Gerraren eragina

• Labordeko maisuari entzundakoa

  Juan Bautista Arruti Iturriotz (1925) Andoain

  Labordeneko Juan Jose Olabe maisuari entzundako gerrako pasadizo bat kontatzen du. Gizon batek beste bat salatu zuen: gizonak hil aurretik konfesatzeko baimena eta nork salatu zuen jakitea eskatu zien soldaduei. Antza, salatzaileak 1.000 duroko zorra zuen gizonarekin, eta horregatik salatu zuen. Soldaduek salatutako gizona bizirik utzi zuten, eta haren izan eman zuenaren bila joan ziren. Gertaera Lasarten pasa omen zen.

• Instrukzioak

  Joxe Mari Zinkunegi Agirre (1932) Julian Zinkunegi Agirre (1930) Lizartza

  Gerra denborako oroitzapenak. Erreketeek instrukzioak irakasten zizkien plazan, eskolatik atera eta gero. "Txapel gorriak".

• 1936. urtean egin zuen debuta

  Migel Gallastegi Ariznabarreta (1918) Eibar

  1936ko ekainaren 29an debutatu zuen, Marinoren aurka. Handik bi hilabetera, gerra hasi zen. Gerra sasoian, Marinoren aurka jokatu zuen berriro. Gerora, partida gehiago izan zituen. Astelena pilotalekua gerrako soldaduen jantoki bihurtu zuten.

• Argazkiak egoeraren lekuko

  Emilio Azurmendi Agirre (1936) Eibar

  Milizianoak jana-eta eskatzera joaten ziren, zazpi hilabete bat pasa zituzten bertan. Garai hartako biltegia zena, gaur egun, oraindik hor dago. Argazki batzuk erakusten ditu garaiko egoera azaltzen dutena, bertakoa zein Arratekoa.

• Umetan, Azpeitian

  Imanol Larrea Aranguren (1934) Donostia

  Etxean jaio zen, Matia kalean. Aita frontera joan zen, Euzko Gudarostea sortzera. Ama eta biak Azpeitira joan ziren; arreba gerra garaian jaio zen. Euskara ere hangoa du. Gero ere asko joaten zen Azpeitira. Donostian ez zen euskaraz hitz egiten kalean.

• Donostiar asko babes bila Durangora

  Tomasa Urien Intxausti (1926) Durango

  Tomasaren jaiotetxean kalte handiak egon ziren gerra denboran. Erreka izkinako arbolapeetan gordetzen ziren bonbardaketetan. Donostiatik jende asko etorri omen zen babes bila Durangora. Kaleko etxeetan eta komentuetan ere hartu zuten jendea.

• Lukuko tunelean pasatutako orduak gogoan

  Tomasa Urien Intxausti (1926) Durango

  Gurasoak egunero joan ziren Luku eta Garaitik ganaduak gobernatzera etxera iluntzean. Lukuko tunelean pasatu zituen ordu luzeak gogoan ditu. Durangoko kanposantu ondoko landak metrailatu zituzten abioietatik.

• Gerra garaian, sei hilabete etxetik kanpora

  Felisa Urzuriaga Ugarteburu (1928) Eibar

  Gerra sasoia bizi izan bazuen ere, gaztetxoa zen. Gogoratzen dituen apurrak kontatzen ditu. Santa Kurutzen kanoia zegoen, elizatik albora. Gerra sasoian etxetik ez ziren irteten, tiroak gogoratzen ditu. Gerora, etxetik atera zituzten eta Iturrao ("Itturrua") baserrira joan ziren. Sei hilabete egin zituzten "Itturruazpikoan". Felisaren aita, berriz, Azpiri baserrian egon zen ganaduak bertara eraman zituztelako.

• Errepublikanoak fabrikara material bila

  Dolores Egues Saizar (1928) Lucia Egues Saizar (1925) Berastegi

  Aita zaintzaile moduan ibiltzen zen paper-fabrikan. Gauez, bakarrik zegoela, errepublikanoak etorri zitzaizkion mantak, papera, gasolina eta abar eskatzera. Gero jakin zuen produkzioko zuzendariak esan ziela norengana jo material bila. Zuzendaria bera ihesi joana zen eta gehiago ez omen zen itzuli fabrikara.

