Gerraren eragina

  • 1069 Gerra hasiera

    Joxe Mari Mitxelena Gelbentzu (1925) Oiartzun

    Gerra hasiera gogoan du. Oiartzunen bi hilabete egon ziren, Errenteriara sartu ziren arte. Ama-semeak Irastortzara, ondoko baserrira, zihoazen Ama Birjina eramatera eta han ikusi zuten errepidea soldaduz josia, gurdiak hornigaiz beteta.

  • Antonio Zubiarrain Ereñozuko eskola, Errepubika garaikoa

    Antonio Zubiarrain Otxotorena (1927) Astigarraga

    Errepublika garaian Ereñozuko eskolan ibili zen Antonio. Gaizki portatuz gero, zigorra berogailurako egurra txikitzea izan ohi zen. Gerra hasi zenean, ordea, itxi egin zuten eskola. Hortaz, Milagrosan hasi zen eskolan. Arreba moja zuen, eta Nafarroan egon ondoren Bilbora joan zen. Errepublika garaiko eskolan astean behin egiten zituzten erlijio-ikasketak. Frankismo garaian eskolan "Cara al Sol" eta horrelakoak abestu behar izaten zituzten.

  • Antonio Zubiarrain Anaiak elkarren kontra gerran

    Antonio Zubiarrain Otxotorena (1927) Astigarraga

    Hiru anaiatatik bat nazionalista zen, eta gerrara joan zen kanpora. Beste biak, aldiz, bertan gelitu ziren nazionalisten kontra borrokan.

  • 973 Gerrak dantzatzeko gogoa kendu

    Arroxa Pikabea Artola (1916) Oiartzun

    Gerra etorri zenean, ez zen dantzarik izaten. Errespetu handia zegoen; izan ere, gerrara eraman zuten gauza zen guztia.

  • 1027 Errepublikan, eskola euskaraz

    Tiburtzio Aranburu Lekuona (1925) Faustino Galdos Arbide (1934) Juan Galdos Arbide (1924) Santos Mitxelena Aranguren (1931) Oiartzun

    Gerran ezin zuten eskolara joan, soldaduak sartu baitziren bertan. Errepublikan euskaraz ematen zen eskola. Bi maistra ziren: Delfina Perez, neskekin egoten zena; eta Maria Altuna, mutilekin egoten zena.

  • 1027 Gerra nola sartu zen

    Tiburtzio Aranburu Lekuona (1925) Faustino Galdos Arbide (1934) Juan Galdos Arbide (1924) Santos Mitxelena Aranguren (1931) Oiartzun

    Santosen familia Igartzatik Borrokazelaietara etorri eta agudo hasi zen gerra. Gogoan ditu kanoikadak eta bala-soinuak, "pakun-pakun", Urkabetik. Juanitok kontatu digu erreketeak sartu zirenean Okelarren behia nola hil zuten. Tiburtziok, berriz, Aldakon idia nola hil zuten.

  • Anjel Alberdi Errazionamenduan emandakoa txahalentzat

    Anjel Alberdi Aldalur (1930) Azpeitia

    Ogirik ez zen izaten garai hartan, taloak jaten zituzten. Errazionamenduan "artokila" ematen zieten, familia handia zirelako, gogor-gogorrak izaten ziren eta aitak txahalak amarengandik apartatzeko erabiltzen zituen.

  • 937 Karrera profesionala gerrak etena

    Luixa Berrondo Iartzabal (1916) Oiartzun

    Irakasle ikasketak egin zituen eta geroztik beti lanean aritu zen. Oposizioak egiten ari zenean hasi zen gerra, eta ezin izan zuen lanpostua lortu. Klase partikularrak ematen hasi zen. Solchaga jeneralaren etxean ere aritu zen lanean.

  • 937 Etxera ezin itzuli

    Luixa Berrondo Iartzabal (1916) Oiartzun

    Gerran, Solchagaren familia Iruñera joan zen eta lan gabe gelditu zen, baina Zamorara ezin zuen joan, Txikierdin bidea itxita zegoelako. Beraz, bere ahizpa batekin bizitzen jarri behar izan zuen.

  • 937 Gerraren mende

    Luixa Berrondo Iartzabal (1916) Oiartzun

    Gerran, lanik gabe eta etxera joateko aukerarik gabe gelditu zen. Ahizpa kaleko etxe batean ari zen lanean, eta berarengana joan zen tropak Oiartzunen zeuden bitartean. Bixika atera zitzaion eta bertako amonak enplastoa jartzen zion.

