Gerratik itzulera

• Gerra Zibila bukatu eta II. Mundu Gerra etorri zen

  Valentin Ibabe Zubizarreta (1918) Aramaio

  1944an itzuli zen soldaduskatik etxera, 26 urterekin. 1942a etxean pasatu zuen; baina, II. Mundu Gerra hasi zenean, kinta batzuk deitu zituzten berriro armadara, eta bera Arroako (Zestoa) kuartelera eraman zuten.

• Txiletik Buenos Airesera hegazkinez

  Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

  1946an Bilbora itzuli ziren anaia Jon eta biak. Aita aldare baten dauka. Aitak Txiletik Buenos Airesera lagundu zien. Hegazkinez joan ziren. Beste aukera trena zen, hiru egun behar ziren. Hegazkina txikia zen, aire presurizaturik gabea. Buenos Airesera heltzeko abenturak. Burua lehertu beharrean, belarrikomina jasan ezinik.

• Buenos Airesetik Bilbora itsasontziz

  Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

  Buenos Airesetik Bilbora itsasontziz etorri ziren Aznar konpainian. Hilabete eman zuten. Denetarik zen "gutarren" artean, abertzaleak eta españolistak, gerra egindakoak gainera. Baina biziki ondo tratatu zituzten itzuli zirenean.

• Gerraostean seminariora bueltan

  Bittor Garaigordobil Berrizbeitia (1915) Abadiño

  Gerra Zibilean "kamillero" bezala ibili zen. Francoren aldekoek eroan zuten derrigortuta. Lleidan bizi izan zuen arrisku gehien. Cuencan zeudela bukatu zen gerra, Madril hartu eta gero. Gerraostean seminariora bueltatu zen, azterketa baten bitartez galdutako ikasturtea berreskuratuz. Hainbat postu izan zituen seminarioan: irakasle, prefektu eta Gogarte Etxeko (gaztelaniazko "Casa de Ejercicios") zuzendari. Han egon zen 1948an misioetara joan zen arte.

• Frantziatik gaitza ekarri zutelakoan ospitalera

  Maria Jesus Manterola Amas (1927) Zumaia

  Gerra garaian, Santandertik Frantziara bidali zituzten. Zumaiara itzuli zirenean, Frantziatik gaitza ekarri zutela-eta ospitalera eraman zituzten. Aita kartzelan zuten. Don Carmelo joan zitzaien bisitan, Zumaiako medikua, eta hark etxera bidali zituen.

• Lizarrustira estraperlora joandakoa

  Martina Agirre Zuriarrain (1930) Abaltzisketa

  Patataren estraperloa bizikletan egiten zuten Lizarrustiraino joanda. Aitak estraperloan egindako pasadizoak kontatzen ditu Iñakik.

• Gerraostean gose handia pasatakoa

  Juan Egaña Etxabe (1932) Zumaia

  Gerra hasi zenean lau urte zituen. Gose handia pasa zuten, soroak izan arren."Muakillakin" (irina egosita) salbatu zirela dio, hark alimentu handia ematen ziela eta. Baserrietan jenero gehiago izaten zuten eta haien inbidiatan egoten ziren. 1952an joan zen soldadutzara eta artean errazionamendua zegoen. Soldadutza kritikatzen zuen jendeak, baina beraiek behintzat han janaria izaten zuten. Hemen gose handia pasatzen zuten eta, gainera, astileroan gogor lan egin behar. Narrondoko errotan baino Txabola ingurukoan gehiago ematen zutela eta amak hara bidaltzen zuen artoarekin kargatuta, urrunago egon arren. Olio botilak 20 ogerleko balio zituen eta aste osoa lan egin beharra zegoen hori ordaintzeko. Razionamentuan klaseak egoten ziren eta beraiek bajuena zuten, terzerakoa.

• Arreba brodatzailea, irakaslea eta emagina

  Mikel Aretxaga Motxobe (1932) Durango

  Bere arrebak kartzelatik irten eta bordatzen ikasi zuen. Batek eta besteak eskatuta, euskara irakasten hasi zen ikasleen etxeetan. Gero emagin ikasketak egin zituen Valladoliden.

• Etxe barik alde batetik bestera

  Jose Antonio Olea Garaita (1930) Durango

  Beraien etxea guztiz erreta gelditu zen. Bere aitita eta bi anai bertan hil ziren, eta aititaren gorpua 14 egunetara atera zuten harri artetik. Apatamonasterion egon ziren bizitzen denboraldi batez. Bere aita sukaldari eta suhiltzaile bezala aritzen zen, eta alondigan egoten zen janaria prestatzen. Gerora, Bilbora joan ziren. Herrira bueltatuta, beraien etxe aurreko etxea sartu ziren. Behean "Bar Chimbo" egon zen.

• Apurtutako etxeak ardiz (arkakusoz) beteta

  Jose Antonio Olea Garaita (1930) Durango

  Bonbardaketa ostean, apurtutako etxeetatik etxerik etxe ibiltzen ziren zerbait topatu nahian, eta beti bueltatzen ziren ardiz (arkakusoz) beteta etxera. Zikinkeria asko zegoen.

