Gerratik itzulera
-
Aita ez zuen ezagutu, gerratik itzuli zenean
Pepi Astigarraga Urkola (1932) Lasarte-Oria
Gerra sasoiko kontuak. Michelin lantegi ondoan bizi ziren eta, kalera joateko, eskutik helduta eramaten zituen amak, beldurrez. Aitak lau urte pasa zituen kanpoan eta, itzuli zenean, ez zuen ezagutzen. Hildakoak eta fusilatuak izan ziren. Antiguoko osaba bat gerra sasoian hil zuten.
-
Gurdiz Vitoria aldera bizimodua ateratzera
Jose Saenz de Biteri Saenz de Biteri (1925) Migel Saenz de Biteri Saenz de Biteri (1923) Nemesio Ugarte Ortiz de Zarate (1925) Legutio
Ama Aramaiokoa eta aita legutioarra zituzten. 11-13 urte zituztela gurdia hartu eta familia osoa joan ziren Vitoria aldera, Villarrealera (Legutiora), bizimodua ateratzera, eta hango etxe batean hartu zituzten.
-
Gerraosteko bizimodua
Garbiñe Diaz de Mendibil Biteri (1932) Legutio
Gerraostean, etxera buelta nolakoa izan zen azaltzen du. Anaia zaharrenak morroi zeuden, ama hil egin zen, eta etxean hiru ume eta aita geratu ziren. Aita lanean aritzen zenean, Elosuko amandrea joaten zitzaien baserrira.
-
Gerran dena galdu
Cipriano Diaz de Mendibil Biteri (1924) Garbiñe Diaz de Mendibil Biteri (1932) Legutio
Gerra aurrean, aita errotaria zen. Gerra denboran, baserritik ihes egin behar izan zuten. Bueltatu zirenean, errota apurtuta, etxea hondatuta.. zegoen. Gerra denboran dena galdu omen zuen. "Gorrien dirua" baliorik gabe geratu zen.
-
Zeanuritik Bilbora, eta handik etxera
Gregorio Biteri Mendieta (1922) Legutio
Zeanuritik Bilbora joan ziren, oraindik geratzen zitzaizkien azken behi biekin. Martxotik San Pedroak arte egon ziren Bilbon. Oinez itzuli ziren etxera. Osaba ere Bilbon zegoen gordeta familiarekin, bere behi pare eta gurdiarekin joanda.
-
Etxeak hutsik edo erreta aurkitu zituzten
Gregorio Biteri Mendieta (1922) Legutio
Osaba, lehengusua eta bera etorri ziren Bilbotik etxera behiekin. Elosuko etxea, osabarena, hutsik eta belarrez josita aurkitu zuten. Gregoriorena Nafarreten berriz, erreta. Aurreko azaroan soroetan ereindakoak ia heltzear aurkitu zituzten.
-
Gerra aurretik ereindako uzta
Gregorio Biteri Mendieta (1922) Legutio
Bilbotik bueltan, lehenengo Olalde baserrian egon ziren. Nafarreten gerraurrean ereindakoaren uzta Olaldera ekarri zuten. Seme bi izan ditu Lola Garmendiarekin. Emaztea oso dantzazale alaia izandakoa da.
-
Lehertu gabeko bonbak kamaran
Jose Saenz de Biteri Saenz de Biteri (1925) Legutio
Legution etxe asko suntsitu zituzten gerra garaian. Beraiek alde egin zuten ebakuatuta eta itzultzerakoan, etxea hankaz gora topatu zuten; kamaran (ganbaran) lehertu gabeko lau bonba topatu zituzten. Ardiak Arakara eraman zituzten, baina 40 bat ardi kendu egin zizkieten.
-
Gerratik bueltan etxea zutik, baina hutsik
Jesus Astola Nafarrete (1933) Maria Pilar Astola Nafarrete (1939) Legutio
Gerra Zibilean Gasteizera joan ziren ihesi. Bueltan etxea zuloz beteta topatu zuten, baina zutik. Dena lapurtu zien, bueltan lurrean egin behar izan zuten lo.
-
Gerra Zibilean etxetik ihesi jaiotakoa
Anjel Elorza Beitia (1937) Legutio
Bere etxekoak Gerra Zibilean Duranara joan ziren ihesi eta bertan jaio zen Angel. Etxera bueltatu zirenean, etxea guztiz hondatuta topatu zuten.
