Gerratik itzulera

  • Pedro Agustin Agirre+ Azpirari hil-kutxa esaten zioten

    Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

    Gurasoak Sopuertara ebakuatu ziren eta itzuli zirenean etxea beteta aurkitu zuten. Etxeko azpirari hil kutxa esaten zioten etxea berenganatu zuten Rojo familiakoek. Karta-jokoan ere nahi zuena egiten zuen Rojok.

  • Pedro Agustin Agirre+ Sei urte alde batetik bestera

    Pedro Agustin Agirre Orue (1917) Forua

    Sei urte inguru edo, egin zituen gerran. Lehenengo zapadore (lubakiak egiten) aritu zen, hainbat bermeotarrekin batera; gero, UGTko Mateos batailoian sartu zen, Santander hartu arte nazionalek. Harrezkero preso eta italiarrekin. Ordaindu egiten zioten; diru faltarik ez zuen izan gerra garaian.

  • JOSE GURRUTXAGA San Pedro bezperaz etxera, ia hiru urte kanpoan egin eta gero

    Jose Gurrutxaga Ondartza (1921) Elgoibar

    Padrongo errefuxiatuen esparruan luzaro egon zen etxera etortzeko aukera izan zain. Azkenik, ikusi zuen bere izena zerrendan. Etxetik irten eta ia hiru urtera itzuli zen, San Pedro bezperan. Etxean ez zekiten zetorrenik.

  • Salome Telleria Itzuleran etxea hustuta

    Salome Telleria Arteaga (1925) Izurtza

    Frankistek dena hartu zutenean, etxera itzuli ziren. Txakurra bidean galdu zuten eta bueltan topatu. Etxea hutsik topatu zuten, dena lapurtu zieten bizilagunek.

  • Antonio Mardaras Hilabete ebakuatuta Algortan

    Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

    Txakurra utzi zuten bakarrik, eta Algortara ebakuatu ziren, osabaren etxera. Itzuli zirenean, hutsik aurkitu zuten baserria. Ganadua ere bertara eraman zuten, eta padurako belar sailetatik eramaten zuten behientzako belarra. Gurdia beteta joan ziren Algortara. Ihesean zihoazenekin beterik ikusten ziren kaminoak.

  • Antonio Mardaras Goikoetxea ingeniariarekin elkarrizketa

    Antonio Mardaras Arrieta (1922) Maruri-Jatabe

    Behin joan ziren lehengusuak Jatabeko etxea ikustera, eta bazekiten hutsik zegoela. Bidean kontrolak aurkitzen zituzten. Goikoetxea ingeniaria bidean aurkitu zuten errezeloa dute. Galderak egin zizkien eta eurek erantzun.

  • Balentina Elortegi Pixontziak kakaz beteta aurkitu zituzten

    Balentina Elortegi Batiz (1924) Meñaka

    Itzuli zirenean ebakuatuta egotetik, aitita soroan artoa ereiten ari zen, kezkatuta, beste senideekin batera ez zirelako itzuli. Etxeko arropak eramanda eta pixontziak kakaz beterik aurkitu zituzten. Ama eta bost alabak joan ziren eta halaxe etorri, eraman zituzten behiekin batera.

  • 134 Larru-ontze lantegiak Antzuolan

    Maria Aranguren Alberdi (1922) Antzuola

    Larru-ontze lantegiak Antzuolan. Larruari ematen zitzaion tratamendua. Emakumeak larrutegian hartzen zituzten lan egiteko. Maisu bat etorri zitzaien Gasteiztik, egin behar zuten lana azaltzeko. Lan-baldintzak; soldatak. Gerra Zibila amaitu zenean, poliki-poliki lantegi guztiak itxi zituzten.

  • Eusebio Lazkano Hildakoari zapatak kenduta

    Eusebio Lazkano Lizarralde (1917) Oñati

    Toledon zeudela bukatu zen gerra. Bartzelona alderaino joan zen gerra bukatu aurretik. Zapatak apurtuta zituen, eta hildako bati kendu zizkion; beste batek kazadora hartu nahi zuten, baina balaz zulatuta zegoen.

  • Eusebio Lazkano Etxera bueltatu eta gero, ezkontzea onena

    Eusebio Lazkano Lizarralde (1917) Oñati

    Etxera bueltatu zenean, amak esan ziona: garai txarrak zirela, eta onena ezkontzea zuela. 26 urterekin ezkondu zen Errastiko alaba batekin.

