Gerratik itzulera

• Gerra amaitu eta Eibarrera itzulera: Valentziatik Zaragozara

  Salvador Marzana Amuategui (1918) Eibar

  Aire Ministerioaren aurrera deituak izan ziren baina libre utzi zituzten. Dirudik ez eta libre izaten jarraitzeko konfiantza gutxi, herrira itzultzeko egin behar izan zituztenak kontatzen ditu. Bidaia luzea izan zen. Lehenengo trenak Zaragozaraino eraman zituen.

• Gerra amaitu eta Eibarrera itzulera: Zaragozatik Eibarrera

  Salvador Marzana Amuategui (1918) Eibar

  Zaragozan Bilborako trenean igotzea lortu zuten. Errekete eta falangista ugari zegoela dauka gogoan, beldurrik ez zuten izan ordea. Basaurin jaitsi eta mendiz Galdakaora iritsi ziren. Handik, Durangora zihoan trena hartu zuten. Apaiz batekin gertatutako pasadizoa dakar gogora. Durangon Eibarrera telefonoz deitu eta taxian egin zuten azken zatia. Eibarren hiru egun zeramatzatela ordea, Donostiako kontzentrazio-esparrura eraman zituzten preso.

• Ez zieten ezer lapurtu gerra denboran

  Milagros Telleria Azurmendi (1927) Gregori Telleria Mintegi (1922) Zerain

  Etxera itzuli zirenean, ez zuten ezeren faltarik sumatu, ez zen lapurretarik izan. Tirorik ere ez zen izaten goiko mendian; bai, ostera, Ormaiztegi aldeko mendian.

• Aita Madrilen hizlari

  Imanol Garaigordobil Berriozabal (1932) Legutio

  1940ko hamarkadako "Hermandad de Labradores"ko ordezkari hautatu zuten Imanolen aita. Madrilen nekazaritza eta abeltzaintzari buruzko mitina eman omen zuen, Francoren ondoan eserita. Aita herrian jazarri egin zuten gerraostean. Guardia zibilek etxeko tabernan hartzen zituzten jatorduak.

• Herrira buelta

  Karmen Iturriaga San Vicente (1930) Legutio

  Gerra denborako kontuak. Hainbat hilabete herritik kanpo pasa eta gero, herria eta euren etxea nola zeuden kontatzen du. Herriko mutil batek bonba bat aurki zuen, eta haren leherketaren ondorioz hil egin zen. Etxea berreraiki bitartean, erdipurdi zegoen beste etxe batean bizi izan ziren errentero.

• Ganadua, auzokoak eta esnezalea

  Karmen Iturriaga San Vicente (1930) Legutio

  Gasteiztik bueltan, pixkana ganaduak jarri zituzten berriro. Lau behi, txerri parea eta astoa zituzten. Soroko lanetarako behiak erabiltzen zituzten. Labrantza lanetan auzokoek elkarri laguntzen zioten. Biltzen zuten esnea Gasteizera bildatzen zuten, esnezalearekin.

• Neba bonba batek lehertuta hil zen

  Juana Elorza Beitia (1924) Legutio

  Gerratik bueltatu zirenean, oraindik gerra garaia zen, etxea jausita topatu zuten eta ez zuten ganadurik ez ezer. Bere neba Sabino, belar artean zegoen bonba bateko kordelari tira egin eta hil egin zen, zatitu egin zuen.

• Etxea berreraikitzen

  Juana Elorza Beitia (1924) Legutio

  Gerra garaian Duranan egon ostean etxera bueltatu eta dena hondatuta topatu zuten. Teilatua aitak eta neba batek konpondu zuten soldaduek mendiko txaboletan utzitako materialarekin. Aita arotza zen. Urte asko pasatu zuten teilatu erdia txapazkoa zela. Apurka-apurka konpondu zuten. Inork ez zien lagundu.

• Gerraosteko zailtasunak

  Juana Elorza Beitia (1924) Legutio

  Apurka-apurka hasi ziren aurrera egiten: ez zuten lurra lantzeko ganadurik, belar artean bonbak zeuden eta beldurra zen nagusi. Inork ez zien ezertarako laguntzen eta ezin ziren kexatu kartzelara joateko beldurrez.

• Frantziatik bueltan mojek atetik "bota" zituzten

  Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa ostean hiru urtez Frantzian egon ziren. Euskal Herrira bueltatu ostean, mojen ikastetxe batean sartu zituzten; hara joan zitzaien aita bila. Aita heldu orduko atetik "bota" egin zituztela dio.

