Gerraren eragina

  • 1425 Lehertu gabeko bonbak

    Kristina Arregi Egidazu (1928) Arrasate

    Garratz baserri inguruan, gerran lehertu gabeko bonbak egongo direla uste du Kristinak. Orduko bonbardaketak gogoan ditu. Garratz izan zen auzoko baserri bakarra etxekoak bidali ez zituztena. Anaia beste bandoan zegoelako, agian.

  • 1592 Euskaraz abesteagatik hila

    Basilio San Anton Baraiazarra (1927) Muxika

    Gerran ibilitakoak gazte hil zirela dio, urte asko egoten ziren gerran. Bere koinatu baten anaia, Genaro, soldadutza garaian tabernan euskaraz abesteagatik hil zuten. Eskola sasoian ere jolas-orduan euskaraz berba egiten harrapatuz gero, zigortu egiten zuten.

  • Pakita Artola Egiburu Alegiako eskolan asko ikasi zuen

    Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia

    Gerra hasi zenean, 13 urte zituen. Orduan utzi zuen herriko eskola. Maistra ona zuten, Irungoa, baina dena erdaraz erakusten zien. Denbora gutxian asko ikasi zuten. Irakurtzea eta geografia zituen gustuko. Liburu bakarra zuten, gai guztiak biltzen zituena. Eskola ondoren, dotrina ikasten zuten eta asko kostata ikasi ere.

  • Pakita Artola Egiburu Bi maistra, bat gerra aurretik, bestea gerra ondoren

    Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia

    Gerra ondoren, Irungo maistra bat etorri zen eta asko irakatsi zien. Gerra aurretik beste maistra bat izan zuten: bertakoa zen; baina, hala ere, gaztelaniaz erakusten zien.

  • Pakita Artola Egiburu Albizturen txapel gorria jarrita instrukzioa egiten ibiltzen ziren

    Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia

    Pakita Albizturen egon zen garaian, etxeko bi ahizpak ilea moztuta zeuden. Umeak instrukzioak egiten edukitzen zituzten. Pakitak ez zuen sekulan txapel gorririk jarri. Albizturen hiru hilabete pasa zituen lehengusuen etxean.

  • Joxe Mari Ezeiza Soldadu nazionalak etxean

    Joxe Mari Ezeiza (1925) Amasa-Villabona

    Etxe bakoitzean bi soldadu izan zituzten berrogei egunez. Lo egiten zuten etxeetan baina jatekorik ez zieten ematen. Udazkena zenez, arto zuritzen aritzen ziren etxean. Atseden moduan egon omen ziren.

  • Joxe Mari Ezeiza Nafarroako sarraskiaren berri bazen

    Joxe Mari Ezeiza (1925) Amasa-Villabona

    Nafarroan erreketeek kontrako pila bat hil zituztela jakina zen Villabonan. Horregatik beldurrez ihes egin zuen jendeak.

  • Juana Garmendia Elosegi Gerra garaian, beldurra pasa zuten

    Juanita Garmendia Elosegi (1921) Orendain

    Gerra hasi zenean, Juanita Berrobin zegoen lanean. Tiro-hotsak gogoan ditu eta beldurra pasatzen zuten. Bidean geldiarazi zituzten zer zeramaten ikusteko. Ezkerra eta eskuinaren arteko borrokak gogoratzen ditu. Soldaduak janari eske etortzen zitzaizkien. Oiloak eta untxiak ere harrapatzen zituzten. Soldadu gehienak "belarri-motxak" zirela dio.

  • M Pilar Galparsoro Iruñera joateko asmoa zapuztu zuen gerrak

    Maria Pilar Galparsoro Andueza (1921) Legazpi

    Urretxuko mojen eskolan ikasi zuen. Gerra iritsi izan ez balitz, Iruñera eramango zuten Pilar. Hara joan izan balitz, lana egin eta ikasi egin ahal izango zuen, dena batera.

  • Luzia Imaz Mugika Gerra garaian, ostatua soldaduz beteta

    Luzia Imaz Mujika (1913) Segura

    Aitak autobusekin egiten zuen lan; etxean ostatua zeukaten. Gerra garaian, ostatua beteta egon zen, soldaduak hara etorri baitziren. Soldadu haien janzkera gogoan du.

  • Luzia Imaz Mugika Borrokatik babesten eta zaurituak garraiatzen

    Luzia Imaz Mujika (1913) Segura

    Gerra garaia gogoan du Luziak. Beraien ostatuan gelditu ziren soldaduak; eta, bolada batean, kuartela izan zen beraien ostatua. Menditik botatzen zituzten tiroak beraien ostaturaino iristen ziren. Tiroetatik nola babesten ziren eta hildakoak nola garraiatzen zituzten azaltzen du. Seguran 22 mutil hil zituzten.

