Gerran hildakoak eta zauritutakoak
-
Gerrako atxilotuak eta fusilatuak
Angeles Lasa Garmendia (1923) Rosario Lasa Garmendia (1938) Ordizia
Gerra hasi zenean, hainbatek ihes egin zuen herritik. Sasoi hartan, Angeles 'La Amistad' tabernan neskame aritzen zen. Zinema zegoen tokian, kartzela jarri zuten: herriko eta inguruetako atxilotuak bertan sartzen zituzten. Angeles jana ematera joaten zen atxilotuei kartzelara. Gerra denborako atxilotu eta fusilatuak. Fusilatutako senide eta herritar batzuei buruzko azalpenak: Ataunen, Etxarrin, Urbasan... hil zituzten.
-
Aginagako lehengusuak gerra garaian desagertu
Patxi Etxeberria Zubiria (1930) Orio
Gerra garaian, Aginagako aitaren aldeko lehengusu bat eraman egin zuten eta ez zen berriz agertu. Beste lehengusu batekin ere berdin gertatu zen.
-
Hildako asko gerra hasi zen egunean
Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio
Bonbaren ondoren, Koldok ez zuen ezer ulertzen, eta emakume guztiak negarrez ikusi zituen. Omega lantegia bertan zegoen, baina gerran suntsituta geratu zen. Bonbardaketa baretu zenean, jendeak San Bernabe mendira joateko deia jaso zuen. Amak eskutik oratuta joan zen hara. Koldoren osaba bat egun hartan hil zen, zauri larriengatik. Denera 50 bat lagun hil omen ziren egun hartan, familia osoak barne.
-
San Bernabetik Basaguenera
Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio
Hildakoen artean, Otxandioko 22 urteko soldadu bat zegoen. San Bernabera iritsi baino lehenago, itzuli egin ziren; eta, autobus batean sartuta, Basagurenera joan ziren. Bertako baserri batean egon ziren 1937 urtera arte. Basagurengo etxe batean botikina zegoen, eta Koldoren arrebak zuen zauria han sendatzen zioten egunero.
-
Mañariko Urkuletan, ama zaurituak artatzen
Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio
Frankisten erasoa Basagurenera heldu zenean, Mañariko Urkuleta baserrira joan ziren. Erasoaldietan kobazulo batean babesten ziren. Eguna iluntzear zegoenean, abertzaleek zauritutakoak ekartzen zituzten, eta Koldoren amak-eta egiten zuten erizain lana. Pago abarrez egindako andetan ekartzen zituzten zaurituak odola zeriela.
-
Osaba galdu zuen gerran
Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio
Preso hartu zuten anaia gazteena laster itzuli zen etxera. Gerra hasi zen egunean hil zioten osaba bat, baina ez zuen beste seniderik galdu gerra denboran.
-
Senideak gerra denboran
Patxi Garate Garate (1937) Otxandio
Aitaren familiako 11 neba-arrebak bizirik irten ziren gerra denboran. Beste izeko bat eta lehengusina nola hil zituzten kontatzen du. Patxi justu gerraostean jaio zen. Anaia bat Ameriketara artzain joan zen eta lau urtez ibili zen han. Anaia zaharrek kontatzen zizkioten gerrako kontuak; aitak, ostera, ez zuen hortaz hitzik egiten. Behin Patxi EAJrako hautetsi zuten, baina aitaren aholkuz ez zen berriz aurkeztu.
-
Bonba itsuak
Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio
Garai hartan, ezin zen neurririk hartu umeak ez izateko. Familia gehienetan ziren 5-10 senide inguru. Bonbardaketan, 3 senide hil ziren familia batean; orduan gertatutakoa kontatzen du.
-
Lehenengo paperak, eta geroago bonbak
Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio
Gaur egun, oraindik, bonbardaketan hildako 2 neska daude identifikatu gabe. Bonbak bota aurretik, paperak bota zituzten. Bonbardaketan hildako eta zauritu asko izan ziren. Bonba batek familia bereko 3 ume hil zituen.
