Gerran hildakoak eta zauritutakoak

  • Jesus Aranburu Gerra hasiera Errenterian: ihesa eta erresistentzia

    Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

    Gerra hasieran, jende asko ihesi joan zen herritik Bilbo aldera. "Guardia de asaltoak" Errenterian sartu zirenean, ama bat eta bere bi seme hil zituzten. Errenterian erresistentzia pixkanaka antolatu zen.

  • Mari Tere Paskual Gerrako zerrendan aita topatzeko beldurra

    Mari Tere Paskual Zapirain (1931) Errenteria

    Bilbora astean bitan joaten ziren, gerran hildakoen izenak ematen baitzituzten orduan. Bilbora joateko, tranbia hartzen zuten; aitak hilean behin ekartzen zuen gerran egoteagatik ematen zioten dirua, eta diru harekin ordaintzen zuten tranbia.

  • Euxebi Zabala Anaia gerran eta arreba pulmoniak jota galdu

    Euxebi Zabala Zapirain (1926) Errenteria

    Gerra Zibilak 20 urteko anaia ostu zion Euxebiren familiari; 25 urteko ahizpa, aldiz, pulmoniak. Euxebiren ahizpa etxean eduki zuten gaixorik, eta medikua etortzen zitzaien bertara, Oiartzundik. Ahizpa azkenetan zela, apaiza bertaratu zitzaien.

  • Juana Garmendia Gerra garaiko giroa herrian

    Juana Garmendia Uzkudun (1924) Errezil

    Herrian ez zen txikiziorik egon. Karlistak nagusitu ziren Errezilen, eta orduan zabaldu zen zurrumurrua zazpi gizon hilko zituztena. Azkenean ez zituzten gizonak hil, baina bai ume bat jolasean ari zela. Bonbarik ez zen ia egon. Baserrian kalean baino gose gutxiago pasa bazuten ere, janaria ez zuten soberan.

  • 1347 Gerrako kontuak

    Gregoria Bengoa Argarate (1911) Eskoriatza

    "Gorriek" senide bat hil zioten gerran. Gerrako beste kontu batzuk.

  • Tomas Beitia Arejolaleiba Gerra sasoian erreketeek eraman eta fusilatutakoak

    Tomas Beitia Arejolaleiba (1933) Eskoriatza

    Gerra sasoian erreketeek inguruko pertsonen izenekin zerrenda bat zeukaten. Bere ama, auzoko beste batzuen antzera, Gatzagara joaten zen erosketak egitera eta zerrenda horretan zegoen. Auzoko emakume bat (bederatzi umeren ama) eraman zuten, baina ez ziren ausartu gorago joaten, gorriak zeudelako. Gatzagako abadea eta inguruko artzain batzuk ere eraman zituzten. Hernanin fusilatu zituztela jakin zuten gero. Gatzagako zortzi mutil ere hil zituzten, Batzokira joaten zirelako.

  • Klaudio Belategi Gerra sasoia etxean; zauritutako laguna

    Klaudio Belategi Pagaldai (1922) Eskoriatza

    Gerra hasi zenean, eskola kendu egin zuten. Frontea etxetik gertu zuten eta beldurrez etxe barruan pasatzen zuten denbora gehiena. Gogoan du bere aldamenean zegoen lagun bat nola zauritu zuten. Soldaduak hiribururen bat hartu zutela ospatzen ari omen ziren. Gurasoak adinean aurrera zihoazen eta bi anaia nagusienak etxean geratu behar. Gero anaia soldadu joan zen. Lan asko eta dirurik ez.

  • Anton Agirre Lehengusuak gerran hilak

    Anton Agirre Eraña (1924) Eskoriatza

    Lehengusu bat Bilbo aldean hil zen, gerran, baina gorpua ez zuten ekarri. Beste familiako bat ere hil zen.

  • Patxi Diaz Gerran ama alargun geratu zen

    Patxi Diaz Jausoro (1936) Eskoriatza

    Patxi jaio zenean, aita gerrara borrokara joan zen. Zauritua izan zen eta Iruñean hil zen infekzioengatik. Ama bakarrik geratu zen, senar eta familiarik gabe. Bizilagunek baserriko lanetan laguntzeko prest egoten ziren.

  • Bautista Barandalla Gerra garaia

    Bautista Barandalla Beltza (1933) Etxarri Aranatz

    Herrian iritzi politiko ezberdinak zeuden, eta nahiko “pike” bazen. Tabernak ere baziren; Círculo Carlista, Círculo Católico eta Centro Republicano. Giro nahiko nahasia; bere etxean bertan bere aita errepublikanoa zen, eta honen anaia erreketea. Osabak bere aita Lekarozeko komentura eraman omen zuen, eta Bautistak berak aita fraidez jantzita ikusi zuela dio. Garai hartan, emakume batzuei ilea moztu eta akain-belarraren olioa eman zieten, baita kartzelan sartu ere. Fusilatuak ere sei edo zazpi izan ziren. Semea jaio berria hil zuten gaztearen gertakizuna kontatzen du. Oraindik orain fusilatuen omenez urtero Otxoportillon egiten duten mezara joaten da Bautista.

