Gerraren eragina

• Gerra zibila gaur egungo egoeraren aldean

  Maria Dolores Leunda Artola (1925) Tolosa

  Gerra hasi zeneko oroitzapenak kontatzen ditu: bonbak, manifestazioak, banderak… Umeentzat hori festa bezalakoa zen. Gaur egungo berriak ikusita, aldea dago hemengo gerraren eta oraingo munduko arazoen artean.

• Francok gerrako gastuak ordaindu behar zituen

  Joxepa Artola Artola (1930) Lizartza

  Ogia baino gehiago taloa jaten zen. Herriari entregatzen ez zitzaiona etxean jateko izaten zen. Francok gerrako zorrak ordaintzeko biltzen zituela gauzak esaten zuten; horregatik arrazoinamendua ezarri zuten. Olioaren ordez esne gaina erabiltzen zen. Txerria hiltzen zuten etxean.

• Gerrako kontuak Lizartzan

  Joxepa Artola Artola (1930) Lizartza

  Nafarrak sartu zirenean, Joxepak sei urte zituen, baina gogoan dauka zubia nola zulatu zuten. Santiago egunean, urteetan kanpaiak jo izan dituzte herrian, nafarrak sartu zirela gogoratzeko. Amonak gerrako egunez kontatzen zuena gogoan du. Lizartzan bi bandotakoak egon arren, herritarren artean tapatu egin ziren.

• Anaia, sei urte soldadu

  Carmen Jauregi Zabala (1924) Tolosa

  Carmenek 12 urte zituela etorri zen gerra. Anaiak 18 urte zituela joan zen soldadu, eta sei urte egin zituen soldadu. Baserriko lanetan laguntzeko, ahizpak behiak jezten ikasi behar izan zuen.

• Soldaduak Urkizun

  Carmen Jauregi Zabala (1924) Tolosa

  Gerrako kontuak. Urkizu gain batean egonik, soldaduak denbora luzez egon omen ziren bertan. Soldadu batzuk euren ganbaran, belarretan, erretiratzen ziren; kargudunei, berriz, ohea ematen zien. Soldaduen arteko karguen izenak orduan ikasi omen zituen.

• Soldaduei gosaria ematen

  Carmen Jauregi Zabala (1924) Tolosa

  Amak eta ahizpak baserrian lo egiten zuten soldaduei kafesnea ematen zien. Dirua zeukanak pagatu egiten omen zuen: bi erreal.

• Guardia zibilaren bisita

  Carmen Jauregi Zabala (1924) Tolosa

  Anaiak soldadu joanda zirenez, aitak baserriko lanetan laguntzeko morroi bat ekarri zuen Tolosatik. Denbora batera, morroiak lana utzi egin zuen, eta guardia zibilak haren bila baserria nola miatu zuten gogoratzen du.

• Gerrako oroitzapenak

  Martina Iturbe Zubeldia (1914) Tolosa

  Gerra denborari buruz hitz egiten du. Garai tristeak ziren. Iruñeko familia baten etxean neskame zegoen ahizparekin batera, eta etxean gordeta egoten omen ziren. Etxe ondotik hildako eta zaurituak pasatzen ikusten zituzten. Soldaduak Iruñera eraman, eta, gero, handik banatzen omen zituzten.

• Amezketako soldaduekin Iruñetik etxeratu

  Martina Iturbe Zubeldia (1914) Tolosa

  Gerra denborari buruz hitz egiten du. Soldaduak Iruñera eraman, eta, gero, handik banatzen omen zituzten batera eta bestera. Iruñetik Zugaztira bueltatu zirenekoaz hitz egiten du. Amezketara bueltan zihoazen soldadu batzuekin joan omen ziren etxera.

• Nafarroara, irin bila

  Martina Iturbe Zubeldia (1914) Tolosa

  Gerra denborari buruz hitz egiten du. Baserrikoak emandakotik jaten zuten, eta ez zuten goserik pasa. Gipuzkoan errotak itxita zeuden, eta Nafarroara joaten ziren irin bila. Etxean egiten zuten ogia.

