Gerraren eragina

  • Arantxa Lasa Maiztegi Soraluzeko eskola eta maistra

    Arantxa Lasa Maiztegi (1925) Soraluze

    Lau urterekin, eskolaurrean hasi zen; eta, seirekin, erdiko eskolara pasa zen. Zortzitik hamarrera eskola handian ikasi zuen. Azken honetako “Señorita Guillermina” maistra gudariarekin Bilbora joan zen. Hortik Frantziara bidali zuten, ume-talde baten ardurarekin. Soraluzera itzuli eta lana kendu ziotela jakin zuen.

  • Miren Lete Mirenen amaren sufrimendua

    Miren Lete Oiartzabal (1935) Errenteria

    Amak gerrako kontuak oso gogoan zituen eta Mireni kontatzen zizkion: semea gaixo izan zuen, herrian laguntza ukatu zioten, eta azkenean semea hil egin zitzaion.

  • Mila Otaegi Gerra hasi zeneko estutasunak

    Mila Otaegi Arrizabalaga (1926) Errenteria

    Gerra hasi zenean, Milak 10 urte zituen. Uda guztietan, Idiazabala joaten zen familiartekoen etxera, eta han zegoen gerrak eztanda egin zuenean. Gerra sortu zenean, denak mugitu ziren: Oiartzunen gizon batzuk fusilatu zituzten; ama eta familiarteko batzuk juxtu-juxtu libratu ziren fusilatzetik; eta, azkenean, Frantzian eta senide batzuen etxean eman zituzten hilabete batzuk. Bitarte horretan, Milak ez zuen ezer jakin Idiazabalen baitzegoen aitonarekin, osabarekin eta anaiarekin.

  • Laxaro Iparragirre Frontera joan nahi ez

    Laxaro Iparragirre Perurena (1929) Errenteria

    Gerra garaian soldaduak ez omen ziren Añarbera iritsi; bai jendea, ordea. Kaletik mendira joandako gizasemeak sumatu omen zituzten Añarbekoek, frontera joan behar izatetik libre geratu nahian edo.

  • 941 Erreketeak etxean

    Luis Ondarra Larrañaga (1928) Mendaro

    Gerra garaian, 15 egunez ateak eta leihoak itxita izan zituzten etxean. Erreketeak etxean izan zituzten; lagun ugari fusilatu zuten.

  • maria-ormaetxea-inarra Ondoko baserrian soldaduak

    Maria Ormaetxea Iñarra (1916) Elgoibar

    Gerra iritsi zenean, gogoratzen da nola apurtu zituzten mendiko txabolak. Beraien etxean ez, baina ondoko baserrian egoten ziren soldaduak.

  • 707 Intendentzia elizpean, komandantzia abade-etxean

    Pako Isasti Irusta (1929) Elgoibar

    Gerra denboran, militarrek elizpean eduki zuten Altzolako intendentzia. Horri esker, txerri ederrak hazi zituzten Pakoren etxean. Altzolan prestatu eta kamioiez eramaten zuten jana frontera. Komandantzia abade-etxean egon zen.

  • Felisa Gabilondo Agirregomezkorta Morroiaren ausardia

    Josefa Gabilondo Agirregomezkorta (1920) Elgoibar

    Josefaren baserrian ez zen bonbarik jausi, baina leiho guztiak balaz zulatuta geratu ziren. Gorriek indarrez eraman zituzten auzoko neska bi, sukaldeko lanak egiteko. Arane baserriko morroiak neska horietako bat atera egin zuen preso zegoen etxetik.

  • Felisa Gabilondo Agirregomezkorta Militarrentzako garraio-lanetan

    Josefa Gabilondo Agirregomezkorta (1920) Elgoibar

    Militarrek euren janari, munizio eta abarrak gurdietan garraiatzera behartzen zituzten. Baserritarrek txandaka egiten zuten garraio-lan hori.

  • Juana Txurruka Osoro Tiroak, hegazkinak eta bonbak

    Juana Txurruka Osoro (1928) Elgoibar

    Gerra denborako oroitzapenak. Tiroak, hegazkinak eta bonbak gogoratzen ditu. Arrate aldetik kanoikadak iristen ziren bailarara. Hegazkinak entzuten zituztenean, kortan sartzen ziren babes bila. Hegazkin bati "gari-jotallia" esaten zioten, ateratzen zuen zaratagatik.

  • 695 Gerra denborako eskolak

    Bittor Arrieta Etxaniz (1926) Elgoibar

    Gerra denboran, eskolak bertan behera geratu ziren. Frontea Elgoibarren egon zen denboran, Pilarreko ikastetxean soldadu italiar eta mairuak egon ziren. Soldaduek aurrera egin zutenean, ordea, berriz hasi ziren eskolak. Abade katalan batek ematen zizkien eskolak. Lezioa galdetu eta gaizki esaten zutenean, abadeak makila batekin jotzen zituen eskuan. Anton Diru arotzak minik egiten ez zuen makila bat prestatu zion abadeari, baina abadea konturatu eta beste makila bat erabiltzen hasi zen. Frankistek hiribururen bat hartzen zutenean, kanpaiak jotzen zituzten, eta umeak eskolatik ateratzen ziren hura ospatzera.