• Neskame Tolosan

  Maria Dolores Arrizabalaga Aizpurua (1923) Amasa-Villabona

  Gerra garaian Tolosan egon zen neskame okindegi batean eta ez zuen goserik pasatu, baina bere senar Inaxiok bai. Goseagatik nolakoak egiten zituzten kontatzen du. Maria Doloresek ogi pusketak bidaltzen zituen etxera.

• Txapelgorri ugari Gernikan

  Maria Argialde Azalza (1917) Bergara

  Gernikako bonbardaketaren hurrengo egunak zelakoak izan ziren. Soldaduak baserriko ganbaran. "Txapelgorri" ugari etorri ziren Nafarroatik. Soldaduekin harremana nolakoa. Soldaduen eguneroko jarduna. Bilboko ofentsiba.

• Errepublikazaleak etxean

  Patxi Zabarte Beitia (1922) Arrasate

  Errepublikazaleak bere etxean egon ziren. Gorriak eta erreketeak non egon ziren azaltzen du. Auzoko guztiak Bizkaira bidali zituzten, eta etxearekin gelditu ziren. Gerratik bueltan, etxera bueltatu zirenean, dena hondatuta aurkitu zuten.

• Gerran etxetik ihesean

  Justa Madinabeitia Urrutia (1924) Arrasate

  Zazpi ganadu bururekin, milizianoek Udalako mikeleteen etxera eraman zituzten bera, ama eta izeba. Handik Elorriora, osaba baten kale-baserri batera joan ziren. 1937ko urtarrilean etxetik irten eta urte bereko San Prudentzio egunean itzuli ziren.

• Gerra denborako miseriak

  Justa Madinabeitia Urrutia (1924) Arrasate

  Elorrion esnea saltzen zieten milizianoei. Baina handik ekarritako dirua Arrasaten entregatu behar izan zuten. Garirik erein gabe geratu ziren, eta ganaduekin bakarrik aurrera egin behar. Elorrion denentzat zegoen errazionamendua, baina Arrasaten ez.

• Gerran hildakoak

  Justa Madinabeitia Urrutia (1924) Arrasate

  Elorriar gehienek senideren bat frontean zuten. Gerran hildakoak ikusten ziren bide bazterretan. Ermandadeak ez zuen ordaindu gerran galdutako ganaduagatik.

• Soldaduak etxera sartu zirenekoa

  Jose Mari Aranbarri Elduaien (1931) Azkoitia

  Soldaduak etxera sartu zitzaizkien batekoa eta haiek amari esandakoak. Soldaduen inguruko iritzia ematen du.

• Gerran etxeko gizonek izandako zoria

  Juliana Olaizola Gurrutxaga (1928) Azpeitia

  Gerra hasi zenean, 9 urte zituen. Anaiak ihesi joan behar izan zuen, gorriak baitzetozen. Aita nazionalista izan arren, ez zioten ezer egin. Bi anaia gerran hil zitzaizkion.

• Karlista etxean ezkutatu zutenekoa

  Juliana Olaizola Gurrutxaga (1928) Azpeitia

  Tropak sartu zirenekoa gogoratzen du. Egun hartan karlista bat etorri zen beren etxera, gordetzeko eskatzen. Lasto pila artean ezkutatu zuten, eta harengatik galdezka etorri zirenek ez zuten harrapatu.

• Gerra eta kartzelak vs gerraostea eta gosea

  Juliana Olaizola Gurrutxaga (1928) Azpeitia

  Azpeitiko kartzela non zegoen azaltzen du. Txikizio handirik ez zen izan orduan, baina egoera zaila izan zen. Goserik ez zuen pasa gerraostean. Baserrian beti zuten zerbait prestatzeko, baina ezkutatu egin behar izaten zuten, bestela entregatu egin behar izaten zuten eta.

• Gerra denborako bizipenak

  Antonia Larrañaga Gabilondo (1914) Azkoitia

  Gerra garaian, ezkondu eta 4 hilabetera, gizona gerrara eraman zioten urte eta erdirako. Etxe inguruan pasatako soldaduak eta tiro-hotsak gogoan ditu. Ganadua ukuiluan izaten zuten, kanpora ateratzeko beldurrez. Gosea pasa zuten dirurik ez zutelako, eta ogia etxean egiten zuten.