Gerratik itzulera

• Behi bat bakarrik eta soroak lantzeko

  Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria

  Mañarira bueltatu zirenean, behi batekin, artoa ereiteko sasoia zen. Idi bat erosi zuten uztarria osotzeko. Gerraostean, Anastasio ez zen eskolara itzuli. Jende gutxik zekien erdaraz hitz egiten.

• 'Cara al Sol'ak eta Espainiako bandera

  Daniela Bernaola Agirre (1938) Lourdes Bernaola Agirre (1932) Anastasio Urizar Belakortu (1923) Mañaria

  Eskolatik elizara formatuta joaten ziren. Cara al Solak eta "¡Viva España!"k gogoratzen ditu Danielak. Espainiako bandera ikusi orduko, agurtu egin behar izaten zuten. Eskolara joaten zirenean, bandera atera eta irteten zutenean gorde egiten zuten.

• Belgikatik bueltan Durangoko maristetara

  Adrian Amantegi Arteaga (1928) Mañaria

  Gerra Zibilean Belgikara ebakuatuta joan aurretik izan zuten maisu bera izan zuten etxera bueltatu zirenean. Kanpoan zeuden umeei buruz propaganda txarra zabaldu zuten, komunistekin-eta zeudela zioten-eta. Baina eurak ez ziren maisu horrengana bueltatu, Durangoko maristetara joan baitziren.

• Adrian: Belgikatik Mañariara itzulera

  Adrian Amantegi Arteaga (1928) Emili Magunazelaia Bizkarra () Mañaria

• Gerran familiako kideak banatuta

  Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

  Adesuako gozo-denda gainean bizi izan ziren gerrara arte. Aulestin egon ostean, bere ama Markinara bueltatu zen seme-alaba batzuekin. Ordurako, beraien aita kartzelan zegoen, Iruñeko San Kristobalgo fortean egon baitzen 7 urtez. Aulestin zeudela, etxe ugaritan egon ziren banatuta.

• Estraperloa; bizkaitarrak Gipuzkoara eta alderantziz

  Juli Larrañaga Garate (1921) Mendaro

  Behin Berriatuko batzuk etorri eta kartila ahaztu zitzaiela eta berea uzteko eskatu zioten. Berak halaxe egin zuen, baina irin-fabrikakoak esan zion berriz ez egiteko halakorik, haiek debekatuta zutela Gipuzkoa partera etortzea eta. Etxe bakoitzak kartila bat izaten zuen eta hura irin-fabrikan erakutsi egin behar izaten zen eta bertan apuntatzen zuten jasotako irin kopurua. Eurak ere Bizkaia aldera joaten ziren estraperloan, baina han ez zuten kartilarik eskatzen.

• Gerraosteko gosea eta errazionamendua

  Luis Ondarra Larrañaga (1928) Mendaro

  Gerraostean, gosetea etorri zen eta garai gogorrak bizi izan zituzten. Patataren ordez boniatoa izaten zuten jateko. Olioa eta azukrea ere urri izaten ziren eta kontrabandotik lortzen zituzten halako elikagaiak. Errotak itxita zeuden.

• Kontrabandoan Bizkaira

  Luis Ondarra Larrañaga (1928) Mendaro

  Gerra ostean, arreba eta biak sagarrak saltzera joaten ziren Eibarrera, goizeko 5etan jaikita. Kontrabandoan joaten ziren eta Bizkaian sartzeagatik isuna ordaindu behar izaten zuten. Ganaduaren kontrabandoa ere egiten zen. Arnobaten egoten zen muga; han egoten ziren zain guardia-zibilak eta hura saihesten saiatzen ziren beti.

• Hilabete ebakuatuta Algortan

  Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

  Txakurra utzi zuten bakarrik, eta Algortara ebakuatu ziren, osabaren etxera. Itzuli zirenean, hutsik aurkitu zuten baserria. Ganadua ere bertara eraman zuten, eta padurako belar sailetatik eramaten zuten behientzako belarra. Gurdia beteta joan ziren Algortara. Ihesean zihoazenekin beterik ikusten ziren kaminoak.