  • 695 Gerra denboran, Karkizanora eta Irabanetara

    Bittor Arrieta Etxaniz (1926) Jose Antonio Arrieta Etxaniz (1924) Elgoibar

    Frontea Elgoibarren egon zen denboran, Bittor eta Jose Antonio gurasoen jaiotetxeetan egoten ziren Karkizanon (amaren jaiotetxea) eta Irabanetan (aitaren jaiotetxea). Sei anai-arreba ziren.

  • 695 Soldaduak etxean hartu beharra

    Bittor Arrieta Etxaniz (1926) Jose Antonio Arrieta Etxaniz (1924) Jose Zuatzubizkar Goenaga (1922) Elgoibar

    Tropak herrian sartu zirenean, Díez de Rivera teniente koronelaren bandoa jo zuten. Arrietatarrenean lau errekete egon ziren lo egitera.

  • 695 Kanoi- eta tiro-hotsak

    Bittor Arrieta Etxaniz (1926) Jose Antonio Arrieta Etxaniz (1924) Jose Zuatzubizkar Goenaga (1922) Elgoibar

    Gerra denboran, Joseren aitak eta osabak Donostian egiten zuten lan, eta Jose eta etxekoak kanoikadak entzutean Markina bideko etxe batean babesten ziren. Gogoan dituzte kanoi- eta tiro-hotsak. Tiroei "pakun"ak esaten zieten.

  • Miren Vallejo Arriaga Gerra denboran goserik ez

    Miren Vallejo Arriaga (1923) Elgoibar

    Soldadu bi egon ziren gaua pasatzen Mirenen etxean. Gerra denboran, ez zuten goserik ezagutu. Soldaduen errantxoa ez bazen, aitak beti aurkitzen zuen jateko zerbait.

  • Miren Vallejo Arriaga Ogi higuingarri hura ezin ahaztu

    Miren Vallejo Arriaga (1923) Elgoibar

    Goserik ez zuten pasa, baina ematen zieten ogi higuingarri hura ezin du ahaztu Mirenek. Gogoan du Gernikako bonbardaketa egunean abioiak nola pasatzen ziren. Oso baxu pasatu ziren, karga handiarekin zihoazelako.

  • Juana Txurruka Osoro Soldaduak bailaran eta Arrate aldeko kanoikadak

    Juana Txurruka Osoro (1928) Elgoibar

    Gerra hasi zenean, eskolak eten egin ziren. Soldadu frankistak egon ziren Sallobenteko auzo-eskolan. Baserri gainaldean kanoia egon zen, Arratera begira. Arrate aldetik botatzen zituzten kanoikadak Sallobente aldera erortzen ziren.

  • Sabin Osoro Unzueta Kanoikada etxera eta osabaren lima lantegia

    Sabin Osoro Unzueta (1922) Elgoibar

    Gerra denboran, kanoikada batek Sabinen etxeko hormak puskatu zituen. Sabinen osaba Benitok lima lantegia zuen etxe ondoan, eta harri guztiak lantegira erori ziren. Lantegiko bi langileek gerratik ihes egin zutenez, Sabin ibili zen osabari lantegia garbitzen laguntzen. Ondoren, hilabete batzuetan limak egiten ere ibili zen. Lana nola egiten zuten azaltzen du.

  • Sabin Osoro Unzueta Urte latzak

    Sabin Osoro Unzueta (1922) Elgoibar

    Gerra denborako kontuak. Aita Frantziara ihes eginda zegoen, eta ama, berriz, 1937ko martxoaren 31ko Durango bonbardaketan hil zen. Sabin eta anai-arrebak Elgoibarko aitonaren etxera joan ziren bizitzera. 1939an aita Frantziatik bueltatu zen, eta lehengo etxera itzuli ziren. 1939a garai "eskasa" izan zen, gose eta gabezia handia zegoelako. Bi neskame eduki zituzten, baina, garaiko zailtasunak medio, biek utzi egin zuten lana. 12 urterekin arrebak hartu zuen etxearen ardura, baina meningitisa harrapatu eta hil egin zen. 1941ean, Sabinen aita eta anaia Mutrikuko aiton-amonen etxera joan ziren bizitzera. Sabin Elgoibarren bakarrik geratu zen; 19 urte zituen.

  • JULEN IRIONDO BERGARETXE Julen koruan eta herriko bandan

    Julen Iriondo Bergaretxe (1920) Elgoibar

    Inazio Bereziartua, organista eta bandako zuzendaria, Julenen etxean bizi zen eta musika irakasten zuen. Julen soprano gisa hasi zen abesten koruan, eta gero bandan sartu zen. Gerra hasi zenean, bandako sei musikari bakarrik geratu ziren herrian.