  • 1277 Zubillagako industria gerra ostean

    Pedro Irizar Guridi (1916) Oñati

    Gerran artillerian egon zen. Gerratik itzuli zenean Altuna lantegia eta ola zeuden Zubillagan. Olak ez zuen arrakastarik izan. Gero Enara izango zena jaio zen. Fanderian ere jarraitzen zuten lanean.

  • 538 Jatekoaren truk lanean

    Antonio Iturricastillo Askasibar (1930) Elgeta

    Maiorazgoa garrantzitsua zen lehen, izan ere, beste anai arrebek aukera gutxi izaten zuten: fraide, moja edo neskame joan edo Ameriketara alde egin. Entzunda dauka XIX. mende bukaeran jendea tripa-truke joaten zela baserrietara lanera. Gerra-ostean ere hainbat langilek janariaren truk lan egiten zuen.

  • Arnaldo Bolunburu Gerra Zibila ume baten ikuspegitik

    Arnaldo Bolumburu Inza (1933) Eibar

    Gerra Zibila. Frantziara ihes egin zuten; lehenengo Tolosara eta gero Donibane Lohizunera. Bertako txokolatinak gogoan ditu oraindik. Eibarrera etorri zenean (1940 inguruan), ogirik ere ez. Etxean egoera gogorra bizi zuten: ama egunero-egunero kuartelera joan behar izaten zen; osaba kanpoan zuten eta aita 7 urtez kartzelan egon zen. Aita Asturiasen harrapatu zuten (Aitak idatzitako bertso batzuk erakusten ditu). Bera gerra garaian umea zen eta ez zuen ezer ulertzen.

  • Begoña Zaldibar Poza, baina egoera zaila

    Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

    Etxera itzultzerakoan, alde batetik poz handia sentitu zuen, baina bestaldetik ez zuten ezer. Aita bihar barik zegoen eta egoera oso zaila zen. Karitatetik bizitzen egon ziren.

  • Begoña Zaldibar Eibarrera lanera

    Begoña Zaldibar Oianguren (1926) Eibar

    Aita, abertzalea izatearren, lan gabe geratu zen. Eibarren lanean zegoen osaba baten bitartez aitak eta anaiak lana aurkitu zuten. Handik gutxira ama, eta denborarekin, 48an, Begoña ere Eibarrera joan zen bizitzera.

  • David Barandiaran Erbestetik bueltan, arazorik bai?

    David Barandiaran Iturriotz (1927) Amasa-Villabona

    Etxea zigilatu egin zieten, dirudik ez baitzuten. Hortaz, senide baten etxean egon ziren bizitzen. Senideei eskerrak biziraun zuen familiak.

  • 1425 Aita salatu zuten

    Kristina Arregi Egidazu (1928) Arrasate

    Herritar batzuek salatuta, hiru epaiketa izan zituen aitak Arrasaten, Bergaran eta azkena Burgosen. Libre irten zen, eta salatzaileen izenak eman zizkioten.

  • Belgikako egonaldia eta itzulera

    Javier Etxeberria Eguren (1927) Eibar

    La Rochelle-ra (Frantzia) iritsi zirenean, zenbaki bat eta injekzioa jarri zizkietela dauka gogoan. Autobusez garraiatu zituzten gero Belgikako palazio ikusgarri bateraino. Alemaniarrak Belgikan indarrez sartzera zihoazela eta itzuli ziren Euskal Herrira bi urte inguru igaro ostean. Bilbon elkartu ziren aitarekin.

  • Pakita Artola Egiburu Gerra garaian, etxekoek asko sufritu zuten

    Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia

    Pakitaren aita Bilbon zegoela, amari ez zioten etxean sartzen utzi Frantziatik itzuli zenean. Semea errekete zeukala esan zuenean utzi zioten sartzen. Aita itzuli zenean, Tolosako kartzelan sartu zuten. Tolosan asko fusilatu zituzten.

  • Salvador Marzana Aire Ministerioaren aurrean aurkeztu baina libre irten zirenekoa

    Salvador Marzana Amuategui (1918) Eibar

    Garra amaitu zenean sukaldari-laguntzaile izandako baten etxean egon ziren ezkutatuta. Valentzian nola sartu ziren kontatzen du. Aire Ministerioaren aurrean deituak izan zirenean, euren alderdian jardundako teniente bat ikusi zuten falangearen uniformea jantzita. Libre geratuko zirela aurreratu zien hark eta hala izan zela kontatzen du.