• Ikaragarri aldatu da Urnieta

  Kontxita Igerategi Santa Cruz (1931) Urnieta

  Dena belazeak ziren Kontxitaren etxe inguruan. Belarra biltzen laguntzen zien auzoko emakume batek. Gorde-gordeka pozik ibiltzen ziren jolasean. Orain dena etxez bete da. Ikaragarri aldatu da Urnieta. Ia ez zegoen saltokirik Urnietan. Farmazia ere gerora jarri zen.

• Mantila, mezarako

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Bata erabiltzen zuten kalerako. Mezarako, iganderako soinekoa. Beti izan da apaina. Gona motzik ez zen erabiltzen. Klasikoa zen bera. Mantila, mezarako; gerra ostean kendu zuten. Galtzerdi gabe ere ezin zen joan mezara.

• Gerra garaia Berrobin

  Txomin Garmendia Galarza (1934) Berrobi

  Gerra garaian, nazionalek kapital bat hartzen zutenean, herriko kanpaiak jotzen zituztela gogoan du. Bilbo hartu zutenean, Berrobin kanpaiak jo zituzten. Berrobin bi mutil hil ziren gerra garaian. Gerratik itzulitakoek zorriak ekartzen zituzten. Lan gutxi zegoen. Gorriak pasa zituztela kontatzen zuten.

• Aita kartzelatik irten eta salatariaren ezkutuan bizi izan zen

  Feli Uribe Alberdi (1928) Durango

  Torrelavegan ebakuatuta egon ostean, etxera bueltatu ziren. Tarte horretan, Feliren amama beraien etxean egon zen bizitzen milizianoekin batera, etxea errekisa ez ziezaieten. Bere aita "separatista rojo" izatearren kartzelaratu zuten. Bertako baserriko batekoa zen bertan agintzen zuena, eta hark eroan zuen kartzelara. Urtebetez egon zen Karmeloko kartzelan (Bilbo). Ama sarritan joaten zen jatekoagaz espetxera. Abokatua 3.000 pezeta kostatu zitzaien. Kartzelatik irten eta Olabeagan egon zen hiru urtez izeko baten etxean, herrira bueltatu barik, saltariak ikus ez zezan.

• Beste familia bat bizi zen beraien etxean

  Isabel Agirrebeitia Uribe (1926) Durango

  Isabelen etxekoak Torrelavegatik bueltatu zirenean gerraostean, beste familia bat topatu zuten etxean, etxea erre zitzaielako haiei. Ez zuten inongo arazorik izan ez zieten ezer kendu-eta.

• Itzulera gogorra

  Bego Ereñaga Onaindia (1927) Durango

  Durangora bueltatu zirenean, ez zuten ezer eta txarto pasatu zuten. Madalenako etxe batera joan ziren bizitzera beraien etxea apurtuta zegoelako. Aurreko partea osorik zegoen eta bere amak orduan zabaldu zuen denda, estraperloa zela-eta egin zuten aurrera. Eskolara joateko ez zuten dirurik eta 13 urterekin josten ikasten hasi zen; oso gustura egon zen bertan, jostunarekin ikasi zuen igeri egiten errekan.

• Frantziatik Bilbora

  Bego Ereñaga Onaindia (1927) Durango

  Frantziatik bueltan, Hendaiako muga, zubia, oinez pasatu zuten. Bilbora joan behar izan zuten bueltatu zirela esateko. Bilbon durangar batzuk aurkitu zituzten eta haien Bakioko etxean egon ziren bi egunez, izara garbiekin lotan.

• Gerra baretu zenean, berriro etxera

  Juanito Gallastegi Duñabeitia (1933) Durango

  Igorretik, Durangoko Kalebarriko euren etxera itzuli ziren. Oinetako-denda bat zuten (Mario oinetakoak) eta geroago denda ingurura bizitzera joan ziren. Santa Susanako eskolan hasi zen, mojekin.

• Kantabriatik bueltan etxea okupatuta eta aita atxilotuta

  Teresa Jaio Rementeria (1924) Durango

  Etxetik alde egin zuten gerran, eta bueltatzerakoan, beraien etxea okupatuta zegoen; hori dela-eta Momotxobekora joan ziren 15 egunerako. Beraien aita atxilotu egin zuten, eta etxean izan zuten Erandioko soldadu bat udaletxera joan zen bere aitaren alde egitera. Etxean zituztenak ateratzea lortu zuten.

• Etxera bueltatu eta den-dena eurek utzi zuten bezala zegoen

  Martina Gallastegi Mendia (1921) Durango

  Gerran, Gatikatik Berangora joan ziren, eta handik hilabete pare batera Durangora itzuli ziren. Etxe aurrean belarra zen nagusi, baina etxea ondo zegoen eta eurak ere bai.