Gerraren eragina

• Menditik ardiekin alde egin behar

  Joxe Bixente Etxabe Arregi (1922) Arrasate

  Gerra indartuz joan zen, jendea armatuz eta trintxerak eginez. Artzainek menditik jaitsi behar izan zuten ardiekin. Mendiola auzoan egon zen Joxe Bixente hilabete batzuetan. Arabako gudako kanoikada hotsa entzuten zuen Joxe Bixentek menditik.

• Erreketeekin

  Joxe Bixente Etxabe Arregi (1922) Arrasate

  Ardiak Degurian utzi eta etxera zetorrela, errekete konpainia batekin egin zuen topo Aretxabaleta inguruan. Ez zioten utzi etxera joaten, han gorriak zeudelako. Aretxabaletako osaba batek jatekoa eman zion, eta berriro Deguriara itzuli zen.

• Bala artean Deguriara bidean

  Joxe Bixente Etxabe Arregi (1922) Arrasate

  Bedoñatik zehar bilatu zuen bide seguruagoa etxera etortzeko. Arientza auzoan meza entzun ondoren, Santa Luzia bezpera batean trintxeran gorde behar izan zuen; eta, bala artean, Deguria aldera joan zen.

• Bi etxetan, lau bizitza

  Juanita Lizarralde Eskibel (1926) Antzuola

  Bi etxetan lau bizitza zeuden. Arrandai Osaeta eta Arrandai Torre ziren baserriak, eta elkarrengandik gertu zeuden. 30 lagun ere egon ziren. Gerra inguruan lehengusuak ere joan ziren baserrira. Gerra kontuekin ez zen asko enteratu. Bi ikasturtetan eskolarik ez zuten izan. Soldaduak gertu ibili ziren. Hegazkinak ikusten zituzten, tirorik ez.

• Gorrien dirua

  Asuncion Leibar Kortabarria (1924) Arantxa Olabe Leibar (1947) Arrasate

  Gorriei ardiak saltzen zizkieten diru truke. Miliziano gaixoak edukitzen zituzten etxean. Horietako bat, mortero-hotsa entzun orduko, "gorrien dirua" eskatzen hasi zen.

• Asuni tiroa gerran

  Asuncion Leibar Kortabarria (1924) Arantxa Olabe Leibar (1947) Arrasate

  Asunzion 1924an eta Arantza 1947an jaio ziren. Asunek tiro bat bota ziotenean hartu zuen sustoa kontatzen digu. Gerra zenean, bizimodua ahal zenik eta era normalenean egiten zuten, egunerokoak eginez, gerra girora ohituta.

• Gorriak (soldaduak) etxean

  Asuncion Leibar Kortabarria (1924) Arantxa Olabe Leibar (1947) Arrasate

  Gerra denboran errotak zigilatu egin zituzten. Frontea Gesalibarren egon zenean, Enuzketa baserrian miliziano gorriak egon ziren. Baserria biltegi bihurtu zuten; kontserbako janariz, oinetakoz eta bestelakoz bete zuten.

• Bi belaunaldi, maistra bat

  Purita Zabalo Zabalo (1934) Antzuola

  Antzuola inguruan bonbardaketaren bat izan zen; herri barruan, baita tiroketaren bat ere. Hala eta guztiz, ez zen txikizio handirik izan Antzuolan. Maristen eliza erre zuten. Bi urterekin hasi zen "eskola txikian". Gerra garaian, ordea, eskola eten egin zen, eta gerraostean sei urtera arte eskola berean jarraitu zuen, Maria Barrena maistrarekin. Puritaren alabarik zaharrenak ere maistra horrekin ikasi zuen urtebetez.

• Herriko eskola itxita gerra garaian; uzarraga

  Isabel Jauregi Mendizabal (1926) Antzuola

  Eskolako kontuak. Baserriko umeak udaberrian hasten ziren normalean eskolan. Gerra hasi zenean, eskola amaitu zen. Uzarragako eskolara gerra garaian. Umetako bizimodua.

• Arazorik ez militarrekin

  Begoña Olabarria Zabalo (1928) Antzuola

  Nazionalak etorri zirenean, umeak beste etxe batera bidali zituzten badaezpada, eta gurasoak geratu ziren tabernan. Ez zuten inongo arazorik izan militarrekin. Nazionalak sartu zirenean tiroketak izan ziren Antzuolan, eta norbaitek maristen eliza erre zuen.

