Gerraren eragina

  • Ali Goiti Gerran jateko faltarik ez

    Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

    Gerran ogirik ez zutenez taloa jaten zuten. Taloa, esnea eta ortuariak (baba...) bazuten eta ez zuten goserik izan. Arroza eta artoa ere guraina zuten.

  • Juanita Zelaia Gerra garaian, Ondarroan inkomunikatuta

    Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein

    Gerra hasi zenean, zazpi hilabetean inkomunikatuta egon zen etxekoekin. Urritik apirilera. Gernika hartu zuten arte. Beste ahizparekin egoten zen, hura ere Ondarroan zegoelako neskame. Pobre bizi ziren: oinutsik umeak, kalean, kalekoak baserrietara jan eske...

  • Juanita Zelaia Ondarroan, nazionalak sartu aurreko giroa

    Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein

    Nazionalak urriaren 4an sartu ziren Ondarroara, Debatik. Gerrako giroa: soldadu tolosarrak kantuan, bertako neskek nobioak ere topatu zituzten... Frontea non zegoen, Astarrikan. Bi anaia elkarren kontra, alde banatan borrokan.

  • Jose Mari Anitua Gerrako beldurren ondorio

    Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

    Gerra Zibila oso gogorra izan zen. Behin erreketeei seinaleak egiten zizkietelakoan, argiak amatatzeko esan zieten, baina karburua eta farola baino ez zuten erabiltzen. Bere arrebak, beldurraren beldurrez, ihes egin zuen. Ez zuten ezer jakin eta oso arduratuta egon zen. Hurrengo egunean bueltatu zen etxera.

  • Jesusa Anitua Milizianoak etxean eta herrian

    Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

    Beraien etxean milizianoak egon ziren, Txorierri aldekoak. Normalean domeketan joaten ziren jatera. Euretako batek esan zien behin mairuak heltzear zeudela, eta horixe gertatu zen. Miliziano eta errekete asko heldu ziren herrira. Erreketei beldurra zieten.

  • Jesusa Anitua Soldaduak kalean zein etxean

    Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

    Soldaduak Markinako kaleetan barrena pausuak markatzen ikusi zituen lehenengo aldian, "¡Viva Franco, arriba España!" esan zuen sarjentua markinarra zen. Soldadu asko ibili zen kaleetan zein baserrietan.

  • Elisabet Aretxabaleta Hainbat batailoi herrian

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Bere osaba izan zen gerra denborako alkatea; baina erbestera joan behar izan zuen, eta 15 urtez egon zen kanpoan. Bere aita gasolindegiko arduraduna izan zen. Komentuak-eta batailoiz bete ziren, asko boluntarioak izan ziren; horietako batzuk aipatzen ditu.

  • Elisabet Aretxabaleta Gerrak apurtutako bizitzak

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Gerrak denei apurtu zien bizitza, zituzten plan edo asmo guztiak bertan behera gelditu ziren.

  • Elisabet Aretxabaleta Gerran, baserriko lanetan

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Gerra garaian, Aulestin zelan bizi izan ziren kontatzen du. Baserriko beharrak egiten zituzten batik bat. Aulestiko bizimodua asko gustatzen zitzaion. Askotan egunkariak banatzen zituenarekin joaten zen Aulestira eta denboraldi luzeak pasatzen zituen bertan.

  • Elisabet Aretxabaleta Ezer barik etxe eske

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Bere amaren lehengusina bat errota batera ezkondu zen eta bere ahizpa han egon zen gerran. Bere ama bi ume gazteenekaz Markinara bueltatu eta ezer barik utzi zutenez, udaletxean etxe bat eskatu zuen. Elisabet eta bere neba Aulestin geratu ziren.

