Gerratik itzulera

• Frantziatik bueltan mojek atetik "bota" zituzten

  Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa ostean hiru urtez Frantzian egon ziren. Euskal Herrira bueltatu ostean, mojen ikastetxe batean sartu zituzten; hara joan zitzaien aita bila. Aita heldu orduko atetik "bota" egin zituztela dio.

• Arana kondearen garajean jarri zuten tailerra

  Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa ostean Frantzian hiru urtez egon ostean, amaren jaiotetxera joan ziren, Ibarrangeluko Merru auzora. Arana kondearen semeak bere aitaren lagunak zirenez, beraien garajean hasi zen aita beharrean, bertan jarri baitzuen errementari-tailerra. Jesus Mari ere bertan hasi zen lanean.

• Torrezuri jauregian bizi izan ziren

  Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo

  Teodoro Arana Torrezuriko ugazaba zen (gaur egun zaharren egoitza dena). Beraiek Sevillan bizi zirenez eta aitaren lagunak zirenez, bertan bizitzeko baimena eman zien bonbardaketan etxea galdu baitzuten. 7-8 urtez egon ziren bertan.

• Saraspeko errementari tailerra

  Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo

  Aita errementaria zen eta beraien etxe azpian zabaldu zuen tailerra, Saraspe plazan (gaur egun Dia supermerkatua dagoen tokian). Errementari eta mekanika tailerra jarri zuen bere aitak beste bi bazkidegaz batera. Batez ere errementari bezala aritzen ziren oraindik ez baitzegoen auto askorik. Gurpilak, torlojuak... errazionamenduan ematen zituzten. Horrela parte hartu zuten herriaren berreraikitzean.

• Bonbardaketa ostean Arratzutik Errenteria auzora

  Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

  Gainontzekoek taloa jaten zuten bitartean, errazionamenduko ogia etxeko gizonentzat izaten zen, lan egin behar izaten zutelako. Errenteria auzoan antzina bizi izan ziren etxe bat ez zuten apurtu, eta bertara itzuli ziren bonbardaketa ostean.

• "Gernike geure herri politte ikusten" joan zirenekoa

  Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo

  Gernika erre eta hiru urtetara bueltatu zen herrira, denek deseatzen zuten hori. Mairuek dena lorrindu zuten eta ezin izan zuten etxeetatik ezer jaso. Bilbo hartu eta hurrengo gunean joan ziren lehen aldiz Gernikara, "Gernike geure herri politte ikusten". Foruan leku desberdinetan bizi ostean bueltatu ziren behin betiko; Gernikara hurreratu ahala, pozez zoratzen zirela dio.

• Abarketa-lantegira bizitzen

  Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo

  Bere aitak abarketa-lantegian egiten zuen la, eta lana zuenez ez zuten arazorik izan aurrera egiteko. Lantegian bertan egon ziren bizitzen estatuko etxeetara joan arte. Estatuko etxeak aurrez izendatuta egoten ziren askorentzat: Guardia Zibilak, gaixoak... Eskaera egiteko ere beldurra zuten.

• Soldadu batek eman zion koltxoia

  Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa ostean, Foruan egon ziren. Gernikara bueltatu zirenean, Foruko soldadu batek emandako koltxonetan egiten zuen lo, "Catre" batean. Hasiera batean amak ez zuen gura hura hartzerik zikin zegoelako-edo, baia beste ezer baino hobea ei zen. Errekan sartu zuten garbitzeko. "Catre" hori gero beste familia bati eman zion.

• Aitaren atxiloketa

  Mertxe Hidalgo Rekondo (1928) Gernika-Lumo

  Gerran Frantzian eta Valentzian egon ostean, Euskal Herrira bueltatu ziren, Bilbora hain zuzen ere. Aita atxilotu eta amak bost umegaz egon behar izan zuen aurrera. Aita bisitatzen joaten zirenean jatekoa eramaten zien. Presoak leihora irtenez gero, zentinelak (zaintzaile militarrak) tiroka hasten ziren.

