Gerran hildakoak eta zauritutakoak

• Aitak izandako zoriaren beldur

  Petra Goiti Goiti (1929) Mañaria

  Bere aita frontean egon zen gerra zibilean. Otxandion harrapatu zuten eta Mañariko kanposantura ekartzen zituztenez bertako hildakoak, bertara joaten ziren ea aita han zegoen ikusteko; gerora, onik azaldu zen.

• Otxandioko bonbardaketatik Mañariko kanposantura

  Ali Goiti Agirre (1926) Mañaria

  Otxandio bonbardatu zutenean, umeak ziren eta ez zioten zentzu askorik ikusten bertako hildakoak Mañariko kanposantura ekartzeari. Sasoi hartan, herriko emakume bat Otxandiora joaten zen bendeja saltzera eta hildako asko ezagutzen zituen; emakume hori, gerora Aliren amaginarreba izan zen.

• Gerran hildakoak

  Jesusa Anitua Lejardi (1926) Jose Mari Anitua Lejardi (1924) Markina-Xemein

  Gerran hil zituztenak aipatzen dituzte.

• Gudariei arropak atontzen batzokian

  Kasilde Aginaga Barinagarrementeria (1916) Markina-Xemein

  Bere gurasoak domekero joaten ziren batzokira; edozer behar zenean, han egoten ziren. Frontean egon ziren gizonei arropak garbitzen eta atontzen aritu ziren. Orduan ezagutu zuen bere mutil-laguna; baina, ezkondu aurretik, hil egin zen gerrako zaurien ondorioz.

• Gerrako ezkutalekuak eta bala galduak

  Mahai-ingurua Xemeinen () Markina-Xemein

  Julik gogoan du hondarrez betetako zakuekin babesten zirela gerra garaian. 'El abuelo' hegazkina azaltzen zenean, ezkutatu egiten ziren. Zarata asko egiten zuelako eta zahar itxura zuelako deitzen zioten 'El abuelo'. Bala galduek jendea harrapatzen zuen.

• Barinagako asko hil zen frontean

  Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein

  Hamazortzi urteko mutilak gerrara eramaten zituzten. Auzoan ere gerrara joandako mutil mordoa hil zen frontean. Ebroko batailan eta Teruelgo frontean hil ziren asko.

• Zigor gogorrak familiakoentzat gerran

  Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

  Gerrako urteetan gogor zigortu zuten Laurentziren familia. Osaba Markinako alkatea izan zen eta ihes egin behar izan zuen. Beste osaba bat fusilatu egin zuten eta aita kartzelan egon zen, San Kristobalgo fuertean. Bertan, gazte gehienak gosez eta hotzez hil ziren, baina aita bizirik irten zen.

• Gerran hildakoak

  Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

  Laurentziren anaia zaharra frontean hil zen, Katalunian. Osaba Derioko kanposantuan fusilatu zuten. Markinako abadeak ere hil zituzten, bat gainera herrian bertan. Abade gaztea zen hura eta, bertako batzuek salatuta, espiatzat hartu zuten eta fusilatu egin zuten.

• Neskame Lekeition gerra sartu zenean

  Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

  Gerra sartu zenean, Lekeition egon zen neskame. Kapitain baten etxean egon zen eta bere ardura mahaia zerbitzatzea eta erosketak egitea zen. Aitak etxera etortzeko agindu zion gerra sartu zenean. Neba bi joan ziren gerrara, bat hil egin zen eta bestea zauritu. Gerra amaitu zenean, Erdotza jauregira joan zen Gregoria neskame.

• Bonbardaketa Munitibarren

  Rufina Abaitua Bilbao (1928) Mendata

  Bonbardaketa etxeko leihotik ikusten zuen. Bost soldadu izan zituzten etxean. Oizetik etorri, Munitibarren bota eta gero Gernikara joaten ziren. Hiru herritar hil ziren Munitibarren bonbengatik eta lau soldadu ere bai. Komunista bati buruzkoak kontatzen ditu.

• Hiru hildako Mendatan, gerragatik

  Rufina Abaitua Bilbao (1928) Mendata

  Gernikako bonbardaketagatik eta gerragatik hildako hiru aipatzen ditu, Mendatakoak. Bere senarrak zulo batean ezkutatuta eman zuen bonbardaketako eguna. Gernika erreta zegoela, bertan izan zenekoa kontatzen du.

• Bolibarren fusilatu bat

  Rufina Abaitua Bilbao (1928) Mendata

  Bolibarko bat fusilatu egin zuten, senideei kartzelatik libre laga zutela esan bazieten ere.

• Herrian hildakoak

  Felisa Olazabal Garate (1928) Mendaro

  Herrian hildakoak egon ziren. Itziar gainera eramaten zituzten hiltzera. Taberna bateko nagusia ere hil zuten. Beraien etxea okupatzeaz gain, beste batzuk ere okupatu zituzten. Irin-fabrikan ere egon ziren.

• Anaia soldadu zela hil

  Elias Arriola Ostolaza (1930) Mendaro

  Anaia soldadu zela hil zen bonba batek jota, gerrako azken urteetan. Behinola, anaiarekin soldadu ibilitako batek hura nola hil zen kontatu zion.

• Zauritu asko soldaduen artean

  Santi Madariaga Makoaga (1929) Morga

  Frontearen lehen lerroan bizi ziren. Bizkargi (errepublikazaleen gotorlekua) zuten aurrez aurre. Kanoikadak eta bonbak noiznahi jausten ziren inguruan. Zauritu asko izaten zen soldaduen artean. Handik Meakaurrera jaisten zituzten ohatiletan, gero ospitaletara eramateko.

• Soldaduek etxe batean eragindako ezbeharra

  Bernardina Aldasoro Ormazabal (1923) Mutiloa

  Gerra garaian, soldaduak baserri batera joan ziren. Atea jo, eta mutil gazterik ez zen etxean. Gizonaren bila zebiltzan; eta ozta-ozta libratu zen hura. Hala ere, aitona zauritu egin zuten bala batekin; eta osaba hil egin zen.

• Gerrako zauriak sortutako amorrua

  Bernardina Aldasoro Ormazabal (1923) Mutiloa

  Apaolaza autobusak. Gizon bat soldaduek zauritu zuten. Haren amorruaz eta bizipenez hitz egiten du.

• Gerran hildakoak

  Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

  Gerran hildako mutrikuar batzuk aipatzen ditu.

• Tropak Saturraranen sartu

  Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

  Gerra denborako kontuak. Abadea beren etxea zegoen ezkutatuta, eta, orduan, Kandido Saturraranera bidali zuten senide batzuenera. Tropen etorrerari buruzko oroitzapenak: Santa Kutz gainetik gizon bat seinaleak egiten, eta Arbelaitz azpitik sartu ziren soldaduak Katetxera. Katetxe barruan, bost mutil asturiar zeuden. Bostak hil zituzten. Ganadu zain zebiltzala, soldaduen tiroak.

• Aita Euzko Itsas Gudarostean desagertuta

  Edurne Ansorregi Lopez (1935) Mutriku

  Gerra hasi zenean, aita Euzko Itsas Gudarostera batu zen, kanoiekin armatutako bere bakailao-ontziarekin. Matxitxakoko gerran aritu zen eta bere itsasontzia hondoratu ez bazen ere, zazpi hildako egon ziren. Aita Portugaleten egon zen ospitalean denbora batez. Matxitxakoko Guda eta gero, aita Valentzia aldera bidali zuten laranja bila eta Frantziara heltzean desagertu egin zen