Gerratik itzulera
-
Alonsotegitik Otxandiora ardiekin
Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio
Gerran alargundu berri zen osaba Alonsotegirik Otxandiorainoko bidea bakarrik egin zuen behi-uztarri eta gurdiarekin. Bere aititak eta aitak ere gauza bera egin zuen 500 ardirekin; aitite aurrerago zihoan bidea libre zegoen edo ez ikusi eta abisatzeko. Bidean pasatakoak kontatzen ditu. Kontakizunak hurrengo pasartean jarraitzen du.
-
Herrira bueltatzean bizitakoak
Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio
Gerran Alonsotegitik herrira bueltatu ziren ardiekin. Bidea luzea zen eta bertan bizitakoak dakartza gogora. Aurreko pasartearen jarraipena da.
-
Gerratik Otxandiora heldu eta ama haurdun
Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio
Gerratean Alonsotegin egon ziren etxekoak. Handik bueltatu zirenean, ardiekin egindako bide luzearen ostean, aitaren jaiotetxera heldu eta ardiak banatu zituzten. Handik beraien jaiotetxera joan ziren ama abisatzera. Ama haurdun aurkitu zuten.
-
Udaletxean aurkezteko beldurrez
Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio
Gerratea bukatu ostean, Otxandiora etorri zirenean, udaletxean aurkeztu behar izan zuten. Ama beldur zen hango buruzagia nor zen ikusita. Bideak garbitzeko lana eman zieten.
-
Itzulera gogorra: denean eskasia
Jon Lasuen Goikolea (1921) Otxandio
-
Otxandiora itzulera
Jon Lasuen Goikolea (1921) Otxandio
-
Gerratik itzultzeko pasatako komeriak
Joxe Sagarzazu Etxebeste (1933) Pasaia
Gerra bukatu arte Katalunian egon zen Joxeren familia. Aitak frontetik deskantsuak izaten zituenean, baserri batean lurra goldatzen zuen. Baserri hartakoei esker, aitak ibiltzeko baimena (salbokonduktoa) lortu zuen etxera etortzeko. Euskal Herrira itzuli zirenean, etxean ez zieten utzi sartzen aita gorriekin ibili izanagatik; horregatik, Pasaiara joan ziren. Lana bilatzeko ere arazoak izan zituen aitak.
-
Gerratik itzulitakoan aitak lana lortzeko izandako arazoak
Joxe Sagarzazu Etxebeste (1933) Pasaia
Gerratik itzulitakoan, aitak arazoak izan zituen lana bilatzeko; baina azkenean lortu zuen arrantzako barku batean hastea lanean. Barkuan ikatza nola kargatzen zuten azaltzen du Joxek.
-
Etxera bueltatu
Manoli Calafel Trecet (1931) Pasaia
Frantzian zirela, Pasai Donibanen erreketeak bakarrik zeudela eta etxera bueltatzeko abisua jaso zuten. Talaitik guardiek identifikatzeko eskatu zietela gogoratzen du. Erreketeekin tratu ona zuten. Etxea nola zegoen.
-
Gerratik itzultzean, etxera sartzeko baimena behar
Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia
Gerratik itzuli zirenean, baimena behar izan zuten sartzeko. Lagun karlista bati esker, azkenean, lortu zuten baimen hori; lortu bitartean, amonaren etxean egon ziren. Garai hartan, oraindik gerra ez zen bukatu, eta jende asko falta zen herrian, ihes eginda baitzeuden.
-
Kartzelan egon izanagatik, lana bilatzeko zailtasunak
Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia
Gerra garaian, senarra 3 urtez egon zen atxilotuta. Handik herrira itzuli zenean, ez zioten eman nahi izan lanik, ezta itsasoan lan egiteko pasaporterik ere. Azkenean, ahalegin handiak egin eta gero, lortu zuen pasaportea.