• Txakurraren agur beroa

  Mertxe Hidalgo Rekondo (1928) Gernika-Lumo

  Gerran errefuxiatuta egon ostean, etxera bueltatu eta Lobik egin zion agurrik beroena, beraien txakurrak. Baserritik geltokira joan zen beraiengana, arrapalan, trotean, joan zen beregana.

• Zizurkilen ezkondu eta Bilbora ezkon-bidaian

  Luisa Ugartemendia Labaka (1909) Getaria

  Senarra. Zizurkilen ezkondu ziren eta Amasan egin zuten banketea. Ezkon-bidaian Bilbora joan ziren. Gerraostea zenez, Bilbo txikituta omen zegoen. Euren lagun batzuk eurekin batera ezkondu ziren.

• Gerra amaitutakoan, Euskal Herrira itzuli eta senideak sakabanatu

  Maria Iruretagoiena Olano (1928) Getaria

  Bartzelonan zeudela bukatu zen gerra, eta zeukaten dirua baliorik gabe geratu zen; ezer gabe geratu ziren. Donostiara trenez itzuli ziren eta senideak sakabanatu egin zituzten. Gerora, Bartzelonako familiarekin harremana mantendu zuten, baina azkenean galdu egin zen.

• Euskal Herrira itzulitakoan, familia sakabanatu

  Maria Iruretagoiena Olano (1928) Getaria

  1939an, gerra bukatu zenean, Bartzelonatik etxera etorri ziren trenez. Zarautzera iritsi eta familiakoak joan ziren beren bila. Pixkanaka, senideak sakabanatzen joan ziren: Maria Zarautzera joan zen eta handik Getariako izeba baten baserrira eraman zuten 1940an.

• Poza, baina egoera zaila

  Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

  Etxera itzultzerakoan, alde batetik poz handia sentitu zuen, baina bestaldetik ez zuten ezer. Aita bihar barik zegoen eta egoera oso zaila zen. Karitatetik bizitzen egon ziren.

• Eibarrera lanera

  Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

  Aita, abertzalea izatearren, lan gabe geratu zen. Eibarren lanean zegoen osaba baten bitartez aitak eta anaiak lana aurkitu zuten. Handik gutxira ama, eta denborarekin, 48an, Begoña ere Eibarrera joan zen bizitzera.

• Amaren ondoan berriro

  Juana Unzueta García (1924) Eibar

  Bizitza oso desberdina zen Eibarren. 1956. urtean itzuli ziren, Crimea ontzian Valentziako portura lehenengo. Ama zuten Valentzian zain, anaiak ere ezagutu zuen nahiz eta oso txiki joan zen Errusiara.

• Aitaren azken musua

  José Antonio González Acha (1931) Eibar

  Eibar guztiz suntsituta aurkitu zuen. Gerra aurreko oroitzapenik handiena aitak, tuberkulosiarekin ospitalean zegoela, eman zion musua da. Itzuli zenean aita hilda zegoen. Ama, amona eta anaia txikia zeuden Eibarren zain.

• Amandrearen etxean hamalau lagun

  Roberto Altuna Iriondo (1930) Eibar

  Frantziatik itzultzean Eibar guztiz suntsituta zegoela goratzen du. Amandrearen etxera hamalau lagun joan behar izan ziren bizitzera.

• Gerla bukatu zela ospatzeko besta

  Extefana Irastorza (1925) Hendaia

  Besta egin zuten gerla amaitzean, meza ere ospatu zuten. Lehen aldiz utzi zien aitak gau guztia bestarako. Hendaiako plazan izan zen besta goizeko laurak arte.

• Gerrako umezurtzentzat ikastetxea

  Eulalia Aranburu Urkizu (1932) Hernani

  Bederatzi urterekin Biteri eskolara joaten hasi zen. Gerrako umezurtza izatearren, ikastetxe berezi bat bazuten eta hara joateko deia jaso zuen.