Gerran hildakoak eta zauritutakoak

  • Josepa Goikoetxea Hendaiara joan zirenekoa

    Joxepa Goikoetxea Genua (1920) Hondarribia

    Hendaiara joan zirenean, ondo egon ziren; aita han lanean ibilia zen aurretik, 12 urtetik 28ra arte, ardo-biltegi batean. Egun batzuk egin zituzten, eta gero buelta. Hilketak. Gurutzeko arroketara joaten ziren ezkutatzera.

  • Ebarista Imaz Anaia gerran hil zeneko nahigabea

    Ebarista Imaz Arruabarrena (1928) Hondarribia

    Anaia gauzaina gerran hil zen, bera zegoen barkua hondoratu egin baitzuten: Baleares gurutze-ontzian zegoen. 17 urte zituen anaiak gerrara joan zenean. Anaiaren heriotzaren berri eman zietenean, nahigabe handia hartu zuten etxean.

  • Ebarista Imaz Herria gerratik ihesi

    Ebarista Imaz Arruabarrena (1928) Hondarribia

    Gerran, Hondarribiko 18 mutil hil ziren, soldadu joanda. Jende askok ihes egin zuen herritik, frontera ez joatearren. Ahizpa zaharrenak eta anaia gazteak lortu zuten Iparraldera ihes egitea, eta han gelditu ziren gerra bukatu arte.

  • Migel Imaz Bonbak hildako gizona

    Migel Imaz Arruabarrena (1927) Hondarribia

    Bonba batek hil zuen gizona, Benjamin. Harrobi zuloan sartzen ziren beraiek. Portuko eliza arrantzaleek defendatu zuten.

  • Mertxe Larrarte Anaia zaharrena gerran hil zen

    Mertxe Larrarte Zuzaia (1933) Hondarribia

    Hamabitik zazpi senide irten ziren aurrera. Anaia zaharrena gerran hil zen, Huescan. Berak hiru urte zituen. Dirua ordainduta libratu zuten soldadutzatik, baina gero kintak harrapatu zuen. Musika bandarekin egin zioten elizkizuna.

  • carmen gonzalez Hendaian, itsasontzi batean bizitzen

    Carmen Gonzalez Oiarbide (1922) Hondarribia

    Harresian dago bere jaiotetxea. Balkoitik bonbak erortzen ikusten zituzten; behin, anaiaren lagun bat hil zen. Hendaiara joan ziren, eta handik Irun sutan ikusi zuten. Itsasontzi batean bizi izan ziren hiru familia. Frente Popularrera joaten ziren jatera. Batzuk Bartzelonara bidaltzen zituzten trenez. Milizianoek ontzia hartu nahi zuten, baina ez zuten lortu.

  • Dionisio Amundarain Alegria Falangistei beldurra

    Dionisio Amundarain Alegria (1922) Ibarra

    Gerra garaian, militarrak nola zebiltzan ikusi zuten. Gaiztoenak falangistak zirela iruditzen zaio. Cara al Sol abesten zuten, eta eskua altxa behar izaten zen. Falangistek beldurra ematen zuten. Jendea hiltzen zutela esaten zelako zuten beldurra. Frontean ere asko hiltzen ziren.

  • Agustina Mujika Intxausti Gerra: beldurra eta heriotza

    Agustina Mujika Intxausti (1922) Idiazabal

    1936an, gerra iritsi zenean, gogoan du etxean ikusi zuena. Mutil batzuk etorri ziren beraien etxera, gaua pasatzeko leku eske. Beldurra pasa zuten orduan. Gerora, anaia zaharrenak soldadu eraman zituzten; eta anaia bat hil egin zen gerran.

  • Patxi Bolano Euskararen eta euskal nortasunaren kontrako giroa

    Patxi Bolaño Olea (1927) Irun

    Alabarekin hasi zen euskararekin kezkatzen. Gerra garaian, ez zen politikaz hitz egiten. Franco onena zela sinetsarazten zieten. Aitari pistola jarri zioten aurrean, erdaraz egiteko. Patxi bizilaguna nola hil zuten azaltzen du.

  • Frantziska Egiguren Neba kartzelatik "Trabajadoreetara", eta gero errekete

    Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

    Bilbon kartzelan egon zen neba "Trabajadoreetara" eraman zuten gero. Han egoera txarrean zeuden eta errekete gisa sartu zen bere borondatez. Horri esker etxera joan ahal izan zen bisitan. Erreketeen jantzia. Lau nebak ibili ziren gerran eta laurak bizirik atera ziren, nahiz eta anaia nagusiena elbarritu egin zen.

  • Frantziska Egiguren Senide guztiak bizirik gerratetik

    Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

    Bere familian denak bizirik atera ziren gerra sasoian, nahiz eta lau nebak ibili ziren frontean. Alboko etxeetan mutil bana hil ziren, gerraren ondorioz. Ama lo zegoela ere errezatzen egoten omen zen. Ama bakarrik moldatzen zen etxeko lanak egiteko. Ortuko lanak gustatzen zitzaizkion.

