Gerraren eragina

  • 413 Mallabiko Zengotita baserrira noiz eta nola iritsi ziren

    Antonia Madariaga Agirre (1914) Mallabia

    Mendiola baserria utzi eta Barrenetxe baserrira joan ziren, aitaren arrebaren baserrira. Hauteskundeetan gertatutakoa. 7 urte ingururekin, Zengotita baserrira joan ziren bizi izatera.

  • 1321 Guillermina maistrarekin

    Benita Gallastegi Galartza (1923) Soraluze

    Eskolara Plazentziara joan zen. Gerra etorri zenean, alde egin zuen hark ere, eta ez zuten gehiago ikusi. Guillermina Altolagirre maistra nazionalista. Erdaraz erakusten zuen, errepublika garaian, baina maistrak euskaraz ikasi zuen Plazentzian bertan. Telefonoz hitz egitea lortu zuen, gerraostean.

  • 1714 Irin-fabrikan kuartela

    Isidoro Mugerza San Martin (1927) Mendaro

    Gerra garaian, soldaduek Mendaroko irin-fabrikan kuartela eduki zuten. Hamabost egun frontean eta beste hamabost egun kuartelean egiten zituzten. Zestoa, Errezil, Tolosa... inguruetako soldaduak egon ziren Mendaron.

  • Elias Arriola Soldaduei laguntzera derrigortuta

    Elias Arriola Ostolaza (1930) Mendaro

    Soldaduek Eliasen aita eta inguruko baserrietakoak materiala eramatera derrigortzen zituzten. Ez omen zen ezetz esaterik. Mendaron herritar batzuk arrazoi jakinik gabe hil zituztela kontatzen du. Beldur handia zuten. Arno aldean jendea ezkutatu omen zen.

  • 1714 Miliziano italiarrak

    Isidoro Mugerza San Martin (1927) Mendaro

    Irin-fabrikako soldaduekin harreman ona zuten, baina gero etorri ziren miliziano italiarrak "txarrak" zirela dio. Baserrietatik oiloak laburtzen zituzten. Isidororen amonak erdaraz ondo jakin ez arren, oilo gazteak bakean laga eta zaharrak hartzeko esaten omen zien.

  • 1714 Karlistak

    Isidoro Mugerza San Martin (1927) Mendaro

    Isidororen aita ez zegoen inongo alderditan afiliatuta, baina nazionalisten aldekoa zen. Abertzale asko zegoen Mendaron, baina karlistek indar handia zeukaten herrian. Aitarekin mezara joaten zen, gerrikoan eta abarketan ikurrina zituela. Meza ondorenean, batzokira joaten ziren hamaiketakoa egitera. Karlistak, berriz, tabernan egoten ziren. Karlistek herriko gazte bat hil zutela kontatzen du. Isidororen osaba-izeba batzuk Frantziara ihes egin zuten.

  • 1714 Soldadu egondako kintak

    Isidoro Mugerza San Martin (1927) Mendaro

    Frontea zazpi hilabetean Kalamuan egon zenean, idiak zituztenek gurdiarekin joan behar izaten zuten hilotzak San Migelera eramatera. Isidororen baserrian astoa zeukaten, eta hilean bitan jeneroa altxatzera eramaten zuten. Soldadu egondako kintak aipatzen ditu.

  • 1714 Lantegia erreta, etxetik hasi lanean

    Isidoro Mugerza San Martin (1927) Mendaro

    Aitak Bittor Sarasketa lantegian, Eibarren, egiten zuen lan eskopetentzako kaxak egiten. Trenez bueltatzen zen Mendarora eguna Eibarren pasata. Gerra hasi zenean aitak lan egiten zuen lantegia apurtu egin zuten, beste askoren artean. Eibar eta Ermua aldetik kea ikusten omen zuten. Sarasketaren lantegia erre egin zutenez, Isidororen aitak etxean lantegi txiki bat prestatu eta bertan egiten zuen lan.

  • Jose Mari Ajuria Gerrako garai gogorrak

    Jose Mari Ajuria Duñabeitia (1927) Muxika

    Gerra aurrean zein ostean, berdintsu egon zirela dio: txarto. Gernikako bonbardaketaren osteko egunean, bertan egon zen. Etxetik irteteko hainbat abisu izan zituzten, baina ez ziren inora joan.

