Gerran hildakoak eta zauritutakoak
-
Gerran etxetik irten behar Bilbo aldera
Anastasio Zamalloa Zubero (1928) Amorebieta-Etxano
Durango bonbardatu zutenean, Orue ere bonbardatu zuten eta 18 behi eta bertako gizona hil zituzten. Etxetik irten behar izan zuten eta Erletxetara joan ziren izeko baten etxera. Izeko-osaba haiek taberna zuten eta lapur batzuek gerraostean hil zituzten. Handik Marurira eta Pagasarri mendira joan ziren. Bilboko Doctor Areilza kalean egon ziren. Mendian hildako asko ikusi zituzten.
-
Bala zorroak eta esku-bonbak batzen
Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano
Gerran ebakuatuta egon ostean, etxera bueltatu eta astoa hartuta San Martin aldera joaten ziren bala-zorroak (kaskiloak) batzera. Bala zorroen kobreak diru asko balio zuen eta horiek batzen zituzten saltzeko. Arboletan gerran hildakoen gorpuak ikus zitezkeen eskegita. Hainbat gazte hil eta zauritu egin ziren.
-
Baserriko jeneroa entregatu; errotak zarratuta
Jesus Zearreta Etxabe (1926) Amorebieta-Etxano
San Martinen hildako asko ikusi zituzten. Gerraostean, "abastos"ek baserriko jeneroa entregarazten zien: garia, artoa... Errotak itxita zeuden eta urruneko errotetara joan behar izaten zuten. Harrapatuz gero, isuna ezartzen zien.
-
Hildako milizianoak
Domingo Euba Sagastigordia (1924) Amorebieta-Etxano
Etxe asko apurtu zituzten nazionalek obusekin. Egunero botatzen zituztela dio. Hildako milizianoak lurperatu egiten zituzten baina azalean, eta zakurrek jan egiten zituzten. Basoan topatutako hildakoak hilerrira eramaten zituzten.
-
Francoren aurkako tropak Larrean
Emilio Iturriondobeitia Larruzea (1924) Amorebieta-Etxano
Gerra sasoian, Larreako fraide bat fusilatu zuten, gorozikarra: Aita Roman. Bertan hil zuten, Larreako komentuko hormaren kontra. Larrean Francoren kontrako tropa asko egon zen, ANVkoak esaterako. Francotarren aurka borroka gogorra eduki zuten hauek Pajares inguruan.
-
Gerrarengatik ihesi Berangora eta aita kartzelara
Juanita Olariaga Esturo (1928) Amorebieta-Etxano
Berangora joan ziren gerra hasi zenean. Aterpetxeak eraikitzen zituzten, bonbardaketetarako. Aitaren anai bat desargertu zen gerran. Aita kartzelan izan zuten bolada batez, gerra garaian. Tximeleta beltzak zorte txarra ematen duela kontatzen du.
-
Bonbardaketetan hildakoak
Teodora Gerediaga Gastelu (1928) Amorebieta-Etxano
Bonbardaketan hil zirenen berri ematen du. Neba onik atera zen baina egunetan berba egin ezinda egon zen. Ingurukoen bizipenen eta elkartasunaren berri ematen du.
-
Gerran, soldadu bat buru barik korrika
Xabier Amuriza Sarrionandia (1941) Amorebieta-Etxano
Behin, aitaginarrebarekin Bizkargiko egunera joan ziren. Aitaginarreba bertako frontean ibilikoa zen eta bertan gizon bat buru barik korrika ikusi zuela kontatu zien.
-
Gerran hildako amorotoarrak
Sabin Gabiola Plaza (1918) Amoroto
Amorotoar batzuk hil ziren gerran. Sei-zazpi kontatu ditu. Mañariko batzuei gertatukoa kontatzen du. Gipuzkoarrak asko ibili ziren berarekin. Erdaldunekin ere konpontzen ziren, nahiz eta haiek euskaraz ez egiteko esaten zieten.
-
Gerra bat-batean eta bala hankan ezustean
Jose Mari Olazabal Iñurrita (1928) Andoain
Gerra bat-batean etorri zen, bonbardaketak bat-batean hasi ziren. Jose Mari jolasean zebilela, bala galdu batek jo zion hankan, falangista batek medikuarengana eraman zuen, eta 15 egunean egon behar izan zuen etxean sendatu arte.