  • Frantziska Egiguren Auzoko lagun bati mutil batek egindako erasoa

    Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

    Behin soldadutzatik baimenarekin etorritako mutil batek sexu erasoa egin zion auzoko bere lagun bati, neskaren familiaren tabernan. Gizonezko talde batek bidea oztopatu zion Frantziskari eta ozta-ozta abisatu ahal izan zion neskaren aitari. Mutil hura frontean hil omen zen gero. Halakoak beti gertatu izan direla dio.

  • Frantziska Egiguren Inguruko mutil bat bonba botata hil zuten, soroan zebilela

    Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

    Kazako hegazkinek metrailatu egiten zuten eta hegazkin handiek bonbak bota. Aitari bonba bota zioten etxe inguruan, baina ez zuten jo. Inguruko mutil bati, berriz, idiekin soroan zebilela bota zioten bonba eta bete-betean harrapatu zuen.

  • Frantziska Egiguren Simon eta Leon osabak Iurretatik Matienarako errepidea egiten

    Frantziska Egiguren Bereziartua (1924) Iurreta

    Bere bi osaba, Simon eta Leon, Iurretatik Matienarako errepidea egiten ibili ziren. Gerra aurretik hasi ziren eta gerraostean amaitu zuten. Simon gerran hil zen. Gerra aurretik errepidea ebakitzen hasi zirenean, gizon bat lan eske joan omen zitzaien; bere buruaz beste egin omen zuen, lanik ez ziotelako agindu.

  • Bittori Zarrabeitia Hiru kortezubitar hil ziren bonbardaketan

    Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

    Gernikako bonbardaketan, Errenteriako zubia apurtu nahi izan zuten, baina ez zuten lortu. Zubi ondora bota zituzten bonbak, eta Kortezubiko Oma auzoko gizon bat hil zuten. Bonbardaketa egunean, beste bi gizon kortezubitar desagertu ziren, hirurak ziren omarrak. Euretako baten astoa etxera bueltatu zen bere kabuz. Baten gorpua baino ez zuten ezagutu; hori dela-eta, bakarra ekarri zuten Kortezubiko kanposantura.

  • Bittori Zarrabeitia Hildakoen gorpuak palekin batzen; hil zituzten senitartekoak

    Bittori Zarrabeitia Lauzirika (1926) Kortezubi

    Bonbardaketan hildakoen gorpuak mutil gazteek batzen zituzten, bere bi neba ere behar horretan aritu ziren derrigortuta. Jende asko arbolapeetan ezkutatu zen, bai San Juan Ibarran eta baita Forurako bidean ere, baina aireplanoak baxu-baxu joan zirenez metrailetaz hil zituzten asko eta asko. Gorpuak zabor-biltzaileen kamioietan batzen zituzten. Bere aitaren lehengusina batek, senarra eta semea galdu zituen Durangoko bonbardaketan; eta, aitaren lehengusina bat eta bere semea ere Gernikan hil zituzten.

  • valentina yeregi Ezkontzako erretratua

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Ezkontzako erretratuari buruzko komentarioak. Eskua galdu zuen gerran. Txapel eta guzti dago senarra. Jantziak. Ortuellako epaitegian ezkondu ziren. Afaria prestatu zieten tabernan.

  • valentina yeregi Ezkondu eta berehala, senarrak besoa galdu

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Ortuellan hilabete batzuk pasatu zituzten. Lau eguneko baimena eman zioten ezkontzeko, eta besoa galdu zuen handik egun gutxira, Urkiolan. Durangora joan ziren trenez, hura ikustera ospitalera.

  • valentina yeregi Abadiñotik Bilbora; sirenak eta bonbak

    Valentina Yeregi Inza (1915) Lasarte-Oria

    Abadiñotik Bilbora joan ziren. Jende asko zegoen batera, eta handik beste etxe batera eraman zituzten. Bitartean, senarra ospitalean. Bonbardaketak. Sirenak jotzen zuenean, etxe azpira korrika.

  • Andoni Unanue Aita gerrara eramateko beldurra; osabak gerratean hilak

    Andoni Unanue Lekuona (1932) Lasarte-Oria

    1936ko irailean sartu ziren nazionalak Zarautzen. Aitak 42 urte zituen ordurako, baina beldur zen gerrara eramango ote zuten. Azkenean ez zen hala izan. Gerra hasi aurretik amaren anaia bat zaurituta ikusi zuten. Gerora hil egin zuten osaba hura. Beste osaba, Martin Lekuona abadea, Galarretan fusilatu zuten. Zarauztik etxera itzuli zirenean etxea nola aurkitu zuten. Izebak Espainiako bandera txikiak ekarri zizkien, paparrean jartzeko.