  • Jose Mari Ajuria Gerratik ihes egindakoak etxean

    Jose Mari Ajuria Duñabeitia (1927) Muxika

    Gernikako asko Muxika aldera hurreratu zen bonbardaketa ostean. Arrien familia Galtzape baserrian egon ziren. Beraien etxean Morgako batzuk egon ziren.

  • Kontxita Zaldua Amak arropak garbitu soldaduei

    Kontxita Zaldua Zabala (1924) Urnieta

    Gerra denboran, kanta asko ikasi zituzten; Cara al Sol, esaterako. Amak arropak garbitzen zizkien soldadu erreketeei. Aurretik, Frente Popularrekoak Urnietako komentuan egon ziren.

  • Elias Arriola Soldaduak katakumea leihotik behera bota

    Elias Arriola Ostolaza (1930) Mendaro

    Soldaduak baserriko itxiturako hesolak kendu eta kamioian eraman zituztela kontatzen du. Eliasen amak soldadu bati baino gehiagori jaten eman omen zion. Mutil koskorra zela soldadu batek katakumea leihotik behera nola bota zion azaltzen du. Aitak Kalamua aldea zeuden soldaduei materiala eramaten zien idiekin. Anaia gerran hil zen.

  • 1714 Garia eta eskopetak entregatu behar

    Isidoro Mugerza San Martin (1927) Mendaro

    Baserrian ez zuten goserik pasa. Baba, artoa, sagarra, tomatea... izaten zituzten. Garia entregatu egin behar izaten zuten. Bi eskopeta ere entregatu zituzten.

  • Reme Gaztelumendi Izeba, Francoren aldeko espioia

    Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia

    Amaren izeba karlista amorratua zen, espioi-lanetan ibilitakoa. Ondarroara tropak sartu zirenean, izebak gosaria ematen zien Francoren soldaduei.

  • Reme Gaztelumendi Bandera espainola ikusitakoan, jainkoari eskerrak ematen

    Reme Gaztelumendi Goikoetxea (1925) Pasaia

    Izeba espioi-lanetan ibiltzen zen Francoren tropen alde. Izeba haren etxean, jende asko hartu zuten. Ondarroan, bandera espainola mendian jarri zutenean, jainkoari eskerrak eman zizkion belaunikatuta. Etxeko giroa nolakoa zen azaltzen du.

  • Amalia Kordero Lehengusinarekin maitemindu zen erreketea

    Amalia Cordero Corral (1925) Lezo

    Eibarren errekete bat maitemindu egin zen Amaliaren lehengusinarekin; gerran, baina, hil egin zen. Hala ere, mutil haren familiarekin oso harreman ona izan zuten aurrerantzean.

  • Maite Ezkurdia Amona, ehun-lantegian

    Maite Ezkurdia Don (1931) Amasa-Villabona

    Maiteren amonak Subijanako ehun-lantegian egiten zuen lan. Gaztetan hasi eta gerra iritsi zen arte egin zuen lana ehun-lantegian. Gerra hasi eta Donostiara joan zen familia. Amona Donostiatik bueltatu zenean, ez zuten lantegian hartu.

  • Aintzane Telleria Bermeotik Bakiora ihesi gerra denboran

    Aintzane Telleria Madariaga (1931) Bermeo

    Gerrak baserrian harrapatu zuen Aintzane. Bakioko baserri batera joan ziren, baina bidean osaba galdu zuten. Agertu zen halakoren batean begia galduta. Laster itzuli ziren handik eta etxea soldadu italiarrez beteta aurkitu zuten. Ez zuten haiek eskainitako ogia hartu nahi izan.

  • Ana Artola Etxeberria Gerra garaian baserrian lan handia egin zuen

    Ana Artola Etxeberria (1923) Abaltzisketa

    Gerra etorri zenean, anaiak soldadu joan ziren. Aitak erreuma zuen eta ahizpak eta biek jetzi behar ardiak. Gerra denboran ere lana soberan. Ahizpa segan ere ibili zen. Ama elbarrituta zegoen. Anaia bat etxean gelditu zen lana aurrera ateratzen laguntzeko.

  • 1304 Zestoa eta Akua inguruan soldaduak

    Felix Olaizola Alkorta (1928) Zestoa

    8 urte zituen gerra hasi zenean. Soldaduak Zestoan eta Akuan pasa ziren, eta etxe barrura sartuta ibiltzen ziren. Felixen etxean zarauztar batzuk egon ziren etxetik ihes eginda.