• Eskola, gerra sasoian

  Julian Garitano Alberdi (1931) Antzuola

  11-12 urtera arte egon zen eskolan. Partikularrera ere joan zen. Militarrak egon ziren herrian: alemaniarrak eta italiarrak. Ondarreko plazan egoten ziren soldaduak. Haiek utzitako hondarrak oiloentzat hartzen zituzten.

• Soldaduekin ikasi erretzen

  Jesus Furundarena Goenaga (1924) Mutriku

  Gerra denborako oroitzapenak. Mutrikuko Beheko Plazan 800 eta 1000 soldadu italiar artean egon ziren. Herriko mutikoak zigarro eskean joaten ziren soldaduengana. Tabakoa errazionamenduan zegoen garai hartan, eta bakarren bat ematen zien. "Gizon plantak egiten" erretzen zuten zigarroa.

• Gerrako oroitzapenak

  Martzelina Kalzakorta Zenarruzabeitia (1931) Mutriku

  Gerrako oroitzapenak. Soldaduen etorrera gogoratzen du. Soldaduek baserria tirokatu zuten.

• Soldaduak eta kainoiak Galdonan

  Martzelina Kalzakorta Zenarruzabeitia (1931) Mutriku

  Gerra garaiko oroitzapenak. Soldaduen tiroketak. Martzelina umea zen, eta, Galdona inguruan pasioan zebilela, gizon bat hilda aurkitu zuen... Galdonan kainoiak non zeuden aipatzen du. Soldaduak Martzelinaren etxe ondoan egon ziren, eta haiekin joaten zen rantxoa hartzera.

• Gazte-gaztea zela hasi zen zapata-lantegian lanean

  Luis Anduaga Lamariano (1922) Cecilia Kortabarria Araiztegi (1928) Antzuola

  Maristetan oso denbora gutxi egin zuen. Gazterik hasi zen lanean zapatagintzan. Garaiko zapata klaseak. 13 urteko ume baten lana zein izaten zen. Bertako zapatak inguruko herrietan saltzen zituzten. Oinetakoen konponketa. Gerrarekin batera, dena bertan behera utzi behar izan zuten. Zapata-lantegiko jabea herriko alkate zen eta ihes egin behar izan zuten.

• Eskolak euskaraz

  Baxili Txintxurreta Goenaga (1922) Oñati

  Gerra hasi aurretik, Berezao auzoko eskolara pasatu zen. Eskola hartan, oso maisu ona izan zuen, Migel, fraide izateko bidean kaleratutakoa. 68 neska-mutikok ikasten zuten euskaraz elkarrekin gela batean. Gerrarekin bukatu ziren eskolok. Migel maisua espetxeratu egin zuten, eta gero Osintxura joan zen. Plazako eskolara joateko, zapatak erosi behar izaten zituzten, Berezaoko eskolara, ordea, abarkekin joatea bazuten.

• Gerran etxean gurasoekin bakarrik

  Baxili Txintxurreta Goenaga (1922) Oñati

  Anaia gaztea eta koinatua gerrara gorriekin joan ziren, eta bera bakarrik geratu zen etxean gurasoekin; orduan hasi zen bera maiorazko. Anaiarik zaharrena Eibarrera eraman zuten militar beharretara. 14 urtetatik aurrera ez zen gehiago eskolara joan. Esnea eramaten zuen kalera eta erdaldunei esnea saltzen ikasi zuen erdara apur bat.

• Hiru baserritan hiru fusilatu; lapurretak

  Rufina Irazu Amundarain (1923) Asteasu

  Konporta baserrikoa Tolosara eraman zuten. Hil behar zituztenak Donostiara eramaten zituzten. Inguruko baserrietatik hiru eraman zituzten, eta denak garbitu zituzten. Erreketeek oiloak ere eramaten zituzten. Eta egunero marmita bete esne eraman behar izaten zieten.

• Oñatiko oroitzapenak, gerra hasieran

  Ramon Labaien Sansinenea (1928) Donostia

  Mutikotan, Oñatin zegoela, erreketeek balak ematen zizkieten. Osaba medikua agertu zen. Etxaluzeko medikuaren kontuak; lehenengo zesarea. Familiak zatitu egin ziren.

• Milizianoak etxean

  Maria Arregi Idigoras (1922) Oñati

  Gerra hasi zenean, Maria Imitolan zegoen, bere jaiotetxean. Gogoan du miliziano kuadrilla bat Udanatik etorri zela, eta ahal izan zutena eman zietela. Arrautzak plazan saldu, eta diruarekin olioa edo azukrea erosten zuten.