Gerraren eragina

• Bodegetan ezkutatzen ziren

  Ikerne Artetxe (1932) Ondarroa

  Bodegetan ezkutatzen ziren bonbardaketa mehatxua zegoenean.

• Gerra garaian gose handia pasa zuten

  Jose Ezenarro Roteta (1921) Zarautz

  15 urte zituen gerra hasi zenean. Gerra garaia nola bizi izan zuen. Justu-justu libratu zen gerrara joatetik. Gose handia pasatu zuten. Ahal zena egiten zuten eta inoiz baserritarrei ogia lapurtu ere bai.

• Gerra garaiko bizipenak

  Juana Lizarralde Buenetxea (1914) Zarautz

  Soldaduak Pagoeta aldetik pasatu zirela esaten zuten. Amonak astoa ezkutatu egin omen zuen, kendu egingo ziotelakoan. Gerra denboran ez ziren janari eskean joaten baserrira, geroago bai.

• Niessenen jarrera gerra ostean

  Joseba Goñi Galarraga (1935) Errenteria

  Frankismoaren garaian, Errenteriako fabriketako nagusiek izandako jokaerari buruz hitz egiten du: Niessen zen Errenteriako fabrika handienetarikoa; jabea alemana zen, I. Mundu Gerran Alemaniatik ihes egindakoa. Wilhelm Niessenek abertzale ugari babestu zituen Errenterian. Asteburu batzuetan soldadu alemaniarrak Hendaiatik Donostiara joaten ziren arratsalde pasa, eta zigarroak banatzen ibiltzen ziren: behin Errenteriako Bar Versallesko kartela puskatu omen zuten soldaduek, I. Mundu Gerra galdu zuteneko oroitzapena ekartzen baitzien.

• Gerrara bi hilabeteko kontua izango zelakoan

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Gerra garaian, Errenterian geratu zen Joxe Mariren familia. Aita gerrara joan zen, eta haren uniformea gogoan du oraindik. Aita amarengandik agurtu zenean, bi hilabeteko kontua izango zela uste zuten.

• Gerra garaiko zorrak ordaintzen

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Gerra garaian, ama Hondarribira joan zen baserri batera; han zor handia egin zuten, eta ondorengo urteetan aitak ordaindu zuen zor hura.

• Haizeak lapikora ekarritako oparia

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Anekdota barregarria kontatzen du: gerra garaian, aita Iruñean zegoela, gosea zegoen; haize bolada batek, ordea, "oparia" ekarri zuen janariz betetako lapikora.

• Gerra, uste baino luzeagoa

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Aita Euskadi defendatzera joan zen gerrara, baina ez zuten espero hain luzea izango zenik.

• Metrailadoraren zuloak garbitokian

  Joxe Mari Zuloaga Etxebeste (1932) Errenteria

  Gizon batek metrailadore bat konpondu zien nazionalei; arma harekin probak egiteko, garbitokiaren kontra bota zituzten tiroak. Tiro haiek eragindako zuloak ez zituzten behin ere itxi.

• Aita hil zenekoa

  Antonio Etxebeste Artola (1926) Errenteria

  Behin, gerraostean, Antoniok eta aitak sagarra jotzeko egokia izan zitekeen burdin puska bat topatu zuten, Zamalbidetik meza entzutetik zetozela. Egurrezko pisoiak baino eraginkorragoa izan zitekeela iruditu, nonbait. Bonba bat zen, ordea. Antonio hari txertatzeko kirtenaren bila joan zenean, aita mailuarekin burdin-puskari kolpeka hasi zen, hura askatu nahian. Orduantxe bonba lehertu eta aitak bizia galdu zuen.

• Errekete eta falangistak

  Juan Arizaga Larreategi (1927) Jose Luis Unamuno Gorrotxategi (1928) Soraluze

  Jende askok egin zuen ihes gerra denboran herritik. Soldaduei jaten eta edaten ematen zieten eta pasadizo bat kontatzen du. Errekete eta falangisten arteko ezberdintasunak aipatzen dituzte.

• Gerra aurretik euskaraz; gero, debeku bihurtu zen

  Juan Arizaga Larreategi (1927) Jose Luis Unamuno Gorrotxategi (1928) Soraluze

  Gerra aurreko eta ondorengo eskolako politika ezberdina izan zen: maristekin ikasi arren, gerra aurretik eta gerra ondoren zer ezberdintasun izan ziren aipatzen dute. Gerra aurretik euskaraz egin arren, gero debekatu egin zieten eta zigorra jasotzen zuten euskaraz eginez gero.

• Franco etortzen zeneko banderen tamaina

  Miren Astibia Olaiz (1925) Errenteria

  Gerra ostean, giroa asko aldatu zen Errenterian. Franco etortzen zen bakoitzean, Espainiako bandera jarri behar izaten zuten balkoietan: beraien etxean bandera txiki bat jartzen zuten balkoi handian. Errenterian karlista asko zegoen, eta nazionalek Bilbo hartu zutenean gerran, elizara joaten ziren ospatzera.

• Aitaren bisitak gerran eta gosea

  Mari Tere Paskual Zapirain (1931) Errenteria

  Aitak hilean behin izaten zuen baimena etxekoak bisitatzera etortzeko; egun haietan, bokadiloa jaten zuten. Bai gerra garaian, bai gerra ostean, gosea pasa zuten.

• Gerrako kontuak

  Xebastian Retegi Mitxelena (1929) Errenteria

  Gerra hasi zenean 7 urte zituen. Tiroketak gogoratzen ditu. Arreba balak zauritu zuen. Soldaduak ere izan zituzten etxean. Lubakiak. Bi anaia soldadu joan ziren, kintak harrapatuta, eta bat hil egin zen.

• Anaien arteko gerra

  Joxe Mari Lertxundi Zuloaga (1932) Aia

  Anaia zaharrenak gerrara joan ziren, bakoitza bando batera. Gerran, anaia bat preso zegoela, beste anaiari haren guardia egiten aritzea tokatu zitzaion.

• Gerra nola hasi zen

  Adelaida Etxeberria Arozena (1929) Hondarribia

  Gerra hasi zenean, zazpi urte zituen. 10-16 urte bitartean, miseria garaia izan zen. Oraingo krisia. Gerra nola hasi zen. Tiro-hotsak eta bonbak. Arto artean ezkutatzen ziren.

• Gerra hasi zenean, jan falta

  Fermin Larrarte Zuzaia (1927) Hondarribia

  Gerra hasi zenean, janik ez zen. Anaia zaharrena Loiolan zegoen soldadu, baina gorriekin joan beharrean bestaldera pasatu zen, erreketeen aldera. Hark eramaten zien janaria: esnea, irina... Ogi falta.

• Etxeko jeneroa ezkutatu beharra

  Maria Josefa Txurruka Egaña (1913) Zarautz

  Gerra denboran ez ziren plazara etortzen, etxeko jeneroa ere kendu egiten zieten eta. Etxea miatzera etortzen zitzaizkien eta dena ezkutatu egin behar izaten zuten. Errazionamendua. Beste gizon baten inguruko kontuak.

• Gerra pasatu eta berriro eskolara

  Arantxa Lasa Maiztegi (1925) Soraluze

  Gerra hasi zenean bukatu zen eskola. Aita kartzelaratu eta gero desterratu egin zuten. Fronteak Soraluzetik alde zuenean, Errege Etxean berriro eskola jarri zuten martxan. Erreketeen kuartela izan zen gerran, eta eskola guztia zorriz beteta utzi zuten. Ikasleak etxera bidali zituzten, harik eta eskolok garbitu arte. 14 urtera arte ibili zen eskolan.