Gerratik itzulera
-
Sagardogintzaren gainbehera eta biziberritzea
Joxe Mari Irizar Ansa (1940) Donostia
Sagardogintzaren gainbehera. Sagastiak hondatu egin ziren, eta gero sagarra falta zen. Asturiasera eta Galiziara jo zuten. Frantziara, sagar bila, 1981ean. Beste toki batzuetako sagardoak eta sagar motak. Itsasoan aldatutako mentuak.
-
Sagardoak bere botila
Joxe Mari Irizar Ansa (1940) Donostia
Aldaketa handiak botilaratzeko moduan. Botila berezia sagardoarentzat, 1983an.
-
Irakinaldiak eta kupelak
Joxe Mari Irizar Ansa (1940) Donostia
Sagardogintza. Sagarraren irakinaldiak. Sagardoa borobiltzeko denbora behar da. Kupel aldaketarik ez lehen. Maiatzean botilaratu egiten zen, beroa hasi aurretik; orain ez. Hotza eta garbitasuna.
-
Buelta Getariatik Donostiara, trenez
Jabier Puerta Galdos (1927) Donostia
Getariatik bueltan trenean, domina jarri behar. Askatasunaren etorbidea militarrez beteta. Bueltan, osabarekin arrantzan. Antxoa, sardina, atuna. Lehen arrain asko zegoen.
-
Aita, Burgosen preso
Inus Etxeberria Iraola (1928) Donostia
Pixepelen bizi zirela, tiroketak egon ziren. Aita Errepublikaren alde zegoen; Asturiaseraino joan zen. Harrapatu zutenean, Burgosera eraman zuten preso. Batzuek ihes egin zuten. Castron elkartu ziren, eta ia sei urte egin zituzten han. Aitak motor txiki bat zeukan, baina arraunean ibiltzen ziren. Donostiara bueltatu ziren gero, arraunean. Ondarroan egin zuten geldialdia, eta Getarian ere bai.
-
Aita, Ondarretako kartzelan
Inus Etxeberria Iraola (1928) Donostia
Aitaren lagun bat falangista zen, eta jakin zuenean kartzelan zegoela ateratzera joan zen. Gimnasiako irakaslea zen.
-
Castrotik Donostiara
Inus Etxeberria Iraola (1928) Donostia
Mutikotan, txipiroiak, arrain txikiak... harrapatzen zituzten aitak eta biek motor txiki batean. Donostiara ihes egin zutenean Castrotik, komandantzian segituan konturatu ziren. Baporeak atera ziren bila, baina azkenean bakean utzi zituzten.
-
Bueltan, etxerik ez
Inus Etxeberria Iraola (1928) Donostia
Bueltan, etxerik ez. Maizterrak ziren, eta gero beste familia bat bizi zen han. Altzaririk-eta ez zuten berreskuratu. Juan de Bilbao kalean bizi ziren gero. Anaiak eskolara joan ziren.
-
Gerra bukatutakoan txerriaren burua eskegita aurkitu zuten
Joxe Pablo Aranzadi Urretabizkaia (1932) Donostia
Gerra garaian Altzagara joan ziren etxekoak. Donostiara bueltatu zitekeela jakin zutenean ama Itsasondora joan zen eta soldadu batzuekin bueltatu zen handik etxera. Etxera sartu aurretik, auzoko baten etxera joan zen laguntza eske; izan ere, beldurra ematen zion etxera bakarrik sartzea. Sukaldera sartu eta mahaia erdian jarrita eta txerriaren burua ustelduta, harraz betea, aurkitu zuen eskegita.
-
Urrezko erlojua eta "Niño Jesusa" baratzean txikituta
Joxe Pablo Aranzadi Urretabizkaia (1932) Donostia
Gerra garaian Altzagara joan ziren etxekoak. Etxera bueltatu zirenean, etxean falta zitzaizkien hainbat gauza baratzean aurkitu zituzten txiki-txiki eginda; tartean, amak Mexikotik ekarritako urrezko erlojua eta amak debozioa zioen Pragako "Niño Jesusa".
