Gerratik itzulera

  • Gregorio Madariaga Lamariano Frantziako bizimodua eta Antzuolara itzulera

    Gregorio Madariaga Lamariano (1930) Antzuola

    Gerra Zibilean, aitita Antzuolako alkatea zenez, herritik ihes egin behar izan zuten. Batetik bestera ibili ostean, Santanderren andreak, umeak eta gizonezko batzuk itsasontzian sartu eta Frantziara joan ziren. Lot departamenduan egon ziren bizitzen, aitita, amama, beraien lau alaba eta hainbat ume, Gregori tartean. Bere izeko zaharrena frantziar batekin ezkondu zen bertan. Denbora nahikotxo egon ziren bertan. Amama lehenago bueltatu zen etxera. Gero beraiek bueltan zetozela, elgorriak jota Irungo gurutze gorrian egon ziren berrogeialdian Antzuolara heldu aurretik. Aitita beranduago etorri zen.

  • 1369 Gerra garaian, Frantziara

    Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

    Frantziara joan ziren. Tiroen beldur, Andre Mariren ermita aldean babesten ziren. Gurasoak baserri batera joan ziren. Ahizpa etxera zegoen ezkonduta, eta haren gizona nazionalista zen; Frantziara joan ziren, kartzelara ez eramateko, ume birekin. Domeke haiekin joan zen. Urrian bueltatu ziren etxera. "Las francesitas". Kaleak garbitzen jarri zituzten orduan, erratz banarekin. Hurrengo egunean, Guardia Zibilaren kuartela garbitu behar izan zuten, eta haiek burlaka. Isuna ere bai. Soldaduek erabilitako koltxoiak garbiarazi zizkieten. Artilezkoak.

  • 1369 Erromeriara derrigortuta

    Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

    Ilerik ez zioten ebaki, baina beste batzuri bai. Zerora, makinarekin. Herri bat hartzen zuten aldiro, erromeria egiten zuten plazan, eta behartuta zeuden joatera.

  • 1369 Frantzian, tratu ona

    Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

    Frantziatik bueltatzeko irrikaz zeuden, baina purgatorioa topatu zuten bueltan. Frantzian tratua oso ona izan zen. Kuartel handi batean egon ziren. Oheak txarrak ziren, baina jan eta tratua ona. Euskaldun asko zeuden. Frantsesez ez zuten ikasi, baina ondo pasatu zuten. Sukaldean laguntzen ere ibili ziren, bertako jana ez zitzaielako gustatzen. Dirua ematen zieten jakiak erosteko. Gizon batek egiten zituen kontuak, astean behin. Birritan arropak eraman zizkieten. Abrigo eder bat ekarri zuen berak handik.

  • 1369 Gerra amaitu zenean, buelta

    Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

    Gerra garaian, ihes egin zutenean, Euzkadiko gobernuko jendea zen mugimendu haren arduraduna. Gerra amaitu zenean, aukera eman zuten bueltatu edo beste norabait joateko. Mugan ez zuten arazorik eduki. Irunen giro tristea zegoen, eta Arrasaten ez zieten aurpegira begiratzen.

  • 1369 Luzarorako zigorrak

    Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

    Urtebete iraun zuten zigorrek. Joan ziren denak ibili ziren garbiketak egiten, txandaka. Baserrian dirurik ez zegoen. Anai bat langile batailoeitan eta bestea kartzelan. Gasteizko plazara joaten hasi zen, etxean laguntzeko. Hiru andre joaten ziren. Bezperan bidaltzen zuten jeneroa, kamioi txiki batean. Udaletxean pasea eskatu behar zen. Sagarrak, intxaurrak, gaztainak. Babarrun gorria plazara ez eramateko esan zion, berari emateko.

  • 1369 Gasteizko soldaduak

    Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

    Gasteizen gertatutako pasadizoa: hiru soldadu ikusi zituzten, eta haiei buruz euskaraz hasi ziren, erdaldunak izango zirelakoan. Euskaraz erantzun zieten.

  • 1625 Ardiak eta astoak lapurtzen zituzten

    Fermin Etxebarria Elorza (1928) Aramaio

    Astoa hartuta, aitak Durangoko plazara eramaten zituzten bildotsak saltzera. Behin ardiak mendian, artaldea ikustera joaten ziren astean behin-edo. Gerra ostean sarri suertatzen zen ardiak ezkutatzea. Astoak ere lapurtzen zituzten baserrietan. Eskoriatzako Marin auzoan lapurtutako idien istorioa kontatzen du.

  • 1625 Gerra ostean lapurreta asko

    Fermin Etxebarria Elorza (1928) Aramaio

    Ikazkin kuadrilla batek ere lapurtutako ardi asko jan omen zituzten basoan lanean zihardutenean. Larruak txondorrean erretzen zituzten, baina azkenean harrapatu zituzten. Bertako mutilak ziren.

