Gerran hildakoak eta zauritutakoak

  • Santio Garmendia Garmendia Soldaduek pasatako beldurra

    Santio Garmendia Garmendia (1914) Abaltzisketa

    Gerran soldadu zeudela, arrosarioa errezatzen zuten tarteka. Batzuek "hemen hilko gaituk" pentsatzen zutela dio. Soldadu asko bertan gelditu ziren enterratuta. Buruzagiek apuntatzen zuten nongoak ziren jakiteko-eta.

  • Carmen Itxaso Lizaso Gerra, bizipen gogorra

    Mari Carmen Itxaso Lizaso (1926) Albiztur

    Gorriek eta erreketeek inguruko mendietan liskarrak izan zituzten eta hildakoak egon ziren. Gogorra izan zen. Gorputzak bertan utzi zituztela uste du eta oraindik ere litekeena da batzuk bertan egotea. Gosea ezagutu zuten. Gauza tristeak ziren. Gaixotasunekin jende asko hil zen gerra ondoren, tisikoak. Gaur egungo egoera ere negargarria iruditzen zaio. Mundua erotuta dagoela dio. Zigorra etorriko dela uste du.

  • jose mari soroa Anai-arreben zoria

    Joxe Mari Soroa Berrotaran (1932) Usurbil

    Etxeko alabak etxean gelditu ziren lanean; semeak, ordea, etxetik kanpo aritu ziren lanean. Bi anaia nola hil ziren azaltzen du: bata bihotzekoak emanda, eta bestea gerran.

  • Piedad Lopez Ferrera Gerra garaiko hilketak I

    Maria Piedad Lopez Ferrera (1926) Berrobi

    Gorrotoak ere bazeuden gerra garaian. Bere ezagun baten semea, Txaramakoa, Elduainen dago lurperatuta; Tolosako batzuek hil zuten, inbidiengatik.

  • Piedad Lopez Ferrera Gerra garaiko hilketak II

    Maria Piedad Lopez Ferrera (1926) Berrobi

    Txaramakoaren kasua. Ez zuten nazionalista zelako hil, inbidiarengatik baizik. Berrobiko baserritar batzuek hiru gorpu topatu zituzten, Arrostegin orbelez estalita: maistra bat eta bi gizonezko. Berastegin ere hil zituzten batzuek.

  • Ana Artola Etxeberria Zapi zuri bat teilatu gainean, karlistak zirela adierazteko

    Ana Artola Etxeberria (1923) Abaltzisketa

    Teilatu gainean, beraien ideologia karlista zela adierazteko, trapu zuria jarri behar zutela esan zieten. Anaia Santanderren hil zuten.

  • Antonio Kortajarena Kortajarena Tiroak Zizurkileko mendietan

    Antonio Kortajarena Kortajarena (1928) Zizurkil

    Behin, gerra garaian soldaduekin zebiltzala, mendira igo ziren eta tiro-hotsa entzun zuten. Gorriak ondoko mendian omen zebiltzan. Antoniok alkandora zuria zeraman eta ondoan zeukan soldadua zauritu zuten. Asto gainean hartu eta plazara eraman zuten.

  • Simon Lorenzo Dorronsoro Goikoetxea Anaiaren hiletan, falangistek gaizki jokatu zuten

    Simon Lorenzo Dorronsoro Goikoetxea (1919) Berrobi

    Anaia bat zaurituta etorri zitzaien gerratik. 18 urte zituela, kinta deitu zuten. Anaia hil zenean, etxera itzuli zen. Anaia ekartzera joan behar izan zuten. Falangista batek "tiro de gracia" ematera etorritakoan, hiletan esandakoa gogoan du.

  • Simon Lorenzo Dorronsoro Goikoetxea Anaia nola salatu zuten

    Simon Lorenzo Dorronsoro Goikoetxea (1919) Berrobi

    Anaia beldurragatik sartu zen errekete. Abertzaleak hil egiten zituztela esaten zuten eta horregatik erreketeekin boluntario sartu zen. Gerran hil zen anaia, berriz, gerra hasieran lehengusuen etxean zegoen lanean eta ezin izan zuen etxera itzuli. Berrobiko emakume batek anaiari zita eman zion, gorrietan ibiliko zelakoan. Inbidia handia zegoen.

