra ondoren gosea iritsi zen. Taloa gora eta taloa behera ibili ziren. Trenez joaten ziren Legorretako errotara irina lortzeko.

• Ijitoak diru eske etxeetara joaten ziren

  Maria Luisa Zabala Zubiarrain (1930) Aduna

  Gerra ondoren ijitoak eskean ibiltzen ziren. Arrantzaleak buruan saskia hartuta saltzera etortzen ziren Andoaindik. Ijitoek dirua eta ogia eskatzen zituzten.