Gerratik itzulera
-
Aitaren lagun karlista
Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia
Frantziatik bueltan, Guardia Zibilengana joan behar zuten egunero. Etxea gorde zieten. Baina aita ez zen atrebitzen etortzen. Donostian zegoen, Mirakruz kalean, eta egun batean lankide bat joan zitzaion, karlista, abisua ematera, alde egiteko handik. Igeldoko baserri batera joan zen. Bizitza salbatu zion. Aitaren lagunik onena hil egin zuten, Azkoitian geratu zelako. Urrestilla aldean hil zuten.
-
Bueltan, lanik ez
Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia
Herritik bidali zituztenak barkamen eske joan zitzaizkien etxera. Lanean ez zuten inor hartzen bueltan. Azpeitian bai, baina Azkoitian ez. Lanik okerrenak egiten jartzen zituzten, harri arteko belarrak kentzen eta. Aita lagun baten txatartegian hasi zen lanean. Gero, Donostiara joan ziren bizitzera gurasoak.
-
Mespretxuzko begiradak
Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia
Bueltan etorritakoei, mespretxua. Guardia zibilaren alabari nola erantzun zion. Jende ona ere bazegoen: tximiniatik ke beltza ikusten zela abisatu zien bizilagun karlistak. Paperak erretzen ari ziren. Jende asko hil zen gerran.
-
Santandertik Karrantzarako bidea
Basilio Urbistondo Lasa (1917) Azpeitia
Santandertik Karrantzara bueltatzeko pasatakoak kontatzen ditu. Gerran gosea pasa zuen. Baina, bestela, Bizkaian ez du uste gose handirik pasa zenik orduan.
-
Emakumeen eta gizonen arteko diferentziak
Maria Pilar Unanue Odriozola (1941) Azpeitia
Emakumeek ez zuten tabernara joateko ohiturarik, eta sartuz gero, gaizki ikusia zegoen. Etxean ere arau desberdinak zeuden mutilentzat eta neskentzat. Ilunpetan ibiltzeko zer argi erabiltzen zuten azaltzen du.
-
Emakumeak oso gutxitan tabernara
Maria Pilar Unanue Arkaiz (1937) Azpeitia
Emakumeak lehen ez ziren sartzen tabernetara. Aste Santutan, ordea, bai, txokolatea jatera. "Eztayei" buruz hitz egiten du: ezkondu aurretik emakumeek egiten zuten merienda.
-
Emakumeen aisialdiko ohiturak
Maria Altuna Bereziartua (1934) Azpeitia
Urrestillan emakumeak tabernan sartzen ziren batzuetan; kafea hartzeko ohitura gerora sartu zen. Emakume gutxik erretzen zuten zigarroa; Mariaren lagun batzuek hondartzan erretzen zuten.
-
Gerra ondorengo samina
Jose Zufiaurre Goia (1934) Beasain
Aitaren gerra ondorengo samina, desilusioa. Euskaltzaletasuna gorde eta bizi guztian mantendu zuen. Autodidakta.
-
Gerra-osteko egoera gogorra
Jesusa Sarriegi Aiestaran (1919) Beasain
Gerra osteko egoera oso gogorra izan zen. Kaletarrak, dirua bai baina janik ez. Soroan lan asko egiten zen.
-
Herriko jendea baserrietara lapurretara
Carmelo Olano Segurola (1930) Ixabel Olano Segurola (1925) Beasain
Herriko jendea baserrietara joaten zen gereziak, intxaurrak, sagarrak, etab. harrapatzera. Garia ereiten zutenean, lapurtxoriak ibiltzen ziren eta izutzeko egin behar izaten zutena. Gerra garaian moroak egon ziren eskolan; gerra ondorengo urteetan, tropak egon ziren. Txoriak bertan egiten zituzten habiak.
-
Gerra-ostean kaletarrak baserrira lanera janari truke
Carmelo Olano Segurola (1930) Ixabel Olano Segurola (1925) Beasain
Gose urteak. Baserrietara joan eta lanaren truke janaria lortzen zuten kaletar askok.