  • Guda garaian gizon asko hil zituzten

    Rafaela Ijurra Ganboa (1928) Etxarri Aranatz

    Gerra garaian, gizon asko hil zituzten. Behin bere gizona zerrategira lanera zihoala alkatea aurkitu zuen lurrean botata; etxera eraman zuen, eta handik egun batzuetara hil zen. Herriko "pelukeroa" ere hil egin zuten.

  • Neba eta jende asko hil zuten gerran

    Benantzia Azkueta (1896) Galdakao

    Bere ahizparen atarian, bonbengatik ia familia guztia hil zen. Jende asko hil zela kontatzen du. Neba hil zioten gerran.

  • Nebaren hilketarengatik, ama gaixo

    Benantzia Azkueta (1896) Galdakao

    Bederatzi neba-arreba ziren. Arotza zen gerran hil zioten neba. Penarengatik beraien ama gaixotu egin zen. Bera Cantabrica lantegian egon zen, ahizparekin, babestuta.

  • Josune Astorkia Gautegiz-Arteagan bi afusilatu

    Josune Astorkia Esturo (1935) Pilar Beaskoetxea Goitisolo (1923) Pilartxu Etxabe Zubizarreta (1932) Carmen Muniategi Muniategi (1921) Gautegiz-Arteaga

    Josunen aita afusilatu egin zuten herriko idazkariarekin batera. Josuneren aitari heriotza-zigorrera zigortu eta gero ilea urdindu zitzaion. Herriko abadea izan ei zen afusilaketen erruduna. Ama umedun zegoen eta pixka bat lehenago semea hil zitzaien. Josunek hiru urte zituen.

  • Serapio Undabarrena Bonbardaketa ondorena eta gerraostea

    Serapio Undabarrena Meabe (1930) Gernika-Lumo

    Bonbardaketa ostean Gernikara joan zen aitarekin, txahal bat eramatera saltzeko, eta Gernikak sutan jarraitzen zuen, hildakoak omen zeuden hondakinen artean. Soldaduak plaza zaharrean jarraitzen zuten, gerraostean gerrako atxilotuek egin zuten plaza zaharra, baita Sukarrietatik Bermeora doan bidea ere.

  • Juanita Bergara Bonbardaketan bere lehengusinaren umea hil zen

    Juanita Bergara Mintegia (1917) Gernika-Lumo

    Bonbardaketak San Juan Ibarran harrapatu zuen. Bere lehengusina eta haren umearekin egon zen eta berak etxerako bidea hartu zuen. Baina lehengusinari eta umeari bonba bat gainera jausi, umea hil eta lehengusinak hanka zauritu zuen. Etxera Ajangiztik joan zen, bideak metrailatu egiten zituztelako.

  • Anastasio Gondra Bonbardaketaren ostean, gorpuak hilobiratzen

    Anastasio Gondra Goikolea (1923) Gernika-Lumo

    Bonbardaketaren ostean, etxe bakoitzetik lagun bat eskatzen zuten astean behin edo, soroan gorpuak hilobiratzeko zuloak egiteko. Bizkargin hiltzen ziren nazionalen gorpuak izaten ziren. Zenbakiez identifikatzen zituzten. Gurdiz ekartzen zituzten gorpuak ospitaletik hilerrira.

  • Juanita Kanposantura gorpuak ikustera

    Juanita Irigoras Zabala (1917) Gernika-Lumo

    Gerra sasoian, bere lagun batek mutil batzuk ikusi zituen kamioi batean, eta lo zeudela pentsatu zuen. Bonbardaketa egunean, bendajearekin etorri zen Gernikara. Soldaduak beraien etxera taloa eta esnea jatera joaten ziren. Ez zekiten bere neba non zegoen eta kanposantura joan zen bere lagun batekin ea gorpua han zegoen ikusteko; 7 gorpu zeuden, baina bat bera ere ez zen Segundorena. Lurperatzaileak esan zien ez zegoela ajangiztarrik hildakoen artean.

  • Claudio Zabala Bizkargira gorpuak batzera

    Claudio Zabala Kaltzada (1922) Gernika-Lumo

    Gizonezkoak gorpuak jasotzera eta garbitzera eramaten zituzten gerran. Beraien aita gurdiarekin joan zen Bizkargira, eta Claudio aitari laguntzen joan zen; baina ibilbide erdian etxerako bidea hartu zuen. Bere aita ere ez zen Bizkargira heldu.

  • Enrique Aranzabal Bonbardaketa hasiera

    Enrike Aranzabal Olaeta (1924) Gernika-Lumo

    Gerran, abioiak hurbiltzen zirenean, Aizerrota menditik bolanderak botatzen zituzten. Babeslekuak hareazko zakuekin eta enborrekin egiten ziren. Hainbat babesleku egon ziren. Bonbardaketan bera pinu baten azpian babestu zen. Inguruko lehenengo hildakoa trenbide ondoko txabola bateko Emilio 'Patxarrota' izan zen. Lehenengo bederatzi bonba bota zituzten eta beraien etxea orduan bota zuten: auzoko batzuei etxea gainera jausi zitzaien eta bertan hil ziren, Pascuala errekardaria eta Felix Orbe izan ziren.