-
Lehengusua gerran hil
Juan Bautista Arruti Iturriotz (1925) Andoain
Auzoko bost mutil hil ziren gerra. Tartean, Juan Bautistaren lehengusu bat.
-
Borrokako zaurituak eta hildakoak nora?
Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain
Buruntzan izandako borrokan hildako eta zauritu asko egon ziren. Zaurituak sendatzeko nora eramaten zituzten azaltzen du. Ospitale haietan nazionalak bakarrik sartzen ziren.
-
Gerrako desagertuak eta ezinikusiak
Erramun Ansa Zinkunegi (1928) Andoain
Etxez etxe joaten ziren fusilatu behar zituzten gizonen bila. Behin Erramunen familiarteko baten bila etorri ziren, baserriko lanetan zebilela; ordutik desagertuta dago, inork ez daki zer egin zioten. Hura bezala, jende asko dago desagertuta. Diru-kontuengatik hildako jende asko egon zen, gerra aurreko ezinikusiak eraginda.
-
Soldaduekin tratu ona zeukaten
Joxe Forcada Arrieta (1930) Andoain
Gogoan ditu gerra garaiko soldaduak; haiekin bazkaldu izan zuten eta tratu ona zeukaten. Soldaduak tiroka aritzen ziren; "pakun" hotsa egiten zuten tiroek. Gogoan du tiro haietako batek lagun bati hankan egindako zauria.
-
Osaba bat gerran hil
Migel Ansa Goenaga (1937) Andoain
Migelen bost osaba gerran ibili ziren. Haietan gazteena, errepublikano-abertzaleekin boluntario joan zen eta Anboto aldean hil zuten. Beste bi osaba Donostia defenditzen ibili ziren. Eta beste bi osaba, berriz, etxean geratu ziren baino frankistek eraman zituzten gero.
-
Gerrako tiroekin gertatutako eskapadak
Martin Aranburu Artano (1926) Andoain
Buruntzatik Kale Txikira tiro egiten zuten gorriek. Orduko eskapada batzuk azaltzen ditu.
-
Gerrako oroitzapen batzuk
Primitibo Arregi Arizaga (1932) Andoain
Gerrako oroitzapenak aipatzen ditu: San Roketik tropak sartu zirenean, etxetik alde egin zuten, Buruntzan bizi baitziren. Anaia gerran hil zen, eta etxetik nola joan zen gogoan du. Tiroak eta soldaduen joan-etorriak gogoratzen ditu, baina umeegia zen hura zer zen ulertzeko.
-
Belkoainen hildako soldaduen hilobi galdua
Fermin Belamendia Arrillaga (1929) Andoain
Nazionalek 15-20 egun eman zituzten Andoainen. Belkoainen, borrokan hil eta lurperatutako mutil batzuei buruzko kontuak aipatzen ditu. Gorpu haiek ez zituzten aurkitu.
-
Gerran hildako anoetarrak
Jose Agustin Amonarriz Otaegi (1927) Anoeta
Gerrara joan ziren anoetarrak. Herriko lau lagun gorriekin joan ziren gerrara; gainerakoak, soldadu eraman zituzten. Anoetako 12-13 soldadu hil omen ziren gerran. Herri txikia izateko, proportzioan, bertako asko hil zen omen gerran. Teruelen, Bizkaia aldean... hil zirela aipatzen du. Gorpuak herrira eraman zituztenean, omenaldia egin zieten.
-
Gerra garaiko bizipenak
Gregori Agirrezabala Iturbe () Paula Iturralde Ormaetxea (1926) Anoeta
Gregoriren anaia nagusia istripuz hil zen eta ahizpa zaharrena moja joan zen. Umeak bakarrik geratu ziren etxean eta, beraz, gerra garaian, frontera joateko moduko inor ez zuten etxean. Hala ere, aita, badaezpada, ezkutuan egon zen. Frontean hil edo zauritu ziren ezagunak aipatzen dituzte. Hauteskundeak.