-
Senideak hil eta bera zaurituta
Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio
Gerran, Alonsotegira joan ziren ardiekin. Bertan zeudela, bonben erasoek senide batzuk hil eta beraiek zauritu zituenekoa kontatzen du.
-
Hankako zainak ebakita
Juan Kruz Garate Garate (1926) Otxandio
Aurreko pasartearen jarraipena da. Gerran bonba baten metrailak hanka zauritu zion "Azeri"ri. Etxera bueltatu zen lehengusuarekin eta anaiarekin; eta, hanka garbitu ostean, zainak ebakita zituela ikusi zuten.
-
Gerran hildakoak
Pilar Askorbebeitia Urigoitia (1932) Miren Gallastegi Ajuriagerra (1932) Otxandio
Bonbardaketa egunean, jendeak aireplanoak ikusi zituenean, paperak botatzera zetozela pentsatu zuen. Maria Vicinay-ri seme bat hil zioten. Etxerik gehienetan galdu zituzten bi edo hiru lagun.
-
Bi gerraren eragina
Emilio Olasagasti Lizaso (1920) Pasaia
Lehen, Pasaiako portuan, lan handia zegoen. Emilio karga eta deskargako lanetan ibili zen. Gerora, II. Mundu Gerra etorri zenean, barkuak metrailatu egiten zituzten; eta, horregatik, inor ez zen ausartzen itsasora irteten. Anaia zaharrena gerratik bueltan hil zen; Emilio gerran zen orduan, eta ez zioten etxera itzultzeko baimenik eman. Beste anaiak gerrara joan behar zuela, Emiliok haren lana hartu zuen portuan. Orduko lan-baldintzak aipatzen ditu.
-
Gerraren alde ilunaz ez zen konturatu
Joxe Sagarzazu Etxebeste (1933) Pasaia
Jende asko hil zen frontean, baina bera umea zenez, ez zioten ezer esaten. Aita ez zuten preso hartu inoiz.
-
Fusilatuak
Manoli Calafel Trecet (1931) Pasaia
Gerra denborako kontuak. Manoliren amaren lagun baten senarra atxilotu eta fusilatu egin zuten.
-
Gerran apaiza hil zuten
Bene Arrizabalaga Elezgaray (1920) Pasaia
Sakristaua zen San Pedroko elizan. Garai hartako apaiza Felipe Goena zen, gerra hasieran hil zutena.
-
Gerran Pasai Donibanen; ihesa; hildakoak
Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia
Gerra nola hasi zen. Mezatik bueltan esan zien amak. Mutil batek esan zuen falangista zela, bakarra zen. Mutil asko hil zen, gudari joanda. Irailean sartu zirenean, hutsik zegoen herria. Zeintzuk geratu ziren. Bi anaia elkarren kontra ibili ziren gerran. Bere familia ez zen inora joan. Anaia eraman egin zuten. Borrokan hildako herritarrak.
-
Anttoniren anaia nola hil zen gerran
Luisa Otero Atorrasagasti (1920) Anttoni Segurola Egia (1919) Claudia Sein Legorburu (1919) Pasaia
Anttoniren anaia Bilbo aldean hil zen; gudari joan zen, boluntario. Donibaneko beste mutil batzuk ere hil ziren gerran. Albistea nola jaso zuten. Gerran hildako herriko mutilak aipatzen dituzte.
-
Itzulera gogorra; langile batailoian osaba bat hil
Rosa Sistiaga Iparragirre (1950) Pasaia
Gerra bukatu arte egon ziren Frantzian amona eta haren hiru seme-alabak. Itzuli zirenean, oso egoera txarra topatu zuten. Langile batailoira eraman zuten Rosaren amaren anaietako bat eta bizi-baldintza txarren ondorioz, hil egin zen.
-
Aita hil zenean, ama PYSBEra lanera
Migel Alkaraz Luzuriaga (1942) Pasaia
Aita hil zenean, zazpi urte zituen. Amaren aldeko amona etorri zitzaien etxera eta ama sareak egiten hasi zen. PYSBEn aritu zen. Enpresan bakailaoarekin egiten zuten lana azaltzen du. Jatorduetan bakailaoa edo arrautzak izaten zituzten.