Gerratik itzulera

• Aita Santoñara eraman zuten lanera

  Resu Aizkorreta Arruabarrena (1931) Pasaia

  Bueltan etorri zirenean, arratoiak jan zituztela esaten zieten. Bere familia ez zen politika kontuetan sartzen. Aita Santoñara eraman zuten lanera, mekanikoa zelako; bisitan joaten zitzaien Lekeitiora.

• Bueltan Irunen baserrian bi hilabetez

  Resu Aizkorreta Arruabarrena (1931) Pasaia

  13 hilabeten ondoren bueltatu ziren. Aita libre utzi zutenean, Irungo aitonak eskutitza idazteko esan zion, familia bueltatzeko eskatuz. Baserrian egin zituzten bi hilabete. Beren etxean ez zen inor sartu lapurretara, bizilagunak balkoian bandera española ipini zuelako.

• 'Zatixa' elkartea erreka ondoan dago eraikita

  Agustin Arana Barinaga (1913) Bartolo Arriola Garate (1912) Eibar

  Eibarko errekaren zatirik gehiena estalita dago. Erreka gainean eraikitako lehenengo etxea udaletxea izan zen, Untzaga plazan. Ondoren "Dos de Mayo" (Toribio Etxebarria) kalearen zati bat egin zuten eta gerraostean beste zati bat. Bartoloren eta Agustinen elkartea egin zenean, zuloa egin behar izan zuten erreka-zulora.

• Gerratik itzulera

  Inazio Ernabide Goiaga (1917) Soraluze

  Osintxu auzoan ez, baina Soraluzen jasan zituzten bonbardaketak. Ama gerra denboran umeekin bakarrik geratu zen etxean. Inazio etxera itzuli zenean lanean hasi zen Soraluzen. Armagintza ikasi eta bere lantegia sortu zuen.

• Gerran alde egin behar

  Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

  Otxandiora frontea sartu zenean, Mañarira joan ziren. Handik Urdulizera eta Berangora egin zuten alde. Bilbo hartu zutenean bueltatu ziren etxera, eta dena hondatuta zegoela ikusi zuten. Bere neba eta amandrea behiarekin joan ziren; hori dela-eta, ez zuten esne faltarik izan, sikiera. Aita sasoi hartan Santoñako kartzelan izan zuten.

• Bueltan, lanik ez

  Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia

  Herritik bidali zituztenak barkamen eske joan zitzaizkien etxera. Lanean ez zuten inor hartzen bueltan. Azpeitian bai, baina Azkoitian ez. Lanik okerrenak egiten jartzen zituzten, harri arteko belarrak kentzen eta. Aita lagun baten txatartegian hasi zen lanean. Gero, Donostiara joan ziren bizitzera gurasoak.

• Amaginarrebaren gerrako oroitzapenak

  Maria Antonia Goikoetxea Elustondo (1946) Zumaia

  Senarraren ama, hiru umerekin eta haurdun, Zumaiatik bidali egin zuten, beste emakume batzuekin batera. Durangon zeudela bonbardaketa tokatu zitzaien. Jauregi batean babestu ziren. Zumaiara bueltatu zirenean ez zeukaten ezer.

• Prozesioak, gerrako harrien eta etxe txikituen artean

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  Eibar bonbardeaketengatik txikituta gogoratzen du: eliza ingurua, Maria Angela kalea. Aste Santuako prozesioak gerrako harrien artean gogoratzen ditu

• Regiones Devastadas eta Langileen Batailoiak

  Serafin Basauri Arteaga (1935) Eibar

  Gerraostean, Regiones Devastadas-ek Eibarr berreraiki zuen. Langileen Batailoiek egin zuten lan guztia. 1950-1960ko tartean, Eibarrera jende asko joan zen lanera.

• Gerrarengatik ihesi joan Portugaletera eta Kataluniara

  Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

  Libe jaio eta bonbardaketak hasi ziren; oinez joan zen ama Libe besoetan hartuta Portugaletera. Han hilabete batzuk eginda, Kataluniara joan ziren eta hiru urte egin zituzten han. Bitarte hartan, aita hil egin zela esan zioten. Amak Euskal Herrira itzultzea erabaki zuen. Itzuleran, aitarekin elkartu ziren, bizirik baitzegoen.

