Gerratik itzulera

• Valentzian hiru urtez

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Valentzian eskolara joaten ziren. Ia hiru urte egin zituzten han. Gurasoek jakin gabe, etxera bidali zituzten autobusean. Erdaraz berbetan etorri ziren. Aitak errietan egiteko erdara xelebrean esaten ziena kontatzen du. Naranja lapurretan ibiltzen ziren Valentzian. Bainatzera eramaten zituzten.

• Etxerako altzari berriak Azpeititik

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Izeba Isabelek altzariak ekarri zituen Ondarruko etxerako neskame egon zen lekutik, Azpeititik. Bere koltxoia beste etxe bateko balkoi batean ikusi zuen.

• Valentziatik etxera

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Valentziako alkateak autobusa jarri zuen Lore eta beste guztiak Bilbora eramateko. Zaragozan sikiatrikoan pasatu zuten gaua. Bidaia guztian zehar zaintzaileak izan zituzten. Bilbotik Ondarrura autobusez joan ziren. Etxeratutakoan denak harrituta laga zituzten.

• Gerla bukatu zela ospatzeko besta

  Extefana Irastorza (1925) Hendaia

  Besta egin zuten gerla amaitzean, meza ere ospatu zuten. Lehen aldiz utzi zien aitak gau guztia bestarako. Hendaiako plazan izan zen besta goizeko laurak arte.

• Tolosako batzokia

  Maria Luisa Sancho Olareaga (1929) Tolosa

  Gerra aurretik, Tolosako batzokiak Euskal Jaiak antolatzen zituen. Gerra denboran, batzokia itxita egon zen; "PNV-ri kenduta zeukaten". Gaur egungo toki berean zegoen batzokia.

• Errazionamendua eta estraperloa

  Migel Gorostidi Zuaznabar (1940) Itsasondo

  Gerra ondoreneko estraperlo eta errazionamenduaren inguruko pasadizo bat kontatzen du.

• Aita salbokondukto eske

  Miren Lore Ibazeta Solabarrieta (1936) Nekane Ibazeta Solabarrieta (1925) Ondarroa

  Aita preso egon zen Miren Lore oso ume txikia zela. Kartzelatik etorritakoan, salbokonduktoa behar zuela eta, agiri eske joan zeneko pasartea. Aita abertzalea zen.

• Gerra ondoren industria indartu egin zen; inmigrazioa

  Xalbadora Roldan Iturrioz (1922) Andoain

  Gerra ondoren lana sortu zen lantegietan: inmigrazioa. Gerra garaiko industria: bonba fabrika, Laborde... Dirua egin zuten batzuek eta etxea erosi zuten. Lehen ez zegoen erosteko ohiturarik: gehienak maizterrak ziren.

• Kanposantura joan ziren bizitzera

  Beatriz Lejarraga Kalzakorta (1932) Gernika-Lumo

  Bere aitak eta ahizpa bik gerran garaian alde egin behar izan zuten. Handik bueltan, aita udaletxera joan zen lan eske, lehenago ere bertako behargina zen-eta. Lurperatzaile postua eman zioten eta bertara joan ziren bizitzera. 12 pertsona bizi ziren; ahizpa gazteena bertan jaio zen. Ez zuten goserik izan soloa zuten-eta.

• Errotak itxita; errazionamendua

  Juanita Beretxinaga Garitaonandia (1924) Elgeta

  Gerraostean gosea pasa zuten. Errotak itxi egin ziren eta ogia egiteko irina egiten gauez aritzen ziren ezkutuan. Janaria, ogia, etab. errazionamenduan izaten ziren. 1941 urte inguruan jendeak ez zuen ondo jandako itxurarik.

• Gerra Zibila bukatu ondoren, Europako gerrara joateko beldurrez

  Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

  Anaiak gerratik bizirik itzuli zirenean, pozik jarri ziren. Ondoren, Europako gerra hasi zen eta anaiek ia berriro joan behar izan zuten. Franco gerran sartu ez izanaz poztu ziren.

• Gerra amaitu zenean etxera buelta

  Jose Luis Arantzeta Arregi (1925) Elgeta

  Espainian gerra bukatu zenean etxera bueltatzeko agindua iritsi zen, baina Jose Luisek aita preso zeukan eta ez zuen etxera itzuli nahi. Aita gaixorik itzuli zen kartzelatik baserrira eta bi hilabeteren buruan hil zen. Jose Luis morroi bidali zuten 13 urterekin baserri batera, etxean asko ziren eta.

• Emakumearen kaxuelarekin gizona soziedadera

  Miren Mendarte Kasares (1929) Errenteria

  Emakumeak ez ziren tabernetan sartzen; terrazetan bai, egoten ziren udan. Elkarte gastronomikoak eta sagardotegiak gizonentzat bakarrik; emazteak preparatutako kaxuelatxoekin, hori bai.

• Gizarte matxista

  Juan Erostarbe Olañeta (1921) Elgeta

  Neskak tabernara sartzea gaizki ikusia zegoen eta beren aldetik ibiltzen ziren kalean. Emakumeek erre edo edaten bazuten fama txarra hartzen zuten, baita gona motza edo eskote handia eramaten bazuten ere. Apaizak, eskote handia eramateagatik, neska bati jauna ukatutakoa kontatzen du.

• Gerra ondoren altzari denda Bilbon

  Juan Erostarbe Olañeta (1921) Elgeta

  Gerra amaitu zenean Bilbon geratu zen altzari dendan lanean. Etxea bonbekin txikitu zitzaien eta hura nola konpondu zuten azaltzen du.

• Gerra ostean andaluziarrak herrira

  Angeles Arantzeta Alberdi (1917) Maria Luisa Arantzeta Alberdi (1919) Elgeta

  Gerra ostean udaletxe berria egin zuten, herria erabat suntsituta geratu zen eta. Andaluziatik jendea sartu zen herrira lanera. Bidea bizkaitar batzuek egin zuten.

• Ermua eta Benidorm, gehien hazi ziren herriak

  Alberto González Acha (1935) Eibar

  Baserriek beren lurrak saldu zituzten etxeak egiteko. Baserriko gizonak tailerretan hasi ziren lanean. 1.000 biztanle inguru zituen gerra ostean. Benidorm baino gehiago hasi zen sasoi batean Ermua.

• Pikatxoi eta palaz lurra kentzen

  Alberto González Acha (1935) Eibar

  Orduan (1950 ingurua) ez zegoen hondeamakinarik. Gailegoek pikatxoi eta palaz lur kentzen. Istripuak sarri. Horrela egindakoak dira Eibarko eta Ermuko auzo asko.

• "Gernike geure herri politte ikusten" joan zirenekoa

  Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo

  Gernika erre eta hiru urtetara bueltatu zen herrira, denek deseatzen zuten hori. Mairuek dena lorrindu zuten eta ezin izan zuten etxeetatik ezer jaso. Bilbo hartu eta hurrengo gunean joan ziren lehen aldiz Gernikara, "Gernike geure herri politte ikusten". Foruan leku desberdinetan bizi ostean bueltatu ziren behin betiko; Gernikara hurreratu ahala, pozez zoratzen zirela dio.

• Abarketa-lantegira bizitzen

  Hirune Etxebarria Bastegieta (1923) Gernika-Lumo

  Bere aitak abarketa-lantegian egiten zuen la, eta lana zuenez ez zuten arazorik izan aurrera egiteko. Lantegian bertan egon ziren bizitzen estatuko etxeetara joan arte. Estatuko etxeak aurrez izendatuta egoten ziren askorentzat: Guardia Zibilak, gaixoak... Eskaera egiteko ere beldurra zuten.