-
Bueltan, lana bilatzeko arazoak
Luisa Otero Atorrasagasti (1920) Anttoni Segurola Egia (1919) Claudia Sein Legorburu (1919) Pasaia
Donibanera bueltatu zirenean egin zutena kontatzen dute. Luisaren aita botearekin jendea pasatzen hasi zen lanean. Luisa non ibili zen lanean.
-
Ihesa eta buelta
Luisa Otero Atorrasagasti (1920) Anttoni Segurola Egia (1919) Claudia Sein Legorburu (1919) Pasaia
Gauza gutxiren joan ziren ihesi. Luisaren familian janari denda zuten, eta bueltan ezer ez. Errazionamendu garaian ogia txarra zen, baina artoarekin ondo moldatu ziren. Mojetan zebiltzan garaian, gaileta apurtuen bila joaten ziren Errenteriako lantegietara.
-
Errazionamendua
Beatriz Agirregomezkorta Zelaiaran (1926) Pasaia
Errazionamendua ematen zieten Mutrikun. Donibanen ere bazegoen, baina janaria ematen zegoenak ez zien eman nahi. Aita lehengo lekuan hasi zen lanean, bueltan: Andonaegi arotzerian. Euskararen egoera gerraostean: berak ez du jazarpenik gogoratzen.
-
Gerrarengatik ihesi joan Portugaletera eta Kataluniara
Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia
Libe jaio eta bonbardaketak hasi ziren; oinez joan zen ama Libe besoetan hartuta Portugaletera. Han hilabete batzuk eginda, Kataluniara joan ziren eta hiru urte egin zituzten han. Bitarte hartan, aita hil egin zela esan zioten. Amak Euskal Herrira itzultzea erabaki zuen. Itzuleran, aitarekin elkartu ziren, bizirik baitzegoen.
-
Gurasoen etxea ukitu gabe; amonaren dendan dena lapurtuta
Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia
Bere aitaren lagun batek, udaltzainak, amari esan zion gerrarengatik joateko lasai, berak zainduko ziola etxea. Eta ukitu gabe topatu zuten itzuleran. Amonak taberna zeukan; dena ostu zioten. Bi emakume topatu zituzten zakuarekin jantzita, arroparik ez zeukatelako; amak jostunari oihal batzuk eman eta soineko bat egiteko aukera izan zuten.
-
Amonak eskuz egindako koltxak besteen etxeetan
Rosa Sistiaga Iparragirre (1950) Pasaia
Beraien amonak kontatzen zuen, gauetan gizonezkoak oheratzen zirenean, lurra garbitu ondoren, kakorratzarekin koltxak egiten zituela; eta gerra garaian, herritik ihes egin eta itzuli zenean, balkoi askotan bere koltxak zintzilik ikusten zituela.
-
Itzulera gogorra; langile batailoian osaba bat hil
Rosa Sistiaga Iparragirre (1950) Pasaia
Gerra bukatu arte egon ziren Frantzian amona eta haren hiru seme-alabak. Itzuli zirenean, oso egoera txarra topatu zuten. Langile batailoira eraman zuten Rosaren amaren anaietako bat eta bizi-baldintza txarren ondorioz, hil egin zen.
-
Aita Santoñara eraman zuten lanera
Resu Aizkorreta Arruabarrena (1931) Pasaia
Bueltan etorri zirenean, arratoiak jan zituztela esaten zieten. Bere familia ez zen politika kontuetan sartzen. Aita Santoñara eraman zuten lanera, mekanikoa zelako; bisitan joaten zitzaien Lekeitiora.
-
Bueltan Irunen baserrian bi hilabetez
Resu Aizkorreta Arruabarrena (1931) Pasaia
13 hilabeten ondoren bueltatu ziren. Aita libre utzi zutenean, Irungo aitonak eskutitza idazteko esan zion, familia bueltatzeko eskatuz. Baserrian egin zituzten bi hilabete. Beren etxean ez zen inor sartu lapurretara, bizilagunak balkoian bandera española ipini zuelako.