  • Juana Gereñu Azarola Etxeko nagusiaren joera politikoaren mende

    Juana Gereñu Azarola (1923) Segura

    Herrian hainbat lagun atxilotu zituzten gerra garaian. Koinatua libratu egin zen kartzelatik, bere etxeari esker. Izan ere, etxeko nagusiaren joera politikoaren mende egoten ziren bertan bizi ziren bizilagunak.

  • Juana Gereñu Azarola Kartzela, nagusiak eta lapurretak

    Juana Gereñu Azarola (1923) Segura

    Zurbano zen etxeko nagusia, eta harengana joaten ziren errenta ordaintzera. Hura karlista zenez, kartzelatik libratu zen Juanaren familia. Gerran, lapurreta handiak egon ziren.

  • Juana Gereñu Azarola Soldaduak herrian, eta herritarrak mezan

    Juana Gereñu Azarola (1923) Segura

    Gerra garaian, militarrak etorri ziren Segurara. Soldadu asko ibili ziren herrian, bertakoak balira bezalaxe. Lehen, meza goizeko 06:30ean izaten zen, eta baserrietatik ere ordu horretarako etortzen zen jendea. Baserritik herrira joateko, bide txarrak zeuden.

  • Nikolas Ormazabal Militarrak eraikuntzarako materialak lapurtzen saiatu zirenekoa

    Nikolas Ormazabal Ormazabal (1926) Legazpi

    10 urterekin etxe berriaren eraikuntzan laguntzen hasi zen. Militarrek eraikuntzarako materiala lapurtzen saiatu zirela kontatzen du.

  • Milagros Magunazelaia Milizianoak etxean

    Milagros Magunazelaia Amenabar (1927) Otxandio

    Milagrosek ez du Guardia Zibilik ezagutu Otxandion. Legution bazeuden, eta handik etortzen ziren Otxandiora. Gerra denboran, frontea herrian egon zenean, Bilbo inguruko miliziano bi eduki zituzten etxean lo egiten. Jende oso formala omen zen. Orain gutxi arte gorde dute haiekin hartu-emana.

  • Julian Astola Argoitia Gerrako hilabete gogorrak

    Julian Astola Argoitia (1926) Aramaio

    Gerra denboran ez zuten alde egin etxetik. Udaberri garaian, aita mutikoren batekin eta ardiekin joaten zen Aramaioko Barajuen auzora. Bederatzi hilabetean izan ziren tiroak Oletan; Loiola, Perezagua eta Mungia batailoiak pasatu ziren handik. Soldaduen janariak aitak garraiatzen zituen gurdiarekin. Gorriek bide berri bat egin zutenetik, kamioiak erabili zituzten garraiorako.

  • Julian Astola Argoitia Etxeko behor guztiak gerran galdu zituzten

    Julian Astola Argoitia (1926) Aramaio

    Etxeko behorrak gerra denboran mendian ezkutatu ziren. Etxean gordeta zituzten pare bat ere kendu zizkieten, baina horiek ordaindu egin zizkieten. Soldaduak, alde bietakoak, ondo portatu omen ziren Julianen etxekoekin.

  • Karmen Iturriaga San Vicente Gerra hasita, Gabonak arte herrian

    Karmen Iturriaga San Vicente (1930) Legutio

    Karmen eskolan hasi berritan piztu zen gerra. Gerra 1936eko uztailaren 18 hasi zen, eta Gabonak pasa arte egon ziren herrian. Gero, ihes egin behar izan zuten; herritik alde egiten azkenak izan ziren. Ordurako, ordea, etxean ostu eta ganadu gehiena galdu zuten. Tiroak eta bonbak gogoratzen ditu: Karmen leihotik atera zuten soldaduek. Etxea apurtu ondoren, herriko beste hiru etxetan egon ziren. Gabonak pasatu ostean, Durara egin zuten ihes.

  • Karmen Iturriaga San Vicente Eskumarekin idaztera behartuta

    Karmen Iturriaga San Vicente (1930) Legutio

    Karmen ezkerra da, eta, lehen, bekatua zen hori. Eskumako eskuarekin idaztera behartzen zuten ezkertia zena. Maistrak jo egiten zuen ezkerreko eskuarekin idatziz gero. Beste ikaskide ezkertiar batzuei ezkerreko eskua bizkarrera lotzen zien.