-
Easo abesbatzaren sorrera
Aitor Garmendia Goitia (1934) Beasain
Donostiako Easo abesbatzako kide izan zen 35 urtez. Gerraostean sortutako abesbatza da. Antza denez, Donostiako Orfeoiak gerra itzuleran jarrera politikoagatik onartu ez zituen hainbat kidek sortu zuten Easo abesbatza.
-
Legazpitik etxera itzulera gerra sasoian
Esteban Igartua Gabilondo (1929) Bergara
Zazpi hilabete egin zituen Legazpin, frontea Bergaran egon zen denbora. Arangurentxo baserrira itzuli zirenean, arbi asko zegoen hazita, batere zaindu gabe, eta hura ateratzen ibili ziren. Bestela ez zuten kalterik izan etxean.
-
Gernikatik itzulera; etxea hutsik eta lanean hasi beharra
Maria Argialde Azalza (1917) Bergara
Gernikatik etxera itzuli zen. Etxea hutsik aurkitu zuen. Bizimodua aurrera ateratzeko egindako lanak. Igandetan, lagunekin zinera joateko dirurik ez, eta arropa garbitzen jardun zuen hainbat etxetan. Gerora, zapata-lantegi batean hasi zen lanean. Telleriarenean, armadarentzako kartutxo-gerrikoak egiten zituzten, besteak beste. Berak egiten zuen lana azaltzen du.
-
Baserriko neska eta mutil asko neskame edo morroi joan behar
Juane Lonbide Elorza (1929) Bergara
Familia handiak izaten ziren baserrietan, eta sarritan umeek morroi edo neskame joan behar izaten zuten beste baserri batera. Gerraostean ere kaleko mutilak baserrietara joaten ziren morroi janariaren truke. Morroiaren lana zein izaten zen; familiarekin hartu-emana. Morroiari Gabonetan bakailaoa oparitzen zitzaion.
-
Gerra osteko arropak, oinetakoak
Lide Oregi Arregi (1935) Bergara
Umetako arropak; oinetakoak. Arropak egiteko telak erostea oso zaila zen gerra ostean.
-
Bueltan, etxea hutsik
Ixabel Belar Olabarria (1914) Bergara
Etxea hutsik topatu zuten bueltan. Koltxoirik ere ez zegoen. Kristalak apurtuta eta zuloak paretan. Senarra izango zuena Teruelen ibili zen soldadu, luzaroan; sukaldari ibili zen.
-
Baserrira buelta, zazpi hilabeteren ondoren
Bittor Aperribai Abasolo (1923) Bergara
Zazpi hilabete egin zituzten etxetik kanpo. Irailetik apirilera. Ganauarentzat jan ugari zegoen han: belarra, arbia, artoa... Lan ugari izan zuten dena ondo jartzen: patata erein, artoa batu... Etxe barruan balio zuten gauzak falta ziren, aitajaunak Kubako gerran erabilitako sablea eta.
-
Ama-alabak Bergarara, aita Bartzelonako kartzelara
Lucia Farras Laskurain (1926) Bergara
Canfranc-etik zeharkatu zuten muga amak eta hiru alabek. Autobusean ekarri zituzten Donostiara. Komisarian mila paper egin eta gero heldu ziren etxera. Aita Frantzian geratu zen, baina handik gutxira, bere kontrako kargurik ez zegoelakoan, itzultzea erabaki zuen. Bila joan zitzaizkion Canfranc-era Bergaratik, baina muga zeharkatu bezain laster atxilotu eta Huescako kartzelara eraman zuten. Handik Bartzelonako Modelora.
-
Isuna ordaindu eta gerra ostean Bergarara buelta
Eneko Oregi Goñi (1953) Bergara
Enekoren aitonari erantzukizun politikoen espedientea ("Expediente de Responsabilidades Políticas") zabaldu zioten. Isuna ordaindu eta gero, familia Bergarara bueltatu zen, herriko plazan zeukaten etxebizitzara.