  • Elisabet Aretxabaleta Neskame zegoela, gosea pasa zuen

    Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein

    Gerra Zibila Aulestin pasa ostean, Gasteizera joan zen neskame. Ez zuen Markinara bueltatu nahi izan, higuina hartu baitzion bere jaioterriari. Urtebetez baino ez zen egon bertan, goseak hil baino arinago, hanka egin baitzuen. 26 pezeta irabazten zituen hilabetean, eta etxekoek amantala baino ez zioten eman.

  • Eufemi Agirreamalloa Miliazianoekin karta-jokoan

    Eufemi Agirreamalloa Kaltzakorta (1930) Markina-Xemein

    Bere jaiotetxetik, Barinaga auzotik, oso gutxitan etortzen zen Markinara; izan ere, bost kilometroko distantzia dago. Bere lehen akordua soldaduak ikustearena da, milizianoak ziren eta karta-jokoan aritzen ziren eurekin. Frontea hurre zuten, beste aldean, Kalamua mendiaren beste aldean, egon ziren Francorenak.

  • Juanita Etxaniz Gerra sasoian San Andres batailoikoak etxean

    Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Markina-Xemein

    Gerra sasoian, frontea etxe ondoan eduki zuten Juanitaren familiakoek. San Andres batailoikoek euren etxean egiten zuten lo eta haiek babesten zituzten CNTkoak txahalen eske etortzen zirenenean.

  • Juanita Etxaniz Tratu ona soldaduekin

    Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Feli Pagaegi Eizagirre (1928) Markina-Xemein

    Feliren etxean milizianoak eduki zituzten ganbaran. Jateko asko edukitzen zuten haiek eta Feli sarritan joaten zitzaien jatekoa eskatzen. Etxean eduki zituzten soldaduak euskaldunak ziren, on-onak.

  • Juanita Etxaniz Mandazainei eskatzen zizkieten zigarroak neska-mutilek

    Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Markina-Xemein

    Mandazainek ('burreroek') astoa kendu zioten Juanitaren familiari frontera eramateko. Hala ere, tratu ona zeukaten eurekin. Neska-mutilek zigarroak eskatzen zizkieten eta horrela ikasi zuten eurek erretzen.

  • Juanita Etxaniz Milizianoen jatekoa

    Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Feli Pagaegi Eizagirre (1928) Markina-Xemein

    Milizianoek ondo jaten zuten: bildotsak labean erreta, arroza, garbantzuak eta dilistak. Dirua ematen zieten etxekoei jatekoen truke.

  • Isidro Mandiola Soldaduak etxera bazkaltzera eta baserriko jeneroak erostera

    Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein

    Sarritan fronteko asturiarrak joaten zitzaizkien etxera bazkaltzera. Arratsaldeetan, ostera, soldadu euskaldunak agertzen zitzaizkien etxean arrautzak-eta erosteko. Hauek diru zuria eta zaharra edukitzen zuten, baina zaharra nahi izaten zuen amak. Hala ere, gero ezin izaten zuten ezer erosi diru horrekin, ez zegoen ezer eta.

  • Juan Arrieta Francoren soldaduek Markina hartu zutenekoa

    Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein

    Francoren soldaduak Etxebarritik sartu ziren Markinara eta eurekin batera mairuak ere sartu ziren. Frontoia armez bete zuten eta Karmengo komentua ere kuarteltzat hartu zuten. Egun batean, hirurogei kanoikada baino gehiago bota zituzten Markinan eta etxe bat erre egin zen. Urberuagako bainuetxean, ostera, komunistak zeuden.

  • Gerra ostean, maistra eta abadeak aldatuta

    Rufina Abaitua Bilbao (1928) Mendata

    Gerra ostean, dena erdaraz egiten hasi ziren eskolan. Aldaketa bat-batekoa izan zen. Maistra eta abadeak aldatu egin zituzten.

  • 941 Erreketeak etxean

    Luis Ondarra Larrañaga (1928) Mendaro

    Gerra garaian, 15 egunez ateak eta leihoak itxita izan zituzten etxean. Erreketeak etxean izan zituzten; lagun ugari fusilatu zuten.