Gerratik itzulera
-
Gerratik itzulera; etxea hutsik
Jose Gorospe Abasolo (1934) Antonio Sagarna Ortuondo (1922) Dima
Gerratean etxera itzuli zirenean, hutsik aurkitu zuten. Ohea Lemoatik ekarri zuen aitak, lepoan hartuta. Etxean laga zuten ahuntza Lemoara eraman zuten eta ordaindu egin behar izan zuten berriz etxeratzeko.
-
Gerrateko bizipenak: bonbardaketak, gordelekua, etxera itzulera
Migel Iturrate Arriortua (1923) Dima
Gerratean Dima osoa ebakuatu zen. Altzaririk onenak eurekin eraman zituzten. Etxera itzuli zirenean, etxeko gauza guztiak erreta topatu zituzten. Frontea gertu egon zenez, soldaduak etxeetan sartzen ziren. Bonbardaketak ere izan ziren Diman eta baita hildakoak ere. Gordelekura nora joaten ziren.
-
Buelta Donostiara
Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia
Bi urte egin zituzten Donibane Lohizunen. Anaia bat, Sasetako komandantea, Bilboko gerrikoan hil zen; besteak aitaren baporean joan ziren Iparraldera. Han ere gerra hasi zen. Itzuli egin ziren. Aitari Calderon komandanteak lagundu zion.
-
Donostiara bueltatzeko paperak
Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia
Irratia itxi ondoren, Donostiara bueltatzeko paperak egiten hasi zen. Gurasoak hilero joaten ziren bisitan Iparraldera, baina biak hilak ziren bueltatzea lortu zuen orduko. Nola joaten ziren Iparraldera.
-
Bueltan, San Jeronimo kalera; irakasle
Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia
Bueltan, etxerik ez; alokairuan zeuden aurretik. San Jeronimo kalera joan ziren bizitzera, osaba-izebekin. Gose garaia, errazionamendua. Ama maistra zen; bera ere frantsesa irakasten hasi zen, etxean.
-
Donostia, Bilbo eta Zegama arteko umezaroa
Patxi Sansinenea Azurmendi (1935) Donostia
Parte zaharrean jaio zen, baina urte bat zuela, gerra garaian, amarekin batera Bilbora joan zen. Handik lau urtetara Grosera bueltatu ziren, baina aurretik zutena errekisatu zienez amaren herrira, Zegamara, joan behar izan zuten. Hamar urtera arte egon zen bertan, Tolosako eskolapioetara joan baitzen interno hiru urtetarako.
-
Donibane Lohizunen eskabetxe fabrikan
Pedrotxo Urizberea Emazabel (1922) Donostia
Eskabetxe fabrikan aritu zen lanean Donibane Lohizunen hiru urtez. Handik Donostiara arraunean etorri ziren bi txalupatan. Etxerik gabe geratu ziren eta batek bestera ibili ziren.
-
Donibane Lohizunen biltegi batean bizitzen
Pedrotxo Urizberea Emazabel (1922) Donostia
Erbestetik etorri, Donibane Lohizunetik, eta berehala hasi zen itsasoan. Han ez zuen baimenik itsasoan aritzeko. Biltegi batean bizi izan ziren han hasieran eta gero etxea aurkitu zuten.
-
Antiguo eta Matia kalea
Imanol Larrea Aranguren (1934) Donostia
Gerratik bueltan, etxea galduta zuten (maizterrak ziren). Pareko etxera joan ziren bizitzera, Matia kalean bertan. 21 urterekin ezkondu zen; seme zaharrenak 52 urte ditu. Antiguon kale ia bakarra zen Matia. Nolakoa zen. Tranbiaren ibilbidea. Zaldi-karroak bai, kargarako, autoak gutxi. Jendea oinez ibiltzen zen, bestela tranbian. Donostia tuneletik bestaldera da: bi herrixka balira bezala.
-
Gerra garaian, familia ihesi
Kontxita Beitia Oiarbide (1940) Donostia
Gerraren ondorioz, Goierritik alde egin behar izan zuten gurasoek, abertzaleak baitziren, eta batetik bestera ibili ziren. Bergaran anaia galdu zuen bonbardaketa batean metrailak jota. Aitak CAFen zuen lanpostua galdu zuen Ordiziara itzultzean. Pasaian Luzuriaga lantegian laborategia martxan jartzeko lanpostua hartu zuen aitak, kimikaria baitzen.
-
Mutrikutik Donostiara
Maritxu Olabiaga Etxabe (1915) Donostia
Mutrikutik nola bueltatu ziren. Debara joan ziren; erabat txikituta zegoen Deba. Han lortu zuten pasea. Morellako aita-semeak beraiekin joan ziren. Txakurra mareatu egin zen taxian. Alde Zaharra dena ilunpetan zegoen. Etxea itxita zegoen, eta balkoietan bandera espainolak. Inor ez zegoen, eta sartu egin ziren. Salaketa zegoen beraien kontra.