-
Neba bonba batek lehertuta hil zen
Juana Elorza Beitia (1924) Legutio
Gerratik bueltatu zirenean, oraindik gerra garaia zen, etxea jausita topatu zuten eta ez zuten ganadurik ez ezer. Bere neba Sabino, belar artean zegoen bonba bateko kordelari tira egin eta hil egin zen, zatitu egin zuen.
-
Etxea berreraikitzen
Juana Elorza Beitia (1924) Legutio
Gerra garaian Duranan egon ostean etxera bueltatu eta dena hondatuta topatu zuten. Teilatua aitak eta neba batek konpondu zuten soldaduek mendiko txaboletan utzitako materialarekin. Aita arotza zen. Urte asko pasatu zuten teilatu erdia txapazkoa zela. Apurka-apurka konpondu zuten. Inork ez zien lagundu.
-
Gerraosteko zailtasunak
Juana Elorza Beitia (1924) Legutio
Apurka-apurka hasi ziren aurrera egiten: ez zuten lurra lantzeko ganadurik, belar artean bonbak zeuden eta beldurra zen nagusi. Inork ez zien ezertarako laguntzen eta ezin ziren kexatu kartzelara joateko beldurrez.
-
Herrira buelta
Karmen Iturriaga San Vicente (1930) Legutio
Gerra denborako kontuak. Hainbat hilabete herritik kanpo pasa eta gero, herria eta euren etxea nola zeuden kontatzen du. Herriko mutil batek bonba bat aurki zuen, eta haren leherketaren ondorioz hil egin zen. Etxea berreraiki bitartean, erdipurdi zegoen beste etxe batean bizi izan ziren errentero.
-
Ganadua, auzokoak eta esnezalea
Karmen Iturriaga San Vicente (1930) Legutio
Gasteiztik bueltan, pixkana ganaduak jarri zituzten berriro. Lau behi, txerri parea eta astoa zituzten. Soroko lanetarako behiak erabiltzen zituzten. Labrantza lanetan auzokoek elkarri laguntzen zioten. Biltzen zuten esnea Gasteizera bildatzen zuten, esnezalearekin.
-
Aita Madrilen hizlari
Imanol Garaigordobil Berriozabal (1932) Legutio
1940ko hamarkadako "Hermandad de Labradores"ko ordezkari hautatu zuten Imanolen aita. Madrilen nekazaritza eta abeltzaintzari buruzko mitina eman omen zuen, Francoren ondoan eserita. Aita herrian jazarri egin zuten gerraostean. Guardia zibilek etxeko tabernan hartzen zituzten jatorduak.
-
Hiru hilabeteren ostean, etxera
Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio
Frantzian hiru hilabetez egon ziren ebakuatuta, baina II. Mundu Gerra hasiko zela-eta, etxera bueltatu ziren. Lekeitiora heldu zirenean, bertako askok txarto hartu zituzten. Berak ez zituen Lekeitioko erasoak ezagutu, lehenago egin baitzuten alde.
-
Otoio eta Kalbarioko banderak ikusterakoan ezkutatu
Jesusa Akarregi Aboitiz (1920) Lekeitio
Lekeitioko herriari eraso egin zioten hegazkinak itsaso aldetik sartu ziren. Otoion eta Kalbarion banderak altxatzen zirenean, jendea ezkutatzen hasten zen. Lekeitiora heldu zirenean, bertako askok txarto hartu zituzten.
-
Lekeitiora heldutakoan dirua farolan ezkutatu
Pedro Juan Akarregi Aboitiz (1921) Lekeitio
Gerra sasoian, Santoñatik Lekeitiora bueltatu zirenean, dena kentzen zutela-eta, zuten diru guztia ezkutatu zuen farolaren barruan. Hala ere, ikarak jota, entregatu egin zuen. Zuten guztia txalet batera entregatu behar izaten zuten.
-
Etxera noiz bueltatu ziren
Dolores Lopetegi Aiestaran (1916) Lezo
Irailaren 13an sartu ziren Lezora nazionalak, Jaizkibeldik. Orduan bueltatu ziren etxera. "Cara al sol". Uztailaren 27an gertatu ziren hilketak.