  • valentina yeregi Ezkontzako erretratua

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Ezkontzako erretratuari buruzko komentarioak. Eskua galdu zuen gerran. Txapel eta guzti dago senarra. Jantziak. Ortuellako epaitegian ezkondu ziren. Afaria prestatu zieten tabernan.

  • Inaxio Zabala Goikoetxea Gerrako gizagabetasuna

    Inaxio Zabala Goikoetxea (1921) Altzo

    Nafarrak Beasainen sartu zirenean, ikaragarriak egin zituzten jendearen aurka: semeari eginarazi zioten aita lurperatzeko zuloa; bere bistan hil zuten aita.

  • 591 Mutil-laguna hil zitzaion gerran, bera haurdun zegoela

    Martina Olaizola Balerdi (1912) Getaria

    Gerra denboran, haurdun geratu zen. Mutil-laguna itsasontzian gerrara joan zen, eta bertan hil zen, 24 urte zituela. Mutilaren anaia gerratik itzuli zenean, berekin ezkondu zen 1940an. Bitartean, umea izan zuen berak eta mutil-lagunaren gurasoen etxera etorri zen bizitzera. Haiek umea zaindu eta berak zerbitzatzen lan egiten zuen. Zarauzko harakin baten etxean lan egin zuen hasieran eta gero Miramar hotelera joan zen.

  • Kontxita Igerategi Errepide nagusian jolasean

    Kontxita Igerategi Santa Cruz (1931) Urnieta

    Errepide nagusian ibiltzen ziren futbolean, pilotan edo beste edozein jolasetan. Gogoan ditu futbolean ibiltzen ziren mutilen aurpegiak; horietako zenbait gerran hil edo fusilatu zituzten.

  • Primitibo Arregi Gerrako oroitzapen batzuk

    Primitibo Arregi Arizaga (1932) Andoain

    Gerrako oroitzapenak aipatzen ditu: San Roketik tropak sartu zirenean, etxetik alde egin zuten, Buruntzan bizi baitziren. Anaia gerran hil zen, eta etxetik nola joan zen gogoan du. Tiroak eta soldaduen joan-etorriak gogoratzen ditu, baina umeegia zen hura zer zen ulertzeko.

  • Martin Aranburu Gerrako tiroekin gertatutako eskapadak

    Martin Aranburu Artano (1926) Andoain

    Buruntzatik Kale Txikira tiro egiten zuten gorriek. Orduko eskapada batzuk azaltzen ditu.

  • Erramun Ansa Borrokako zaurituak eta hildakoak nora?

    Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

    Buruntzan izandako borrokan hildako eta zauritu asko egon ziren. Zaurituak sendatzeko nora eramaten zituzten azaltzen du. Ospitale haietan nazionalak bakarrik sartzen ziren.

  • Erramun Ansa Gerrako desagertuak eta ezinikusiak

    Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain

    Etxez etxe joaten ziren fusilatu behar zituzten gizonen bila. Behin Erramunen familiarteko baten bila etorri ziren, baserriko lanetan zebilela; ordutik desagertuta dago, inork ez daki zer egin zioten. Hura bezala, jende asko dago desagertuta. Diru-kontuengatik hildako jende asko egon zen, gerra aurreko ezinikusiak eraginda.

  • juanita garmendia Anaiaren azken nahia

    Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

    Ume-zaintzaile zegoela, Urnietara joaten ziren uda pasatzera. Han zegoela, anaiak gerrara joan behar izan zuen eta joan aurretik bazekien hil egingo zela. Hiltzen zenean, neskame-lana utzi eta etxera itzultzeko eskatu zion Juanitari. Hala gertatu zen azkenean.

  • juanita garmendia Gerran familia sakabanatuta

    Juanita Garmendia Arrieta (1922) Urnieta

    Anaia zaharrena gerran hil zen. Oso mutil ona zen hura. Familiako beste gehienak baserrian elkartu ziren gerra garaian, baina laster sakabanatu ziren. Ahizpak espoletak egiteko fabrikan aritu ziren lanean Andoainen gerra garaian.

  • Teodoro Aranburu Gerran beldurra eta ihesa

    Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

    Herritik jende askok egin zuen ihes beldurragatik. Gerran ezinikusiengatik hil zuten jende ugari.