-
Gose garaia
Pakita Anabitarte Guruzeaga (1920) Donostia
Errenteriara joan ziren errentan, eta han arrazionamendua astean behin izan beharrean hamabostean behin zen. Intxaurrondora joaten jarraitu zuten, horregatik. Ogia oso txarra zen. Arraina nola lortzen zuten. Trikimailuak: ereiteko patata erosten zuten, baina jateko. Tranbian joaten ziren. Boniatoak eta zomorrodun garbantzuak.
-
Errekadista moduan lanean
Karmen Iraola Idiakez (1922) Donostia
Getariatik bueltan, lanean hasi zen, sonbreru dendan errekadista. Narrika kalean dago oraindik ere (ikus mapan): Leclercq. Pezeta bat irabazten zuen egunean. Kapelak entregatzen. Nerecan inprentan ibili zen gero, ezkondu arte. Tebeoak, egutegiak... Grosen zegoen.
-
Nerecan inprenta
Karmen Iraola Idiakez (1922) Donostia
Txofreko zezen-plaza egin gabe zegoen artean. Oblaten komentua zegoen han; neska gaiztoak sartzen ei zituzten. Ospitalea ere bazegoen. Nerecan enpresa handia zen, goizeko bostetan joaten ziren, emakume eta gizonak. Tebeoak josi makinetan, paketeak egin... Doblatu makinek egiten zuten. Makina handiak ziren. Flechas y Pelayos aldizkaria. Egutegiak nolakoak ziren, takoak. Marrazkilari alemaniarrak zeuden goian.
-
Bueltan, Tolosako etxean falanjistak; amaren familia
Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia
Aita 1945ean bueltatu zen bestaldetik. Falangea zegoen Tolosako etxean. Donostiara. Ama abenidan jaioa zen. Birraitonak sagardotegia zeukan Portu kalean, eta Aiako baserritar batekin ezkondu zen. Ostatua jarri zuten. Burgesia nola sortu zen, Ensanchearen kontura. Sansineneatarren sagardotegia.
-
Gerraosteko giro tristea
Begoña Agote Martiarena (1923) Miren Arantzazu Agote Martiarena (1927) Donostia
Gerra Zibilean Donostia hartu eta gero bertako bizimodua guztiz aldatu zen. Etxe asko hutsik zeuden eta katu asko ikusten ziren kalean. Kaia hutsa geratu zen, itsasontziek alde egin zuten-eta. Beraiek ez zuten goserik pasa jatetxea zutelako, baina errazionamendua tarteko askok gaizki pasatu zuten.
-
Goserik ez, baina nahi beste ere ez
Pedro Mari Illarreta Peñagarikano (1937) Donostia
Errazionamendua, gose garaia. Pentsua eta algarrobak ere jan izan ditu. Katuak Muntora eramaten zituzten; izebak prestatzen zien untxia zelakoan. Bera-Beran taloak egiten zituzten. Aitak arrandegian egiten zuen lana, Pasaian.
-
Arraina bai, baina oliorik ez
Pedro Mari Illarreta Peñagarikano (1937) Donostia
Aitaren lana: baporetan zetozen arrainak klasifikatu. Partila. Arraina bai, baina oliorik ez zegoen. Manteka. Tramana, bisigua, katuarraina, perloia, txitxarroa... legatza garestia zen.
-
Errekak, arrokak eta arrantza
Pedro Mari Illarreta Peñagarikano (1937) Donostia
Errekak. Bidebieta 2 dagoen tokian zegoen bat. Erreka baserria. Aingirak harrapatzen zituen, gaztetan. Nola egiten zuen. Angulak. Arroketara joaten ziren lapa bila.
-
Erbestetik bueltatzerakoan hainbat traba
Miren Egaña Goya (1946) Donostia
Gerra garaian bere ama Habana ontziko umeekin joan zen Ingalarretara. Handik bueltatzerakoan, umeei ezin zien esan non zeuden beraien gurasoak, batez ere aita, erabat debekatua zuen Frankisten aldetik umeei informazio hori ematea. Bere amak Plentzian zein Ingalaterran erdaraz egin behar zien umeei, umeak eurak erdaldunak baitziren. Erresuma Batuko gobernuak ez zien batera lagundu, gizarte zibila zen lagundu ziena. Bere amak zein aitak beti kontatu zizkien orduan bizitakoak, beste askok, aldiz, isilean gorde dituzte garai hartako bizipenak.