Gerraren eragina

• Koinatua, hildakoen gorpuak garraiatzen

  Txomin Apoita Zubizarreta (1924) Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz

  Bonbardaketa ondorenean, Gernika nola zegoen aipatzen dute. Txominen koinatu bat zortzi egunez aritu zen hildakoen gorpuak kamioian batik bestera garraiatzen; derrigortu egin zuten lan hori egitera.

• Fusilamenduak, ikusi ezinak eta "txibatazoak"

  Txomin Apoita Zubizarreta (1924) Maria Irusta Mallea (1928) Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz

  Gerrako kontuak. Munitibarren ez zuten inor fusilatu; Bolibarren bai. Zigor moduan, herriko zenbait abertzalek guardia zibiletara joan behar izaten zuen. Herrian "txibatazoak" izaten ziren; ikusi ezina izaten zen. Zenbait baserritako ugazabek (hiru-lau baserri zituen batek) errenteroak bere alderdiari (nazionalei) botoa ematera behartzen zituzten.

• Soldaduei esnea ematen

  Maria Kristina Zinkunegi Irazusta (1936) Andoain

  Maria Kristina jaio eta berehala hasi zen gerra. Ilunabarrean, soldaduak errenkan jartzen omen ziren baserri gainaldean eta esnea partitzen zien amak. Soldaduak Belabitatik Buruntzaldera sartu ziren.

• Soldaduak inguruko baserrietan

  Felix Zabala Zalakain (1928) Andoain

  Gerra denborako oroitzapenak. Soldadu batzuk inguruko baserrietan egon ziren. Aldian-aldian, idizaleek kaletik jana hartu eta baserrietan zeuden soldaduei eraman behar izaten zien. Felixen aitari tokatzen zitzaionean joaten zen soldaduei jana eramatera.

• Falangistak Bizkardo baserrian lo egiten

  Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

  Falangistek Bizkardo baserrian egin zuten lo. Atzera eta aurrera ibiltzen ziren beraien fusilekin. Hura gogorra zela pentsatzen du.

• Belabieta mendira belarra moztera

  Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

  Bi anaia zaharrenak gerrara eraman zituzten. Dionisio baserrian gelditu zen aita eta amarekin. Izazkun menditik barrena Belabieta mendira joaten ziren belarra ebakitzera. Segan ibiltzen ziren. Orain ez da inor joaten hura garbitzera. Oinez joaten ziren, sega eta mailua hartuta. Janaria eta ura ere eramaten zituzten. Etxekoak joaten ziren eta gurdi onekin belarra kargatuta etxera itzultzen ziren. Egunero egiten zuten joan-etorria.

• Osabak balkoitik salto egin zuen falangistengandik ihesi

  Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

  Falangistei janaria eman behar izaten zitzaien. Denbora gutxi egon ziren, eta joan zirenean bakea eman zuten. Jendea beldurrez ibiltzen zen. Aitak mendira alde egin zuen falangistak sartu zirenean. Osabak, Iturburu baserrikoak, balkoitik salto eginda alde egin zuen falangistak bere bila etorri zirenean.

• Gerrako kaboa eta langileen batailoia

  Rafael Agirre Legorburu (1926) Lezo

  Gerran, kabo batek lagundu egiten zien, janaria ematen baitzien. Aita zauritu egin zuten gerran. Langileen batailoiak hainbat obra egin zituzten Lezo inguruan.

• Pelaioen desfilea herrian

  Rafael Agirre Legorburu (1926) Lezo

  Gerra garaian, asko aldatu zen herriko giroa: pelaioen desfileak ere izaten ziren kaletik.

• Gerra garaiko bizipenak

  Bernarda Arizmendiarrieta Ojanguren (1925) Elgeta

  Baserrian, 19 ganadu zituzten: eta, gerra etorri zenean, osabak denak saldu zituen. Aita eta ama biak elgetarrak ziren. Mendiz beste aldera pasa zireneko kontuak kontatzen ditu. Gerra garaia gogorra izan zen, baina batez ere moroak sartu zirenean. Baserrietan sartzen omen ziren nesken bila. Inguruko baserri batera bartako alabaren bila sartu eta gurasoak hil zituztenekoa kontatzen du.

