Gerraren eragina

  • Felipa Urkia Gerrako kontuak: beldurrez, aitzakia bila

    Felipa Urkia Elorza (1922) Oñati

    Bi mutil joan zitzaizkien etxera behin, behi bat galdu zutela esanez. Beldurra zuten egia esateko. Goseak zeuden. Milizianoengana entregatu ziren.

  • Felipa Urkia Milizianoak Ugaztegin: harremana

    Felipa Urkia Elorza (1922) Oñati

    Ugaztegin egon ziren milizianoak nongoak ziren; errepublikanoak ziren, erdaldunak. Gero euskaldunak batu zitzaizkien, boluntarioak. Armatuta zeuden. Milizianoekin izan zuten harremana ona izan zen.

  • Beatriz Lejarraga Aita eta ahizpak gerratik ihesi

    Beatriz Lejarraga Kalzakorta (1932) Gernika-Lumo

    Bere aitak udaletxean egiten zuen behar, eta bonbardaketa ostean herritik alde egin behar izan zuen Santanderrera. Bere bi ahizpa ere Frantziara joan ziren. Amagaz batera Gernikan gelditu ziren neba-arrebak izeko batzuen etxean egon ziren. Handik Gonzalez altzari-dendakoen baserrira joan ziren, oso ondo portatu zen familia hori eurekin.

  • Maria Irusta Milizioanoak etxez etxe eskean

    Txomin Apoita Zubizarreta (1924) Maria Irusta Mallea (1928) Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz

    Bonbardaketa aurreko egunetan, milizianoak etxez etxe ibili ziren eskean. Milizianoek egun gutxi egin zituzten Munitibarren.

  • Maria Irusta Koinatua, hildakoen gorpuak garraiatzen

    Txomin Apoita Zubizarreta (1924) Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz

    Bonbardaketa ondorenean, Gernika nola zegoen aipatzen dute. Txominen koinatu bat zortzi egunez aritu zen hildakoen gorpuak kamioian batik bestera garraiatzen; derrigortu egin zuten lan hori egitera.

  • Maria Irusta Fusilamenduak, ikusi ezinak eta "txibatazoak"

    Txomin Apoita Zubizarreta (1924) Maria Irusta Mallea (1928) Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz

    Gerrako kontuak. Munitibarren ez zuten inor fusilatu; Bolibarren bai. Zigor moduan, herriko zenbait abertzalek guardia zibiletara joan behar izaten zuen. Herrian "txibatazoak" izaten ziren; ikusi ezina izaten zen. Zenbait baserritako ugazabek (hiru-lau baserri zituen batek) errenteroak bere alderdiari (nazionalei) botoa ematera behartzen zituzten.

  • Maria Kristina Zinkunegi Soldaduei esnea ematen

    Maria Kristina Zinkunegi Irazusta (1936) Andoain

    Maria Kristina jaio eta berehala hasi zen gerra. Ilunabarrean, soldaduak errenkan jartzen omen ziren baserri gainaldean eta esnea partitzen zien amak. Soldaduak Belabitatik Buruntzaldera sartu ziren.

  • Felix Zabala Soldaduak inguruko baserrietan

    Felix Zabala Zalakain (1928) Andoain

    Gerra denborako oroitzapenak. Soldadu batzuk inguruko baserrietan egon ziren. Aldian-aldian, idizaleek kaletik jana hartu eta baserrietan zeuden soldaduei eraman behar izaten zien. Felixen aitari tokatzen zitzaionean joaten zen soldaduei jana eramatera.

  • Dionisio Amundarain Alegria Falangistak Bizkardo baserrian lo egiten

    Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

    Falangistek Bizkardo baserrian egin zuten lo. Atzera eta aurrera ibiltzen ziren beraien fusilekin. Hura gogorra zela pentsatzen du.

  • Dionisio Amundarain Alegria Belabieta mendira belarra moztera

    Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

    Bi anaia zaharrenak gerrara eraman zituzten. Dionisio baserrian gelditu zen aita eta amarekin. Izazkun menditik barrena Belabieta mendira joaten ziren belarra ebakitzera. Segan ibiltzen ziren. Orain ez da inor joaten hura garbitzera. Oinez joaten ziren, sega eta mailua hartuta. Janaria eta ura ere eramaten zituzten. Etxekoak joaten ziren eta gurdi onekin belarra kargatuta etxera itzultzen ziren. Egunero egiten zuten joan-etorria.

