Gerraren eragina

• Gerra garaiko kontuak

  Juan Azkue Irastorza (1928) Zestoa

  Gerra garaiko kontuak; elizetan meza garaian soldaduek egiten zituztenak aipatzen ditu. Aizarnan kanpotar ugari egon zen herritik ihes eginda.

• Zumarragako tiroketa

  Maite San Miguel Arrizabalaga (1930) Zumarraga

  Zumarragan tiroak egon ziren egunean, familiako kideak etxe ugaritan harrapatu zituen. Beloki mendian hildakoak egon omen ziren. Gau bat baino ez zuen iraun. Tropak sartu ostean, gauzak ez ziren askorik aldatu Zumarragan. Ez zen txikizio handirik egon eta bizimodua ere ez zitzaion asko aldatu. Eskolak erdaraz hasi ziren eta ikasi egin behar izan zuten.

• Gerra Zibila Mallabian

  Antonia Solozabal Unamunzaga (1911) Mallabia

  Gerra garaia. Tropak beraien baserri ingurutik pasatu ziren. Mallabian lasai pasatu zituzten hilabete gordinenak.

• Eskolako kontuak gerra garaian

  Evarista Zelaieta (1924) Mallabia

  Eskolako kontuak. Maria Aristondorekin ikasitakoak. Gerra garaian Zengotita auzoan zegoen irakaslearen inguruko kontuak. Abertzaleak izatearren desterratuta.

• Moroetatik iheska

  Josepa Askasibar Lazkano (1918) Elgeta

  Asko izan ziren hildakoak, alde batekoak zein bestekoak. Baserri bateko bi ahizpa moroetatik eskapatzeko ortozik joan ziren erreka izkinatik, ote artetik... Auzoko jendeari eta gertatutako hainbat istoriori buruz hitz egiten du.

• Ezerezetik hasi beharra

  Josepa Askasibar Lazkano (1918) Elgeta

  Frontea Bilbora joan zenean, bertako giroa lasaitu egin zen. Berriro hasi behar izan ziren ezerezetik. Orduan ez zegoen gaur egungo inbidiarik. Bere amak egindako soinekoa aipatzen du adibide moduan.

• Frankistak sartutakoan, bizimodu txarra

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Urrian frankistak sartu eta otsailean etxetik bota bitartean, bizimodu txarra izan zuten. Santa Kurutzen arrantxoa banatzen zuten baina bila joan zirenean, harrika bidali zituzten.

• Erreketeak etxean

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Zazpi errekete izan zituzten etxean bizitzen. Loreren amak alabak giltzaz ixten zituen logelan, soldaduengandik babesteko. Behin aita gauez etxeratu zen amarekin egotera eta berriz ihesi joan zen.

• Aitari etxera ez joateko abisatu ziotenekoa

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Logelan itxita hilabeteak pasatu zituzten. Erreketeek eramaten zieten jatekoa: arroza eta bakailaua. Aita etxera zetorren batean, bere lagun errekete batek abisua eman zion, zazpi errekete etxean zituela zain. Gehiago ez zen etxera agertu. Senarra izango zena eta aita Etxanon zeuden frontean.

• Etxean lapurretan

  Lore Egurrola Urkiola (1924) Ondarroa

  Aita preso egon zela etxera etorri eta gero jakin zuten. Amama etxean utzi zuten Ondarrutik alde egin zutenean, izebaren zaintzapean. Izebak Itziarrera eraman zuen amama. Izeba Ondarrura itzuli zenean, etxea zabalik eta hutsik topatu zuen.

• Umeei jaten emateko beharra

  Rosario Urrosolo () Ondarroa

  Nazionalak Ondarroara heldu zirenean, umeei jaten eman behar zitzaiela erabaki zuten, gizonik ez baitzegoen herrian. Komandantzia non jarri zuten kontatzen du eta hara joaten ziren umeak jatera.

• Kartzelaratu zituzten emakumeak

  Rosario Urrosolo () Ondarroa

  Nazionalak sartu zirenean, emakume batzuk kartzelara eraman zituzten, lehenengo herrikora. Izenak ematen ditu. Isabel izeneko bat haurdun zegoen eta hura kartzelatik gurutze gorrira eraman zuten. Kofradia zaharra soldaduz beteta egoten zen. Alemaniar injeniari bat etxean eduki zuten, Martin Campos alkateak bidalita.

• Preso bati jatekoa eramatera

  Rosario Urrosolo () Ondarroa

  Isabeli jatekoa eramatera joaten zen egunero hiru-lau aldiz gurutze gorrira. Italiar ofizial batekin topo egiten zuen egunero eta gau batzuetan autoz eraman zuen Rosario gurutze gorriraino. Isabelen erditzean egon zen.

• "Trabajadoreak" baserrian

  Maddi Garmendia Lopetegi (1929) Lezo

  Gogoan du Jaizkibelgo bidea egiten ari ziren "trabajadoreak" (Langileen Batailoiak) baserrian egon zirela, eta musika jotzen eta kantari jarduten zutela. Haiei entzuteko irrikatan egoten ziren. Txekorra harrapatu zutela ere entzuna du.

• Gerratean, sotoan gordeta

  Milagros Ertzilla Arregi (1934) Arrasate

  1934ko maiatzean jaio zen Udalako Arteta baserrian. Senarra, Aramaioko ganboatarra, Artetara ezkondu zen. Gerra denboran ume pila bat soto batean gorde zituzten. Milagrosen anaia batek ihes egin zuen eta osabaren etxera joan zen.

• Eskolan instrukzio militarra

  Joakin Ezpeleta Agirrebengoa (1934) Oñati

  Zurezko fusilak hartuta, instrukzioa irakasten zieten mojek eskolan. Mojetan ez, baina maristek zigortu egiten zituzten euskaraz mintzatzeagatik. Zigorrok azaltzen ditu Joakinek.

• Eskolan ikasitakoak eta gehiago ikasteko gogoa

  Manuel Maiz Labaka (1924) Usurbil

  Gerra garaian ez zen galdu Donostia eta Usurbilen arteko harremana. Eskolak, ordea, itxita egon ziren. Eskolan ikasitakoak gogoan ditu; berari Espainiako historia gustatzen zitzaion gehien. Gerora, gau-eskolan aritu zen ikasten negu batean; orduan interes gehiago jarri zion ikasitakoari.

• Eskolako kontuak

  Teresa Jaio Rementeria (1924) Durango

  Eskolan neskak eta mutilak aparte ikasten zuten. Eskolara gustura joaten zen, baina batzuetan pase ere egiten zuten, jolas egiteko. Zortzi urterekin hasi eta gerra hasi zen arte joan zen eskolara. Zigor gogorrak jasan zituen eskolan.

• Eskolara arratsaldez bakarrik

  Mari Tere Paskual Zapirain (1931) Errenteria

  Gerratik itzulitakoan, arratsaldez bakarrik joaten zen eskolara, ama gaixo baitzegoen. Orduan ikasten zutena aipatzen du: frantsesa, takigrafia...

• Maristen eliza sutan

  Andoni Azkarate Larrañaga (1932) Antzuola

  Zortzi anai-arreba ziren, Andoni zaharrena. Sarritan ezin zuen eskolara joan baserrian eginbeharrak zeudelako. Uzarragan hamar urte arte ibili eta gero kalera maristetara joan zen beste hiru urtetan. Maristen eliza erre zuteneko sua gogoratzen du. Eskola bukatu eta gero, baserrian lan gutxi zegoenean, gau-eskolara joaten zen kalera.