  • 1369 Kaleak eta kuartela garbitzera zigortuta

    Domeke Elexpuru Altube (1919) Aramaio

    Cáritasekoek arropa eta janariak ekartzen zizkieten. Etxera itzuli zirenean, ez zegoen militarrik herrian, Guardia Zibilak bakarrik. Domekeren bila etxera etortzen ziren, Nazionalen ospakizunetan dantza egitera joan zedin. Frantzian egondako denak, herriko kaleak garbitzera behartu zituzten. Ilerik ez zieten moztu. Kaleak astero eta kuartela astean birritan garbitu behar izaten zuten.

  • Mauri Lasaga Belategi Senarra kartzelara

    Mauri Lasaga Belategi (1922) Jaione Ormaetxea Trojaola (1924) Aramaio

    Ezkondu eta urte batzuetara Mauriren senarra atxilotu, jipoitu eta kartzelaratu egin zuten. Kartzelan zegoela, 19 hilabeteko alabatxoa hil zitzaien. Sei hilabete eman zituen preso.

  • Joxe Mari Ormaetxea Aita "trabajadoreetan"

    Joxe Mari Ormaetxea () Aramaio

    Aitak alde egin zuen gerra hasieran Bizkai aldera. Osaba eta izeba bat Arjentinara joan ziren. Aita Santanderren harrapatu zuten, eta "trabajadoreetan" ibili zen urte askoan. Ondo ezagutzen omen zuen Espainiako geografia. Amak eta izebek hazi zuten bera.

  • Valentin Ibabe Gerra Zibila bukatu eta II. Mundu Gerra etorri zen

    Valentin Ibabe Zubizarreta (1918) Aramaio

    1944an itzuli zen soldaduskatik etxera, 26 urterekin. 1942a etxean pasatu zuen; baina, II. Mundu Gerra hasi zenean, kinta batzuk deitu zituzten berriro armadara, eta bera Arroako (Zestoa) kuartelera eraman zuten.

  • 1219 Gerra-garaian non egon ziren; itzultzean etxea hutsik

    Leandra Elizburu Bilbao (1923) Aretxabaleta

    Etxera itzuli zirenean etxea hutsik aurkitu zuten, ez abere, ez ohe… Lastoa bakarrik aurkitu zuten. Etxetik alde egin zutenean, lehenbizi Aramaioko Untzilla auzoan egon ziren, izebarenean; baina gero Garagartza auzora joan ziren ardiengatik. Gorriek -tartean euren osabak- aurrera egin zuten Durango aldera, baina beraiek ez zuten aurrera joateko gogorik eta orduantxe itzuli ziren etxera. Bien bitartean, aita eta anaia Aretxabaletako Zuatzubizkar baserrian egon ziren morroi.

  • 336 Gerraostean etxea galdu eta amandrearen etxera Goroetara

    Patxi Goikolea Zabala (1933) Arrasate

    Gerraostean, Bilbotik Arrasatera itzultzean, etxea errekisatuta zuten. Amandrea Koruetakoa zen (Goroeta, Aretxabaleta), eta hara joan zen familia guztia bizi izatera. Aita kartzelan zegoen. Patxik 21 urte bete zituen arte Goroetan bizi izan zen.

  • 1226 Koilarategitik Ulgor-era

    Eusebio Okina Bengoa (1929) Arrasate

    Gerraostean lana denentzako zegoen, baina oso baldintza txarretan. Diru gutxi langileentzako eta ugazabak, ordea, aberastu. Koilarategitik Brasilera ere bidaltzen zituzten koilarak. 1944an hasi zen koilarategian, eskolatik irten zenean. 14 urte han egin eta gero Ulgor-en hasi zen lanean, bazkide gisa. 85 pezeta irabazten zuen egunean, eta larunbatean ere lan egiten zuen.

  • 1313 Guarda zibilekin harremanak

    Pedro Agiriano Urrutia (1932) Arrasate

    Ez zituzten inoiz guardia zibilak harrapatu estraperloan. Guarda zibilekin izandako pasadizoak kontatzen digu Pedrok.

  • 1414 Etxera itzuli zirenean

    Justa Madinabeitia Urrutia (1924) Arrasate

    Etxea hondatuta zegoen, oiloak eta beste lapurtuta, baina hil eta gero lurpean sartuta utzi zuten txerria ondo kontserbatu zen. Hamaika komeria eta gero, eraman zizkieten hiru behiak berreskuratu zituen amak.

  • 1425 Aita salatu zuten

    Kristina Arregi Egidazu (1928) Arrasate

    Herritar batzuek salatuta, hiru epaiketa izan zituen aitak Arrasaten, Bergaran eta azkena Burgosen. Libre irten zen, eta salatzaileen izenak eman zizkioten.

  • 1428 Gerra ostean etxean hutsik

    Patxi Zabarte Beitia (1922) Arrasate

    Gerra aurretik bost-sei idi zituzten etxean. Idiak mantendu zituzten gerra sasoian Elorriora eraman zituztelako, baina behorra ez, behorra galdu egin zuten. Gauza guztiak ostu zizkioten etxetik.