• Arana kondearen garajean jarri zuten tailerra

  Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa ostean Frantzian hiru urtez egon ostean, amaren jaiotetxera joan ziren, Ibarrangeluko Merru auzora. Arana kondearen semeak bere aitaren lagunak zirenez, beraien garajean hasi zen aita beharrean, bertan jarri baitzuen errementari-tailerra. Jesus Mari ere bertan hasi zen lanean.

• Torrezuri jauregian bizi izan ziren

  Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo

  Teodoro Arana Torrezuriko ugazaba zen (gaur egun zaharren egoitza dena). Beraiek Sevillan bizi zirenez eta aitaren lagunak zirenez, bertan bizitzeko baimena eman zien bonbardaketan etxea galdu baitzuten. 7-8 urtez egon ziren bertan.

• Saraspeko errementari tailerra

  Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo

  Aita errementaria zen eta beraien etxe azpian zabaldu zuen tailerra, Saraspe plazan (gaur egun Dia supermerkatua dagoen tokian). Errementari eta mekanika tailerra jarri zuen bere aitak beste bi bazkidegaz batera. Batez ere errementari bezala aritzen ziren oraindik ez baitzegoen auto askorik. Gurpilak, torlojuak... errazionamenduan ematen zituzten. Horrela parte hartu zuten herriaren berreraikitzean.

• Aitaren atxiloketa

  Mertxe Hidalgo Rekondo (1928) Gernika-Lumo

  Gerran Frantzian eta Valentzian egon ostean, Euskal Herrira bueltatu ziren, Bilbora hain zuzen ere. Aita atxilotu eta amak bost umegaz egon behar izan zuen aurrera. Aita bisitatzen joaten zirenean jatekoa eramaten zien. Presoak leihora irtenez gero, zentinelak (zaintzaile militarrak) tiroka hasten ziren.

• Txakurraren agur beroa

  Mertxe Hidalgo Rekondo (1928) Gernika-Lumo

  Gerran errefuxiatuta egon ostean, etxera bueltatu eta Lobik egin zion agurrik beroena, beraien txakurrak. Baserritik geltokira joan zen beraiengana, arrapalan, trotean, joan zen beregana.

• Guardia Zibilen kuartelera deitu zuten

  Juanita Irigoras Zabala (1917) Gernika-Lumo

  Frantziatik bueltan, Guardia Zibilen kuartelera joateko errekadua eman zion aguazilak. Arratsaldeko 5etan bertan agertzeko esan zion; eta, 5etan agertzen zirenak 6etako trenean Bilboko kartzelara eramaten zituztenez, Juanita maleta eta guzti azaldu zen bertara. Azaldu zen, baina etxera bueltatu zen, esan zioten ez egiteko inon errekaduei kasu.

• Herria berreraikitzen

  Enrike Aranzabal Olaeta (1924) Gernika-Lumo

  Bonbardaketa ostean herri garbitzeko eta berreraikitzeko, hasieran presoak ekarri zituzten. Enrique bera azoka eta Banco de Vizcaya eraikitzen ibili zen arotz bezala. Altxatu ziren lehenengo eraikinak zeintzuk ziren aipatzen du.

• Neba-arreben bila Basaurira astoz

  Claudio Zabala Kaltzada (1922) Gernika-Lumo

  Gerra bukatu ostean, neba-arreben bila joan behar izan zuen Basauriko Dos Caminosera (Bidebieta). Astoz eta bizikletaz joan ziren bera eta aita bertara, baina ez zituzten bertan aurkitu. Hurrengotan, bera bakarrik joan zen astoarekin. Astoak behin egindako bidea ezagutzen zuen. Etxera bueltan anaia eta arreba asto-otzaretan ekarri zituen; gainerakoak trenez etorri ziren. Astoz trenez baino lehenago egin zuten bidea.

• Bonbardaketa ostean, Peioneko denda zabaldu zuten

  Kruzita Etxabe Garro (1930) Gernika-Lumo

  Kruzitaren etxekoak, bonbardaketa ostean, Bilboko Sombrereria kalera joan ziren. Handik, bera Frantziara joan zen eta gurasoak Aulestira, senitartekoen etxera. Beranduago, Jesusen jaiotetxea zegoen tokian, bere gurasoek txabola bat eraiki zuten: denda, ezkaratza eta gela bat jarri zuten. Handik Erdiko Kalera joan ziren eta han zabaldu zuten denda berria, "Peio". Baserrirako produktuak saltzen zituzten: abarkak, zapak...

• Hiru urteren ostean bueltatu ziren Kortezubitik Gernikara

  Jesus Kortabitarte Madariaga (1927) Gernika-Lumo

  Jesusen etxekoak Kortezubiko Lendara joan ziren bizitzen; handik hiru urtera bueltatu ziren Gernikara, San Juan kaleko tejabana batera. Kortezubin bizi zirela ere, egunero etortzen ziren Gernikara, lanera zein eskolara.