-
Baserri asko konfiskatu zituzten
Txomin Aranbarri Larizubirrementeria (1924) Durango
Baserri asko konfiskatuta egon ziren; kanpora ebakuatu behar izan, eta herrira bueltatutakoan, etxea okupatuta aurkitu zuen jende askok. Beraien etxea oso ondo aurkitu zuten. Inongo diru barik, bizi berri bati eman zioten hasiera.
-
Gorriek ezin tailerretan lanik egin; Gipuzkoan gehiago irabazten zen
Txomin Aranbarri Larizubirrementeria (1924) Durango
Gerran gorriekin ibili zen jendeari, herrira bueltatzerakoan, ez zioten lantegietan lanik ematen; horregatik, basoko edo errepideko beharretan aritu behar izaten zuten. Bere anaia bat bi urtez egon zen Langileetan, eta handik bueltan laguntasuna izan zuen: tren-geltokian hasi zen, hil berria zen osabaren partez. Lan asko zegoen, Eibarrerako "tren obrero" egon zen goizeko zazpietan eta jende asko harantz joaten zen, Gipuzkoan gehiago irabazten zen-eta.
-
Gerraosteko maistra gaiztoa
Nati Bilbao Onaindia (1929) Durango
Gerrak iraun zuen artean ez zuten eskolarik izan. Hiru urte pasa eta gero berrekin zion eskolara joateari. Maistra berriak umeak jo egiten zituen odola atera arte. Gurasoak kexatu eta 'Baltza' ezizenezko maistra kendu zuten, eibartar bat haren ordez jarriz. Hau oso ona omen zen.
-
Egunero eskolara ezin joan
Nati Bilbao Onaindia (1929) Durango
Umeak euskaraz egiten zutenean, 'Baltza' maistrak jo egiten zituen. Hamabost bat neska-mutil elkartzen ziren ikasgelan. Baserriko lanak zirela-eta, ez zen egunero joaten eskolara. San Frantzisko eskolara joan zen urtebetez.
-
Hamabost urtegaz lanera
Gotzon Atutxa Estankona (1930) Durango
Ortuellatik bueltatu zirenean, etxea zutik aurkitu zuten. Hamabost urtegaz osabaren Estankona tailerrean hasi zen lanean, eta bertan jardun zuen erretiroa hartu arte.
-
Babarrun asko ereiten zuten
Paskual Uribe Jaio (1926) Durango
Eguzkitzakoak ez dira inoiz gari-lurrak izan. Kupoa entregatzearren ereiten zuten garia. Arto-baba ordea, asko ereiten zuten. Gogoan du 30 anega babarrun jasotako urtea. Gerraostean, babarruna ira metan ezkutatzen zuten. Amak gauez astoarekin joanda, jesuitei saltzen zizkien babarrunak.
-
Murtzianoen familia
Mari Ardanza Azkarate (1927) Durango
Murtzianoen familia aipatzen du. Murtzianoak bizi ziren etxean, gerraostean San Antonioko mojek eskola jarri zuten.
-
Emakumeak ez zuten erretzen ezta tabernatan sartu ere
Mari Ardanza Azkarate (1927) Durango
Kupoa eman beharrik ez zuten izan. Errazionamendu garaian dendatan zeuden erosteko gauzak. Aita artabizarrak erretzen gogoratzen du Marik. Emakumeek ez zuten erretzen orduan. Ezkondu aurretik ez ziren lagunekin tabernatan sartzen.
-
Andra Mariko eliza gerran apurtu zuten
Tomasa Urien Intxausti (1926) Durango
Gerraostean mezak erdaraz izaten ziren. Gerra denboran, Andra Mariko eliza apurtu egin zuten. Baserritarrek ekarri zituzten konpontzeko behar ziren egurrak basotik. Frantsesen etxean andrazko eta gizonezkoen kartzela egon zen.
-
Kalabaza asko ematen zutela dio
Tomasa Urien Intxausti (1926) Durango
Erromerietan mutilek ateratzen zituzten neskak dantzara. Ezezko asko ematen zutela dio Tomasak. Soldaduek egon ziren garaian, "no"ak izaten ziren ugari. Gerraostean Matienan egon zen batailoi bat.