  • Dionisio Amundarain Alegria Osabak balkoitik salto egin zuen falangistengandik ihesi

    Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

    Falangistei janaria eman behar izaten zitzaien. Denbora gutxi egon ziren, eta joan zirenean bakea eman zuten. Jendea beldurrez ibiltzen zen. Aitak mendira alde egin zuen falangistak sartu zirenean. Osabak, Iturburu baserrikoak, balkoitik salto eginda alde egin zuen falangistak bere bila etorri zirenean.

  • Rafael Agirre Gerrako kaboa eta langileen batailoia

    Rafael Agirre Legorburu (1926) Lezo

    Gerran, kabo batek lagundu egiten zien, janaria ematen baitzien. Aita zauritu egin zuten gerran. Langileen batailoiak hainbat obra egin zituzten Lezo inguruan.

  • Rafael Agirre Pelaioen desfilea herrian

    Rafael Agirre Legorburu (1926) Lezo

    Gerra garaian, asko aldatu zen herriko giroa: pelaioen desfileak ere izaten ziren kaletik.

  • 1084 Gerra garaiko bizipenak

    Bernarda Arizmendiarrieta Ojanguren (1925) Elgeta

    Baserrian, 19 ganadu zituzten: eta, gerra etorri zenean, osabak denak saldu zituen. Aita eta ama biak elgetarrak ziren. Mendiz beste aldera pasa zireneko kontuak kontatzen ditu. Gerra garaia gogorra izan zen, baina batez ere moroak sartu zirenean. Baserrietan sartzen omen ziren nesken bila. Inguruko baserri batera bartako alabaren bila sartu eta gurasoak hil zituztenekoa kontatzen du.

  • 1084 Milizianoek ganadua lapurtzen zieten

    Bernarda Arizmendiarrieta Ojanguren (1925) Elgeta

    Milizianoek ganadua lapurtzen zieten. Milizianoek ia hil zituzteneko pasadizoa kontatzen du.

  • Jose Aizpurua Milizianoak baserrietara; bonbardaketak

    Jose Aizpurua Murgoitio (1931) Patxi Esteibarlanda Aizpurua (1921) Elorrio

    Milizianoak baserrietara etorri ohi ziren janari eske. Iheslari baten istorioa. Babeslekuetan ezkutatzen ziren bonbardaketak zeudenean.

  • Maria Pilar Beloki Soldaduak inguruan ziren bitartean, beraiek gordeta

    Maria Pilar Beloki Ormazabal (1932) Andoain

    Gerra iritsi zenean, Maria Pilarrek gogoan du hegazkinak pasatzen zirela Andoaindik, soldaduak etxe inguruan ibili zirela, kalteak eragin zizkietela... Soldaduak etxean ziren bitartean, beraiek gordeta egon ziren sukaldearen azpiko zulo ezkutu batean. Bi aste inguru egon ziren gordeta; eta, Frantziara alde egitekotan egon ziren arren, azkenean, etxean geratu ziren.

  • Maria Pilar Beloki Soldaduek etxean utzitako arrastoa

    Maria Pilar Beloki Ormazabal (1932) Andoain

    Soldaduak etxetik igaro zirenean, kalte handiak eragin zituzten, eta zeukatena lapurtu.

  • 1016 Gerra denborako pasadizoa

    Angeles Arantzeta Alberdi (1917) Maria Luisa Arantzeta Alberdi (1919) Elgeta

    Gerra denboran, eskola amaitu zitzaien. Angelesek pasadizo bat kontatzen du.

  • Pilar Txopitea Bonbardaketak iraun zuen artean Arratzun I

    Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

    Bonbardaketak iraun zuen artean baserrian egon zen, Arratzun. Antzinako etxe bat erre gabe geratu zen, eta aitak eraberritu zuenean, hara joan ziren. Ez zegoen ezer, zorriak bakarrik. 12 urte zituen Arratzura joan zirenean, familiakoek ez zieten uzten Errenteriara itzultzen, han hobeto egongo zirelakoan.