• Milizianoek ganadua lapurtzen zieten

  Bernarda Arizmendiarrieta Ojanguren (1925) Elgeta

  Milizianoek ganadua lapurtzen zieten. Milizianoek ia hil zituzteneko pasadizoa kontatzen du.

• Milizianoak baserrietara; bonbardaketak

  Jose Aizpurua Murgoitio (1931) Patxi Esteibarlanda Aizpurua (1921) Elorrio

  Milizianoak baserrietara etorri ohi ziren janari eske. Iheslari baten istorioa. Babeslekuetan ezkutatzen ziren bonbardaketak zeudenean.

• Soldaduak inguruan ziren bitartean, beraiek gordeta

  Maria Pilar Beloki Ormazabal (1932) Andoain

  Gerra iritsi zenean, Maria Pilarrek gogoan du hegazkinak pasatzen zirela Andoaindik, soldaduak etxe inguruan ibili zirela, kalteak eragin zizkietela... Soldaduak etxean ziren bitartean, beraiek gordeta egon ziren sukaldearen azpiko zulo ezkutu batean. Bi aste inguru egon ziren gordeta; eta, Frantziara alde egitekotan egon ziren arren, azkenean, etxean geratu ziren.

• Soldaduek etxean utzitako arrastoa

  Maria Pilar Beloki Ormazabal (1932) Andoain

  Soldaduak etxetik igaro zirenean, kalte handiak eragin zituzten, eta zeukatena lapurtu.

• Gerra denborako pasadizoa

  Angeles Arantzeta Alberdi (1917) Maria Luisa Arantzeta Alberdi (1919) Elgeta

  Gerra denboran, eskola amaitu zitzaien. Angelesek pasadizo bat kontatzen du.

• Bonbardaketak iraun zuen artean Arratzun I

  Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

  Bonbardaketak iraun zuen artean baserrian egon zen, Arratzun. Antzinako etxe bat erre gabe geratu zen, eta aitak eraberritu zuenean, hara joan ziren. Ez zegoen ezer, zorriak bakarrik. 12 urte zituen Arratzura joan zirenean, familiakoek ez zieten uzten Errenteriara itzultzen, han hobeto egongo zirelakoan.

• Emakumeek ez zuten militarrekin ezkondu nahi

  Maria Pilar Cia Gaztelu (1938) Tomas Cia Gaztelu (1933) Baztan

  Emakumeek ez zuten militarrekin ezkondu nahi. Amerikano asko ere ibili ziren inguruan Elizondo inguruan. Hauek hemen ezkondu ziren.

• Soldaduak etxean izan zituzteneko janaria

  Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain

  Soldaduak izan zituzten etxean gerra garaian. Soldaduek janari pila bat ekarri zuten; eta, gero, dena udaletxera jaitsi behar izan zuten. Janaria ez zen falta izaten orduan. Behin, soldaduak baserriko txekorra eramaten saiatu ziren; baina buruzagiak itzuli egin zien.

• Soldaduak etxean, eta senideak oilaskoak lumatzen

  Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain

  Soldadutzara joan aurretik, Ferminek lau hitz bakarrik zekizkien gaztelaniaz. Gerra garaian, bi bandoetako soldaduak izan zituzten etxean; eta soldadu haiekin beti euskaraz hitz egiten zuten. Soldaduak etxean zituztenean, oilaskoak lumatzen ematen zuten eguna Ferminek eta anaiak; oilasko haiek soldaduentzat izaten ziren.

• Soldaduek kontserbako janaria ekartzen zuten

  Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain

  Gerra garaian, soldaduak izan zituzten etxean. Soldadu haiek janari asko ekartzen zuten etxera, baina gehiena kontserbakoa. Soldaduak etxean edukita, ez zuten dirurik irabazi.