Gerratik itzulera

• Bartzelonatik buelta, etxera

  Arantzazu Oregi Goñi (1963) Bergara

  Aitona-amamak seme-alabak hartuta Bartzelonara joan ziren, bigarren mundu gerra hasi zenean; handik Urretxura.

• Gerra-osteko egoera; garia eta artoa entregatu beharra

  Manuel Iraola Goenaga (1926) Bidania-Goiatz

  Gerra-ondorenean ogirik ez zegoen. Baserrian beti izaten zen jateko gehiago, baina gerra-osteko egoera nahiko txarra zen, garia eta artoa entregatu egin behar izaten ziren eta. Kartila batean markatzen zen zenbat kantitate ehotzeko baimena zeukaten eta hortik atzerakoa estraperloan eho behar izaten zuten. Errazionamenduko opilak. Estraperloan ekarritako zaku-irinak 1.000 pezeta balio zituen eta basoan lau zuhaitz handi botatzea 25 pezeta ordaintzen zen.

• Txiletik Buenos Airesera hegazkinez

  Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

  1946an Bilbora itzuli ziren anaia Jon eta biak. Aita aldare baten dauka. Aitak Txiletik Buenos Airesera lagundu zien. Hegazkinez joan ziren. Beste aukera trena zen, hiru egun behar ziren. Hegazkina txikia zen, aire presurizaturik gabea. Buenos Airesera heltzeko abenturak. Burua lehertu beharrean, belarrikomina jasan ezinik.

• Buenos Airesetik Bilbora itsasontziz

  Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

  Buenos Airesetik Bilbora itsasontziz etorri ziren Aznar konpainian. Hilabete eman zuten. Denetarik zen "gutarren" artean, abertzaleak eta españolistak, gerra egindakoak gainera. Baina biziki ondo tratatu zituzten itzuli zirenean.

• Irakasle mutxurdin gaizto batek Institutuan gorriak ikustarazi zizkion

  Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

  Txiletik hamalau urterekin itzuli eta Institutuan hasi zen Bilbon. Oso oroitzapen txarra du. Ameriketan ez zen latina eta greziera erakusten. "Mutxurdin" hitzaren etimologiaz. Bazen Institutuan irakasle mutxurdin bat, gaiztoa, beltzak ikustarazi zizkiona. Bazekien "rojo separatista" ginela, eta ikasi arren, 0 jartzen zion.

• Julen erraldoia mutil koskorren artean Institutuan

  Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

  Ikasgai batean "0" izanez gero, ezin zen bataz bestekoa egin. Bizpahiru urte galdu zituen horregatik. Getxoko Institutuko argazki zaharretan ikusten dira mutil koskorrak praka motzetan, eta erraldoi bat: Julen.

• "Oztopo izan dena abantaila bilakatzen da batzuetan"

  Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

  Errebalida Espainian egin behar izan zuen, Euskal Herrian ezin baitzen. Oviedon galdutako ikasturteak berreskuratu zituen. Oztopo izan dena abantaila bilakatzen ei da batzuetan.

• Ameriketan bizitza teknikolorez, Bilbora heldu eta zuri-beltzean

  Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

  13-14 urteko gazteentzat berdintsuak dira zenbait bizipen munduko parte gehienetan. Ameriketan bizitza teknikolorez ikusten zuen, Bilbora heldu eta zuri-beltzean. Hiri zikina eta abandonatua zen. Autoak han zernahi mota eta koloretakoak, hona heldu eta denak beltz edo gris, eta ttipiak. Jendearekin hitz egitean, tristura, beldurra sumatzen zen. Kulturaz eta politikaz ezin zen hitz egin. Herria etsita, burumakur.

• Hamahiru urteko mutiko baten ametsak

  Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

  Aitak Buenos Airesen argitaratzen zen Ekin bildumako liburuak erosten zituen, eta berak irakurri. Hamahiru urterekin bazuen bere helburua: Euskal Herrira itzuli behar zuen eta zerbait egin. Fededuna zen garai hartan, eta bi gauza eskatzen zizkion jainkoari: ez hiltzea Euskal Herria berriz zapaldu gabe, eta neska batekin jo gabe.