• Goikoetxea ingeniariarekin elkarrizketa

  Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

  Behin joan ziren lehengusuak Jatabeko etxea ikustera, eta bazekiten hutsik zegoela. Bidean kontrolak aurkitzen zituzten. Goikoetxea ingeniaria bidean aurkitu zuten errezeloa dute. Galderak egin zizkien eta eurek erantzun.

• Pixontziak kakaz beteta aurkitu zituzten

  Balentina Elortegi Batiz (1924) Meñaka

  Itzuli zirenean ebakuatuta egotetik, aitita soroan artoa ereiten ari zen, kezkatuta, beste senideekin batera ez zirelako itzuli. Etxeko arropak eramanda eta pixontziak kakaz beterik aurkitu zituzten. Ama eta bost alabak joan ziren eta halaxe etorri, eraman zituzten behiekin batera.

• Garai hartako dirurik eza

  Manuel Arrizabalaga Agirregomezkorta (1913) Mutriku

  Garai hartan ez zen diru sobrarik eta erosten zena apuntatzen joaten ziren; gehienetan zorretan izaten zen jendea.

• Arrain salmentarekin arropetarako lain

  Maritxu Ituarte Lizardi (1923) Mutriku

  Arraina saltzera Debara eta Mendarora joaten ziren. Diru gutxi ateratzen zuten, arropatarako justu-justu. Erosketetarako ez zen dirurik erabiltzen, koadernoan apuntatu eta gero ordaintzekotan uzten zuten.

• Kokozko olioa eta boniatoa errazionamenduan

  Angel Basterretxea Elezgarai (1936) Mutriku

  Olioak ehun pezeta balio zuen eta jende askok 10 pezeta irabazten zituen egunean. "Alondegian" (alhondigan) egoten ziren errazionamenduko jakiak. Familia bakoitzeko hainbesteko bat izaten zen eta koaderno batzuetan apuntatzen zuten bakoitzaren zorra zigilu batekin. Kokozko olioa eta boniatoa ematen zizkieten, adibidez, errazionamenduan, eta desatseginak izaten ziren. Jaki hauen erruz tuberkulosia harrapatutako jendea ere izan zen.

• Errazionamendu garaia

  Benita Bernedo Lariz (1917) Mutriku

  Gerra garaian errazionamendua ezagutu zuen. Dirurik ez zutenek zorrak apuntatzeko eskatzen zuten dendetan. Latako esnea hartzen zuen umeentzat errazionamenduan. Honen inguruko anekdota bat kontatzen du.

• Amarekin Eibarrera bueltatu

  Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

  Gerrako kontuak. Mutrikun egon eta gero, amarekin Eibarrera bueltatu zeneko oroitzapenak kontatzen ditu. Trena Maltzagara arte bakarrik joaten zen gerraren eraginez. Maltzagatik etxerako bidea oinez egin zuten. Eibar guztian 7 lagun zeudela dio: jendeak herritik alde egin zuen.

• Trenei begira

  Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

  Gerraosteko Eibarko oroitzapenak. Trenak martxan hasi zireneko azalpenak. Etxetik trenei begira egoten zen Ines. Lurrunezko tren-makinak kendu eta elektrikoak jarri zituzten.

• Gerraosteko Eibar

  Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

  Herria txikituta gogoratzen du. Ez dauka gerra aurreko oroitzapenik. Parrokia ondoan aurrezki kutxa zegoen, eta aurrezki kutxan telefonoa. Igandetan, meza ondoren, Mutrikuko senideekin telefonoz hitz egiten zuten handik.

• Etxeak txikituta

  Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

  Gerran, Kapitantxukua etxea zutik geratu zen. Etxe handia zen, eta ohe asko zituzten. Herriko etxe asko apurtuta geratu ziren. Eibarrera bueltatu eta etxegabe zeuden familia batzuk beraien etxean egon ziren etxeak berregin edo konpondu arte.

• Marokoko soldaduei arropak garbitzen

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Bartzelonan sei hilabetez egon ziren eta gerra bukatzean Bilbora bueltatu ziren. Marokoko soldaduei arropak garbitzen zizkieten.