• Harrobiko kamioia kargatzen

  Patxi Sein Legorburu (1921) Pasaia

  Gerra denboran, harrobia egin zuten Gaztelutxon. Mitiliarrak jarri ziren bertan lanean. Patxik kamioiak kargatzen laguntzen zuen lehenagotik. Harrobiko lanari buruzko azalpenak. Bolbora kartutxoekin harria nola ateratzen zuten kontatzen du.

• Gerrako presoak Jaizkibelen lanean

  Bitoriana Artola Agirre (1918) Lezo

  Gerrako presoak Jaizkibelen lanean. Beraiek arropa garbitzen zieten batzuei. Barrakoiak. Bizkaitar asko.

• Etxeko sukaldea "trabajadore" eta soldaduz beteta

  Bernarda Zabala Urdangarin (1923) Maria Zabala Urdangarin (1930) Lezo

  "Trabajadoreak" (presoak) ari ziren lanean hurbil, eta sukaldea beteta izaten zuten soldaduz eta haiek bisitatzera etorritako senidez. Ez zuten beldurrik pasatzen.

• Gerra garaiko giroa kalean

  Juanita Iñurritegi Errasti (1921) Legazpi

  Gerra garaian, giro tristea zegoen kalean: beldurra, mesfidantza...

• Gerrako oroitzapenak

  Jabier Isasa Mitxelena (1929) Lezo

  Gerra garaia gogoan du: militar gorriak tiroka, etxera pistola baten bila etorri zirenekoa... Mugimendu handia egon zen. Beldurra pasa zuten, baina ez zuten etxetik alde egin. Irunen fronte gogorra egon zen.

• Gerra aurreko umore ederra

  Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

  Sagardotegian, kantuan aritzen ziren, umore ederra egoten zen orduan. Gero, gerra etorri zen, eta akabo orduko umorea. Kantu horiei buruz hitz egiten du.

• Borroka Lezora iritsi zeneko ondorioak

  Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

  Erreketeak Lezon sartu zirenean, beraiek errekan ezkutatu ziren. Erreketeak etxearen aurka tiroka hasi ziren; barrikak zulatu, eta sagardoz hustu zen. Handik egun batzuetara, Guadalupetik etorri ziren erreketeak, pinudian ezkutatuta zeuden gorriei tiro egiteko asmoz. 14 hegazkin etorri ziren egun hartan, bonbak botatzen. Ordurako, ordea, gorriak herrira jaitsita zeuden. Soldaduak, alde batekoak nahiz bestekoak, beraien baserrira etorri ziren; eta, bitarte hartan, beraiek alde eginda egon behar izan zuten.

• Soldaduak etxean, eta beraiek aitaren baserrian

  Nikolas Lopetegi Aiestaran (1924) Lezo

  Gerra garaian, 3-4 hilabete pasa zituzten aitaren baserrian. Bitarte horretan, soldaduak egon ziren etxean; eta, haiek joandakoan, orduan itzuli zen familia etxera. Dena txikituta zegoen; eta ahal zuten bezala konpondu zuten. Etxera bueltatu zirenean, beldurra zeukaten.

• Bala-zorroetako brontzea traperoari

  Secundino Arrizabalaga Murua (1930) Legazpi

  Legazpira falangistak sartu ziren eguna gogoan du. Osabak hamazazpi urterekin ihes egin nahi izan zuen baina Bilbon hil zuten. Soldaduekin berriketan aritzea joaten ziren bala-zorroak ematen zizkietelako. Bala-zorroetako brontzea traperoari saltzen zioten gero.

• Soldaduak Legazpiko kaleetan

  Secundino Arrizabalaga Murua (1930) Legazpi

  Jende askok egin zuen ihes Legazpitik, bi osaba tartean. Urtebete inguru egon ziren soldaduak Legazpin; hala ere, ez zuten tiro bakar bat bota kalean.