Gerraren eragina

• Infanteria eguna ospatu behar

  Julen Iriondo Bergaretxe (1920) Elgoibar

  Kontzepzio egun batean, frankisten frontea Elgoibarren zegoela, militarrek Arratera joatera behartu zituzten Elgoibarko bandako musikariak, Infanteria eguna ospatzera.

• Etxean apopilo zuten abadea fusilatu zuten

  Julen Iriondo Bergaretxe (1920) Elgoibar

  Zelestino Onaindia abadea Julenen etxetik preso eraman zuten Francoren militarrek. Zortzi egunez Ondarretan eduki eta gero, fusilatu egin zuten. Abadearekin batera apopilo egon zen mediku militarrak ezin omen zuen sinetsi. Lotsatuta, ez zen gehiago itzuli Julenen etxera. Beste abade apopilo bat, karlista, fusilatu egin zuten Onaindiarekin batera.

• Gerragatik eskola urte bat galdu

  Itziar Ajuria Garate (1924) Elgoibar

  Sei urtera arte egon zen eskolaurrean. 14 urtera arte irauten zuen orduan eskolak, baina gerragatik ikasturte bat galdu zuenez, 15 urtera arte ibili zen eskolan.

• Militarrentzako sukaldari

  Itziar Ajuria Garate (1924) Elgoibar

  Anaia gazteena libratu egin zen armadatik, eta "Estarta y Ecenarro" lantegian hasi zen lanean, armagintzan. Elgoibarrera militar konpainia bat etortzen zenean, elgoibartarren etxeetan banatzen zituzten jan eta lo egiteko. Itziarren etxera bost militar etortzen ziren bazkaltzera denboraldi batez.

• Urte asko etxetik kanpo

  Itziar Ajuria Garate (1924) Elgoibar

  Amaren anaia bi eta Itziarren anaia zaharrena jostunak ziren. Itziarren hiru anaiek urte luzeak eman zituzten etxetik kanpo, gerra edota soldaduska zela-eta.

• Soldaduak izan zituzten etxean

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Gerran, Francoren militarrak Azkaratetik sartu ziren. Berehala iragarri zuten soldaduek herriko etxeetan lo egingo zutela. Haietako lau zazpi hilabetez eduki zituzten etxean, jaten eta lotan. Ez zuten ezer ordaintzen.

• Euren etxea taberna ere bazen

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Soldadu nafarrak izan zituzten etxean. Orduan Trenbide kalean bizi ziren, eta taberna zuten bertan. Amari laguntzen zioten tabernan.

• Gerrako ospitaleak Elgoibarren

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Don Antonioren klinika militarrek hartu zuten, zauri larriak artatzeko. Handik, Altzolako bainuetxean jarri zuten "Hospital de sangre" deiturikora eramaten zituzten zaurituak.

• Pepita baserritar lanetan

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Gerra denboran, Mutrikuko baserrian egon zen hiru hilabeteetan, gauza asko ikasi zituen Pepitak. Itaurrean ere egin zuen, bere lehengusua eskolara joan ahal izateko.

• Mutikoak soldaduen arrantxotik jaten

  Fermin Ruiz de Gauna Ibañez de Garayo (1923) Elgoibar

  Frontea Elgoibarren zegoenean, mutikoek soldaduen arrantxora gerturatu eta zerbait jan ahal izaten zuten. 1941. urteko gosete gogorra gogoan du Ferminek. Baserrietara joaten ziren jateko bila, baina garestiegia omen zen.

• Gerra hastean, baserrira

  Pantxi Matxain Etxaniz (1928) Donostia

  Gerra hasi zenean, baserrira joan ziren denak. Negarrez bueltatu zen eskolatik. Aita eraman zuten gau batean, baina gero libre utzi zuten.

• Eskopeta "gorriei" eman osabak

  Anjel Elizalde Elizalde (1922) Donostia

  Ehizarako zaletasuna. Osaba ehiztaria zen. Karakolak biltzen zituen, eskopeta erosteko dirua ateratzeko. "Gorriei" eman zien osabak. Erreklamoan harrapatutako txoriak saltzen zituen. Erramua. Bixka. Prezioak.

• Donostiatik Errezil aldera

  Andres Ormazabal Izeta (1916) Donostia

  Nazionalak sartu arte, ez zuten lanik egin. Nagusiek alde egin zuten. Mendira joaten ziren, aireplanoak ikustera. Nazionalak arrimatzen hasi zirenean, Errezil aldera joan ziren anaia eta biak. Zarautzen atera zuten salbokonduktoa.

• Bidanian nazionalak sartu zirenean, komeriak

  Andres Ormazabal Izeta (1916) Donostia

  Nazionalak Bidanira nola sartu ziren. Ezkutatu egin ziren. Erreketeak baserrira berriro, miatzera. Osabak ukatu egin zuen inor zuenik ezkutatuta. Ez zituzten topatu, baina familia arriskuan jartzen ari ziren, eta mendira joan ziren lanera.

• Mendian ezkutatuta, eta gero buelta Donostiara

  Andres Ormazabal Izeta (1916) Donostia

  Mendian ezkutatuta zeudela, mando pila bat ikusi zituzten, kargatuta. Balak ziztuka. Osaba joan zen esatera ez joateko etxera. Bonbak nola bota zituen aireplano batek Errezilen. Uzkudun boxeolaria falangista jantzita ikusi zuen. Donostiara bueltatu ziren, gauez.

• Giro politikoa Eskoriatzan

  Miren Zubia Zabala (1923) Eskoriatza

  Giro politikoa Eskoriatzan gerra aurretik. Gerra garaiko giroa: txapel gorria; Espainiako bandera...

• Gerra garaiko kontuak

  Jose Ezenarro Isasti (1924) Maria Gurrutxaga Gartxotenea (1929) Getaria

  Gerra garaia gogorra izan zen. Soldaduak egun batez inguruan izan zituzten. Estraperloko kontuak.

• Hiru urterekin mojetara

  Jose Pagalday Garro (1927) Eskoriatza

  Eskola orain ospitaleak dauden tokian zegoen. 3-6 urte artean mojekin egon zen; gero, beheko eskolan. Eta ondoren Arana eskoletara, gora. Gerrak harrapatu zituen: 1937ko apirila arte ez zen eskolarik egon. Gero, nahiko ondo. Lehen 10-14 urte bitartekoak elkarrekin egoten ziren. Mutilak eta neskak aparte.

• Etxe bakoitzean soldadu bana

  Jose Pagalday Garro (1927) Eskoriatza

  Apirilaren hasieran ofentsiba egon zen. Erreketeak joan ziren orduan, San Inazio tertzioa. Etxe bakoitzean bat hartu behar zuten. Palentziako bat izan zuten beraiek etxean egun pare batean. Kanoiak non egon ziren; Asentziora egiten zuten tiro, eta mordoa hil ziren. Urte tristeak izan ziren.

• Ama lan eta lan; amonarekin haziak

  Pepi Berasategi Etxeberria (1935) Donostia

  Lizarriturri lantegian egiten zuen lana aitak. Desagerrarazi zutenean, amak etxeak garbitzen atera zuen bizimodua; ahizpekin gabardinak josten ere bai, denda baterako. Ez zuten ikusi ere egiten. Amonarekin hazi ziren. Amona Andrestegikoa zen. Aita Burgosen jaioa zen, eta Lasarten bizitua.