Gerratik itzulera

• Etxera itzuli zirenean

  Justa Madinabeitia Urrutia (1924) Arrasate

  Etxea hondatuta zegoen, oiloak eta beste lapurtuta, baina hil eta gero lurpean sartuta utzi zuten txerria ondo kontserbatu zen. Hamaika komeria eta gero, eraman zizkieten hiru behiak berreskuratu zituen amak.

• Garai bateko txanponak

  Manuela Oteiza Azpitarte (1938) Azkoitia

  Txanpon ezberdinak aipatzen ditu: xemeikoa, hiru-kuartokoa, pezetak, etab. Emakumeak ez ziren tabernara sartzen.

• Koilarategitik Ulgor-era

  Eusebio Okina Bengoa (1929) Arrasate

  Gerraostean lana denentzako zegoen, baina oso baldintza txarretan. Diru gutxi langileentzako eta ugazabak, ordea, aberastu. Koilarategitik Brasilera ere bidaltzen zituzten koilarak. 1944an hasi zen koilarategian, eskolatik irten zenean. 14 urte han egin eta gero Ulgor-en hasi zen lanean, bazkide gisa. 85 pezeta irabazten zuen egunean, eta larunbatean ere lan egiten zuen.

• Guarda zibilekin harremanak

  Pedro Agiriano Urrutia (1932) Arrasate

  Ez zituzten inoiz guardia zibilak harrapatu estraperloan. Guarda zibilekin izandako pasadizoak kontatzen digu Pedrok.

• Babarrun asko ereiten zuten

  Paskual Uribe Jaio (1926) Durango

  Eguzkitzakoak ez dira inoiz gari-lurrak izan. Kupoa entregatzearren ereiten zuten garia. Arto-baba ordea, asko ereiten zuten. Gogoan du 30 anega babarrun jasotako urtea. Gerraostean, babarruna ira metan ezkutatzen zuten. Amak gauez astoarekin joanda, jesuitei saltzen zizkien babarrunak.

• Kartzelako urte gogorrak

  Encarna Ormaetxea Munitxa (1921) Durango

  Aita jesuiten erretorearekin Burgosko "Conde de Rodezno" militar ospetsuarekin hitz egitera joan zen, eta semea ez zutela hilko agindu zien konde horrek. Kartzelan gauero fusilatzen zituzten preso batzuk. Semea hil zutela pentsatuz, gurasoak Duesora joan ziren.

• Aita txapel gorria janztera behartuta

  Encarna Ormaetxea Munitxa (1921) Durango

  Aita Garaikoa eta ama Santa Anakoa zituen. Aita igeltseroa zen. Bonbardaketa ostean, aita txapel gorria janztera derrigortu zuten.

• Aita garbiketa lanetan derrigortuta

  Encarna Ormaetxea Munitxa (1921) Durango

  Enkarnaren aita garbiketa eta berreraikitze lanetan derrigortuta erabili zuten.

• Frankistek Bilbo hartu, eta Ondarroara bueltatu zen

  Domeka Markuerkiaga () Ondarroa

  Frankistek Bilbo hartu eta handik 5 egunera, osaba Pedroren emaztearekin etorri zen Bilbotik Ondarroara. Lehenengo Atxurin trena hartu zuten, gero autostopean, Amorebietatik Durangora oinez, eta Durangon berriz trena hartu zuten Debaraino.

• Kantina besapean hartuta, etxeetara esnea saltzera

  Laura Arrizabalaga Zarraonaindia (1929) Ibarrangelu

  Negu bat Bibon egin zuen, Telleria familian neskame. Astoan hiru kantinplora edo kantina sartzen ziren esnea eramateko. Elantxoben, astotik kantina atera, besapean jarri eta etxeetara igotzen ziren esnea banatzera. Hiruretako bati semea gaixo etorri zitzaion gerratik eta bera ere kutsatu egin zuen; orduan utzi egin zion esnea banatzeari. Inguruko baserri askotatik joaten ziren esnea saltzera herrira.