• Gurasoen etxea ukitu gabe; amonaren dendan dena lapurtuta

  Libe Garbizu Irazu (1936) Pasaia

  Bere aitaren lagun batek, udaltzainak, amari esan zion gerrarengatik joateko lasai, berak zainduko ziola etxea. Eta ukitu gabe topatu zuten itzuleran. Amonak taberna zeukan; dena ostu zioten. Bi emakume topatu zituzten zakuarekin jantzita, arroparik ez zeukatelako; amak jostunari oihal batzuk eman eta soineko bat egiteko aukera izan zuten.

• Amonak eskuz egindako koltxak besteen etxeetan

  Rosa Sistiaga Iparragirre (1950) Pasaia

  Beraien amonak kontatzen zuen, gauetan gizonezkoak oheratzen zirenean, lurra garbitu ondoren, kakorratzarekin koltxak egiten zituela; eta gerra garaian, herritik ihes egin eta itzuli zenean, balkoi askotan bere koltxak zintzilik ikusten zituela.

• Itzulera gogorra; langile batailoian osaba bat hil

  Rosa Sistiaga Iparragirre (1950) Pasaia

  Gerra bukatu arte egon ziren Frantzian amona eta haren hiru seme-alabak. Itzuli zirenean, oso egoera txarra topatu zuten. Langile batailoira eraman zuten Rosaren amaren anaietako bat eta bizi-baldintza txarren ondorioz, hil egin zen.

• Gerra ostean Eibarrera buelta

  Carmen Retenaga Eraña (1938) Eibar

  Gerratik bueltan Eibar nola zegoen gogoratzen du. O'Donell kaleko bonbak utzitako zuloa, Elgeta kalea... Ama etxean triste egoten zela gogoratzen du.

• Etxera itzulitakoan, hura hustuta

  Luzia Altonaga Zallo (1925) Bermeo

  Bermeora itzulitakoan, etxean sartuta eta barrukoa lapurtuta aurkitu zuten. Auzokoren baten lapurretak ere aipatzen ditu.

• Aita ez zuen ezagutu, gerratik itzuli zenean

  Pepi Astigarraga Urkola (1932) Lasarte-Oria

  Gerra sasoiko kontuak. Michelin lantegi ondoan bizi ziren eta, kalera joateko, eskutik helduta eramaten zituen amak, beldurrez. Aitak lau urte pasa zituen kanpoan eta, itzuli zenean, ez zuen ezagutzen. Hildakoak eta fusilatuak izan ziren. Antiguoko osaba bat gerra sasoian hil zuten.

• Barrenkale, laua?

  Emilia Unamuno Zamakola (1915) Eibar

  Bi lagun Santa Agedan elkartu ziren, eroetxean. Gerraren ondorioz, Barrenkale laua geratu zela esan zion batak, eta besteak sinestu ez.

• "Eibarko bihotza erreta zeguan"

  Jose Mari Cruceta Alberdi (1930) Eibar

  Eibarrera itzuli zirenean, dena erreta zegoela ikusi zuten. Erdigune guztia erreta eta haustuta.

• Senarra kartzelara

  Mauri Lasaga Belategi (1922) Jaione Ormaetxea Trojaola (1924) Aramaio

  Ezkondu eta urte batzuetara Mauriren senarra atxilotu, jipoitu eta kartzelaratu egin zuten. Kartzelan zegoela, 19 hilabeteko alabatxoa hil zitzaien. Sei hilabete eman zituen preso.

• Aitonaren etxea suntsituta bonbarengatik

  Garbiñe Aperribai Larrañaga (1932) Arrasate

  Aitonaren etxean bonba bat jausi zen. Gerran beldurrez bizi ziren. Gerra Arrasaten pasa zuten baina egun batzuk baserrian pasa zituela gogoratzen du