  • 800 Erreketeak ezin errenditurik

    Maitxo Gaztañaga Etxeberria (1927) Frantxiska Iragorri Iriarte (1920) Oiartzun

    Erreketeak nahi zuten moduan ibiltzen ziren baserrian, denaren jabe eginez. Garmendiko aitak eta bizilagun batek ez zieten uzten nahi zutena egiten.

  • 800 Lehendabizi erreketeak eta gero soldaduak

    Maitxo Gaztañaga Etxeberria (1927) Frantxiska Iragorri Iriarte (1920) Oiartzun

    Garmendi erreketez bete zen. Bazekiten bertakoak abertzaleak zirela, gainera. Gero, soldaduak sartu ziren. Gero bere koinatua izango zen Pascual soldadu haien artean zegoen. Kanoikada batek udaletxea harrapatu zuen; bertako gartzelan zegoen herritar bat bertan hil zen.

  • 802 Oiartzunen jabe

    Korneli Egimendia Aranburu (1910) Oiartzun

    Erreketeek eta herritarrek hitz egiten zuten elkarrekin. Askotan, elkarri toreatzen ere aritzen omen ziren, baina kontu handiarekin beti. Oiartzunen jabe egin behar zutela esaten zuten erreketeek; eta herritarrek, ederki kostako zitzaiela erantzun. Gerra hasi zenean, Corneli eta familia Karrikako Galtzaraberrira joan ziren.

  • 802 Tartean militar onak ere baziren

    Korneli Egimendia Aranburu (1910) Oiartzun

    Gerran, kanpora atera, eta agian familiako bat topatzen zuten bazterrean hila; eta ezin ezer egin. Militarren artean, batzuk baziren onak: leihoa estaltzeko esan zieten, argia ez ikusteko, ordena zutela-eta argia ikusiz gero tiroa botatzeko. San Markostik tiro asko botatzen zituzten.

  • Elizan gerrako intendentzia

    Antonia Ormaetxea Narbaiza (1927) Ermua

    Eliza trastez beteta zegoen, milizianoen intendentzia zegoelako. Txikia zen orduan Ermua.

  • Jose Albiz Gerrako oroitzapenak: hegazkinak, soldaduak eta senideak

    Jose Albizu Basterretxea (1930) Gernika-Lumo

    Gerrako kontuak. Hegazkinak hirunaka nola etortzen ziren Gasteiztik Gernikara oroitzen du. Abadiñotik etorritako senideak izan zituzten etxean hiru astez. Soldaduak orokorrean ondo portatu omen ziren beraiekin baina senideek ekarritako astoa eraman zieten. Geroago berreskuratu egin zuten.

  • Jose Albiz Mauma auzoko gertaerak gerra garaian

    Jose Albizu Basterretxea (1930) Gernika-Lumo

    Durangoko bonbardaketarekin ez da akordatzen baina Gernikakoarekin bai. Lehenengo milizianoak eta ondoren erreketeak pasatu ziren beraien etxetik. Frentea non egon zen kontatzen du. Mauma auzoko hiru gizon afusilatzera eraman zituzten baina barkatu egin zieten eta etxera bidali zituzten bueltan.

  • Mateo Malaxetxebarria Lehengusina erditzean hil zen, gerra betean

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Gerratik itzulita jakin zuten Justa erditzean hil egin zela eta umea ere bai. Gernika suntsituta zegoen eta ez zegoen medikurik. Militarrek Gasteizera zeramatela hil ziren ama-umeak.

  • Mateo Malaxetxebarria Tropak etorri zirenean

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Gerratik ihesi joan zirenean, non egon ziren kontatzen du. Egun argiz ezkutuan egon behar izaten zuten, soroan beharrean zebiltzanak hegazkinek tirokatzen zituztelako. Tropen etorrera kontatzen du, bera behiak zaintzen ari zen egun batez. Soldaduek astoak harrapatzea nahi izan zutenekoa kontatzen du.

  • Mateo Malaxetxebarria Txerria hiltzen soldaduek lagunduta

    Mateo Malaxetxebarria Lauzirika (1926) Gernika-Lumo

    Tropak zetozela ikusitakoan, txerria hiltzea pentsatu zuten, ihesi jarraitzeko beharko zutelakoan. Soldaduak etxera etorri zitzaizkien oiloa jateko prestatzeko eskatzera eta haietako batek hil zuen tiroz txerria.