• Azkoitiko zinemak

  Julian Iruretagoiena Olalde (1924) Azkoitia

  Azkoitiko zinemak aipatzen ditu; Baztartxo, Olinpia. Mutilak tabernan eta neskak pasiatzen ibiltzen ziren kalean; elkarrengandik apartean ibiltzen ziren. Neskek debekatua zuten tabernan sartzea.

• Errazionamenduko ogia eta olioa

  Julian Iruretagoiena Olalde (1924) Azkoitia

  Gerra-garaian errazionamenduko ogia ezagutu zuen, eta ez zen jateko modukoa izaten. Olioa oso garestia izaten zen errazionamenduan.

• Razionamentuko "ogi beltza"

  Jose Osinalde Arrizabalaga (1923) Azkoitia

  Razionamentuan, ogi beltza deiturikoa ematen zitzaien herritarrei, baina Joseren etxean gutxitan izaten zen. Txarra izaten omen zen.

• Gerraosteko egoera; kalean gosea

  Isabel Jauregi Mendizabal (1926) Antzuola

  Familia kontuak. Senide asko etxe bakoitzean; bai baserri inguruan eta baita kalean ere. Gerraostean kaleko jendea baserrira joaten zen lanera "tripa-truke".

• Goian jaio eta behean lan

  Begoña Olabarria Zabalo (1928) Antzuola

  Ahizpa denak egin zuten tabernan lan, baina Begoñak bakarrik jarraitu zuen amaren ogibidearekin. Anai-arreba denak logela berberean jaio ziren. Ondarre taberna ospetsua izan zen, eta Begoñaren ama oso maitea Antzuolan.

• Frantziako ama eta hemengo ama

  Roberto Altuna Iriondo (1930) Eibar

  Jaso zuen familiarekin karta harremana mantendu izan du beti. Han zegoen bitartean ere izan zuen Eibarko berri. Frantziako amak ez zuen Roberto bueltatzea nahi. Bakarrik bueltatu zen Frantziatik, hiru urtez egon zen. Aurretik itzuliko ziren gainontzeko umeak. Ez du oso argi zer sentitu zuen.

• Bueltan, etxeak hustuta

  Carmen Gonzalez Oiarbide (1922) Hondarribia

  Bueltan, etxeak erdi hustuta zeuden. Emakume bati ilea moztu zioten. Desfileak izaten ziren. Falangistak eta erreketeak.

• Bueltan, Tolosako etxean falanjistak; amaren familia

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Aita 1945ean bueltatu zen bestaldetik. Falangea zegoen Tolosako etxean. Donostiara. Ama abenidan jaioa zen. Birraitonak sagardotegia zeukan Portu kalean, eta Aiako baserritar batekin ezkondu zen. Ostatua jarri zuten. Burgesia nola sortu zen, Ensanchearen kontura. Sansineneatarren sagardotegia.

• Anaiak espetxean osasuna galdu

  Ascension Arregi Leturiaga (1916) Oñati

  Bartzelonan gose handia pasatuta, Zaragozara eraman zuten anaia. Handik etxera itzuli eta gutxira, pleuraz gaixotu eta birika bat kendu zioten.

• Etxerako garia Arabatik estraperloan

  Ascension Arregi Leturiaga (1916) Oñati

  Bigarren anaia bat ere eraman zuten gerrara. Ourenseko ospitalean zortzi hilabete gaixorik egon ondoren itzuli zen etxera, gerrarako alfertuta. Bitartean, etxeko garia udaletxean entregatzera behartuta zeudela, etxean errazionamenduan jasotako ogi jangaitzarekin bizi behar. Arabatik gauez estraperloan ekartzen zuten garia, eta kaleko Tokilloko errotara eramaten zuten ehotzera, hori ere gauez.