Gerraren eragina
-
Gerran jateko faltarik ez
Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria
Gerran ogirik ez zutenez taloa jaten zuten. Taloa, esnea eta ortuariak (baba...) bazuten eta ez zuten goserik izan. Arroza eta artoa ere guraina zuten.
-
Gerra garaian, Ondarroan inkomunikatuta
Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein
Gerra hasi zenean, zazpi hilabetean inkomunikatuta egon zen etxekoekin. Urritik apirilera. Gernika hartu zuten arte. Beste ahizparekin egoten zen, hura ere Ondarroan zegoelako neskame. Pobre bizi ziren: oinutsik umeak, kalean, kalekoak baserrietara jan eske...
-
Ondarroan, nazionalak sartu aurreko giroa
Juanita Zelaia Balenziaga (1918) Markina-Xemein
Nazionalak urriaren 4an sartu ziren Ondarroara, Debatik. Gerrako giroa: soldadu tolosarrak kantuan, bertako neskek nobioak ere topatu zituzten... Frontea non zegoen, Astarrikan. Bi anaia elkarren kontra, alde banatan borrokan.
-
Gerrako beldurren ondorio
Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein
Gerra Zibila oso gogorra izan zen. Behin erreketeei seinaleak egiten zizkietelakoan, argiak amatatzeko esan zieten, baina karburua eta farola baino ez zuten erabiltzen. Bere arrebak, beldurraren beldurrez, ihes egin zuen. Ez zuten ezer jakin eta oso arduratuta egon zen. Hurrengo egunean bueltatu zen etxera.
-
Milizianoak etxean eta herrian
Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein
Beraien etxean milizianoak egon ziren, Txorierri aldekoak. Normalean domeketan joaten ziren jatera. Euretako batek esan zien behin mairuak heltzear zeudela, eta horixe gertatu zen. Miliziano eta errekete asko heldu ziren herrira. Erreketei beldurra zieten.
-
Soldaduak kalean zein etxean
Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein
Soldaduak Markinako kaleetan barrena pausuak markatzen ikusi zituen lehenengo aldian, "¡Viva Franco, arriba España!" esan zuen sarjentua markinarra zen. Soldadu asko ibili zen kaleetan zein baserrietan.
-
Hainbat batailoi herrian
Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein
Bere osaba izan zen gerra denborako alkatea; baina erbestera joan behar izan zuen, eta 15 urtez egon zen kanpoan. Bere aita gasolindegiko arduraduna izan zen. Komentuak-eta batailoiz bete ziren, asko boluntarioak izan ziren; horietako batzuk aipatzen ditu.
-
Gerrak apurtutako bizitzak
Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein
Gerrak denei apurtu zien bizitza, zituzten plan edo asmo guztiak bertan behera gelditu ziren.
-
Gerran, baserriko lanetan
Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein
Gerra garaian, Aulestin zelan bizi izan ziren kontatzen du. Baserriko beharrak egiten zituzten batik bat. Aulestiko bizimodua asko gustatzen zitzaion. Askotan egunkariak banatzen zituenarekin joaten zen Aulestira eta denboraldi luzeak pasatzen zituen bertan.
-
Ezer barik etxe eske
Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein
Bere amaren lehengusina bat errota batera ezkondu zen eta bere ahizpa han egon zen gerran. Bere ama bi ume gazteenekaz Markinara bueltatu eta ezer barik utzi zutenez, udaletxean etxe bat eskatu zuen. Elisabet eta bere neba Aulestin geratu ziren.
-
Neskame zegoela, gosea pasa zuen
Elisabet Aretxabaleta Goikoetxea (1921) Markina-Xemein
Gerra Zibila Aulestin pasa ostean, Gasteizera joan zen neskame. Ez zuen Markinara bueltatu nahi izan, higuina hartu baitzion bere jaioterriari. Urtebetez baino ez zen egon bertan, goseak hil baino arinago, hanka egin baitzuen. 26 pezeta irabazten zituen hilabetean, eta etxekoek amantala baino ez zioten eman.
-
Miliazianoekin karta-jokoan
Eufemi Agirreamalloa Kaltzakorta (1930) Markina-Xemein
Bere jaiotetxetik, Barinaga auzotik, oso gutxitan etortzen zen Markinara; izan ere, bost kilometroko distantzia dago. Bere lehen akordua soldaduak ikustearena da, milizianoak ziren eta karta-jokoan aritzen ziren eurekin. Frontea hurre zuten, beste aldean, Kalamua mendiaren beste aldean, egon ziren Francorenak.
-
Gerra sasoian San Andres batailoikoak etxean
Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Markina-Xemein
Gerra sasoian, frontea etxe ondoan eduki zuten Juanitaren familiakoek. San Andres batailoikoek euren etxean egiten zuten lo eta haiek babesten zituzten CNTkoak txahalen eske etortzen zirenenean.
-
Tratu ona soldaduekin
Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Feli Pagaegi Eizagirre (1928) Markina-Xemein
Feliren etxean milizianoak eduki zituzten ganbaran. Jateko asko edukitzen zuten haiek eta Feli sarritan joaten zitzaien jatekoa eskatzen. Etxean eduki zituzten soldaduak euskaldunak ziren, on-onak.
-
Mandazainei eskatzen zizkieten zigarroak neska-mutilek
Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Markina-Xemein
Mandazainek ('burreroek') astoa kendu zioten Juanitaren familiari frontera eramateko. Hala ere, tratu ona zeukaten eurekin. Neska-mutilek zigarroak eskatzen zizkieten eta horrela ikasi zuten eurek erretzen.
-
Milizianoen jatekoa
Juanita Etxaniz Muguruza (1923) Feli Pagaegi Eizagirre (1928) Markina-Xemein
Milizianoek ondo jaten zuten: bildotsak labean erreta, arroza, garbantzuak eta dilistak. Dirua ematen zieten etxekoei jatekoen truke.
-
Soldaduak etxera bazkaltzera eta baserriko jeneroak erostera
Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein
Sarritan fronteko asturiarrak joaten zitzaizkien etxera bazkaltzera. Arratsaldeetan, ostera, soldadu euskaldunak agertzen zitzaizkien etxean arrautzak-eta erosteko. Hauek diru zuria eta zaharra edukitzen zuten, baina zaharra nahi izaten zuen amak. Hala ere, gero ezin izaten zuten ezer erosi diru horrekin, ez zegoen ezer eta.
-
Francoren soldaduek Markina hartu zutenekoa
Juan Arrieta Martinez (1924) Markina-Xemein
Francoren soldaduak Etxebarritik sartu ziren Markinara eta eurekin batera mairuak ere sartu ziren. Frontoia armez bete zuten eta Karmengo komentua ere kuarteltzat hartu zuten. Egun batean, hirurogei kanoikada baino gehiago bota zituzten Markinan eta etxe bat erre egin zen. Urberuagako bainuetxean, ostera, komunistak zeuden.
-
Gerra ostean, maistra eta abadeak aldatuta
Rufina Abaitua Bilbao (1928) Mendata
Gerra ostean, dena erdaraz egiten hasi ziren eskolan. Aldaketa bat-batekoa izan zen. Maistra eta abadeak aldatu egin zituzten.
-
Erreketeak etxean
Luis Ondarra Larrañaga (1928) Mendaro
Gerra garaian, 15 egunez ateak eta leihoak itxita izan zituzten etxean. Erreketeak etxean izan zituzten; lagun ugari fusilatu zuten.