• Kanarietan eskala gose-denbora gordinean

  Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

  Etorrerako bidaian Kanarietan egin zuten eskala. Barkua gariz zamatuta zekarten. Harrituta geratu ziren jendea zein argal zegoen ikusita. Gose-denbora zen.

• Bilbora iritsi zireneko zirrarak

  Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

  Gogoan du nola iritsi ziren Bilbora. Abran itsas armadako ontziak. Itsasadarretiko sarrera oso hunkigarria izan zen Nikola anaiarentzat eta bientzat. Zirrara ikaragarria familia kideekin elkartu zirenean. Jendea burumakur eta etsita zegoen.

• Frankismoaren aurkakoak elkarretaratzen

  Julen Madariaga Agirre (1932) Bilbo

  Egonezin handia zegoen sasoi hartan (1945-50) zenbait zirkulutan. Frankismoaren aurkakoak elkarretaratzen joan ziren. Bazen ezkerreko jende ez abertzalea, eta karlista "onargarriak", gero eurak... Elkar ezagutuz joan ziren poliki-poliki. Berrogei bat lagun izango ziren orduko bilkuretan.

• Bilbora itzuli eta lanean hasi

  Patxi Azkarate Maturana () Bego Elejabarrieta Gonzalez () Bilbo

• Gerra garaia Berrobin

  Txomin Garmendia Galarza (1934) Berrobi

  Gerra garaian, nazionalek kapital bat hartzen zutenean, herriko kanpaiak jotzen zituztela gogoan du. Bilbo hartu zutenean, Berrobin kanpaiak jo zituzten. Berrobin bi mutil hil ziren gerra garaian. Gerratik itzulitakoek zorriak ekartzen zituzten. Lan gutxi zegoen. Gorriak pasa zituztela kontatzen zuten.

• Aita tuberkulosiarekin itzuli zen gerratik

  Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

  Aita biriketatik gaixotuta itzuli zen gerratik, tuberkulosiarekin. Astoarekin gertatutako pasadizoa. Gerora, ebakuntza egin zioten aitari, batere anestesiarik gabe. Julian kanpoan zain, aitaren aieneak entzuten.

• Gerran bapore denek egin zuten alde

  Inas Munitiz Lartitegi (1925) Bermeo

  Italiarrak Bermeora heldu orduko, baporeak Bilbo aldera joan ziren. Nazionalak Bilbora hurbildu zirenean bueltatu ziren asko etxera; baina gerrako itsasontziak zaintza egiten egon ziren, eta asko atxilotu zituzten horrela.

• Gerrara boluntario joanez gero, 10 pezeta eta tabakoa

  Inas Munitiz Lartitegi (1925) Bermeo

  Gerran bere aitak alde egin behar izan zuen baporean. Gerratik itzulera gogoratzen du, Baztarren zeudela aita heldu zenekoa. Anaia ere gerra izan zuen. Gorriekin boluntario joanez gero, eguneko 10 pezeta eta tabako-paketea ematen zuten. Anaiak amari dirua eskatzen idazten zion.

• Etxera itzulitakoan, hura hustuta

  Luzia Altonaga Zallo (1925) Bermeo

  Bermeora itzulitakoan, etxean sartuta eta barrukoa lapurtuta aurkitu zuten. Auzokoren baten lapurretak ere aipatzen ditu.

• Etxea hutsik aurkitu zuten gerran etxera bueltatzerakoan

  Emilio Ibinagagoitia Zabala (1928) Bermeo

  Gerra Zibilean, zortzi egunez etxetik kanpo egon ostean, inguruak apurtuta eta etxea ganadu barik aurkitu zuten. Auzoko etxe batera joaten ziren jatorduetan. Kua

• Komentuko moja guztiak bortxatu

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Gerra Zibilean, 19 egunez etxetik kanpo egon ziren. Mairu asko egon ziren inguruetan. Meñakabarrenako komentuan egon ziren moja guztiak bortxatu zituzten mairuek, gainerakoak ere dardakadan zeuden.