Gerran hildakoak eta zauritutakoak

  • Maria Irazabal Sakristaua kartzelan zela, semea eta andrea hil

    Maria Irazabal Izundegi (1921) Muxika

    Sakristaua, bere aitaginarreba, heriotza-zigorrera kondenatua egon zen bitartean emaztea eta seme bat galdu zituen: 12 urteko semea, behiak zaintzen zebilela, esku-bonba bat lehertu zitzaion. Emaztea handik bi hilabetera hil zen bera bisitatzera joan zenean. Hori dela-eta, Mariaren senarra ama eta anaia barik gelditu zen, aita kartzelan zuela.

  • Patxi Garate Senideak gerra denboran

    Patxi Garate Garate (1937) Otxandio

    Aitaren familiako 11 neba-arrebak bizirik irten ziren gerra denboran. Beste izeko bat eta lehengusina nola hil zituzten kontatzen du. Patxi justu gerraostean jaio zen. Anaia bat Ameriketara artzain joan zen eta lau urtez ibili zen han. Anaia zaharrek kontatzen zizkioten gerrako kontuak; aitak, ostera, ez zuen hortaz hitzik egiten. Behin Patxi EAJrako hautetsi zuten, baina aitaren aholkuz ez zen berriz aurkeztu.

  • Eusebio Salegi Laranga Handi baserritik tiroketak

    Eusebio Salegi Osa (1928) Mutriku

    Egunean zehar, soldaduak baserrira sartzen ziren eta bertatik tirokatzen zituzten beste aldekoak. Harez egindako zakuak ipintzen zituzten leihoetan. Tiroketa batean, soldadua zauritua izan zen. Lau egun egon ziren baserritik tiroka. Umeek ez zuten beldurrik pasa, ez zekitelako zer gertatzen zen.

  • Nati Bilbao Bonbardaketa egunean, ahizpa esnea banatzen

    Nati Bilbao Onaindia (1929) Durango

    Ostegun arratsaldea eta asteburu osoa jai izaten zuten eskolan. Oporrak, berriz, oraingo antzera. Dotrina Durangoko jesuitetan ikasi zuen. Bonbardaketa egunean, Natiren ahizpa esnea banatzen zegoen kalean. Onik irten zen, baina Andra Mariako elizan jende asko hil zen. Bertan lotuta zeuden esnedunen astoak ere hil egin ziren.

  • Kontxi Urkiri Soldadu ezezagunaren hilobia II

    Kontxi Urkiri Altzibar (1942) Mutriku

    Baserri inguruan osabak baserri ondoan hilobiratu zuen soldadu ezezagunaren hilobia beti garbi mantendu dute. Osabak harriak ipini zizkion gainean, txakurren gorpua ateratzen hasi zirenean.

  • Txomin Euba Sagastigordia Hildako milizianoak

    Domingo Euba Sagastigordia (1924) Amorebieta-Etxano

    Etxe asko apurtu zituzten nazionalek obusekin. Egunero botatzen zituztela dio. Hildako milizianoak lurperatu egiten zituzten baina azalean, eta zakurrek jan egiten zituzten. Basoan topatutako hildakoak hilerrira eramaten zituzten.

  • Juanita Olariaga Gerrarengatik ihesi Berangora eta aita kartzelara

    Juanita Olariaga Esturo (1928) Amorebieta-Etxano

    Berangora joan ziren gerra hasi zenean. Aterpetxeak eraikitzen zituzten, bonbardaketetarako. Aitaren anai bat desargertu zen gerran. Aita kartzelan izan zuten bolada batez, gerra garaian. Tximeleta beltzak zorte txarra ematen duela kontatzen du.

  • Mari Tere Areitioaurtena Hildakoak mendian

    Mari Tere Areitioaurtena Bikandi (1930) Elias Euba Irakulis (1920) Amorebieta-Etxano

    Elias ebakuatuta etxeratu zenean, mendian gizon bi topatu zituen hilda. Hiru fusil Belatxikietan gorde zituzten eta erabiltzen ikasi zuten. Ez zien dokumentaziorik begiratu eta damutu zaio harrezkero. Gerran hildakoak aipatzen dituzte.

  • Itziar Ajuria Garate Gerra Zibileko bizipenak

    Itziar Ajuria Garate (1924) Elgoibar

    Gerra zibila hasi zenean aita Batzokiko lehendakaria zen eta horregatik zalantzan egon zen ihes egin ala ez. Orduko bizipenak. Soldaduak etxean hartu behar izaten zituzten. Hasieran bi errekete etorri zitzaizkien etxera eta herria "kristautzera" zetozela esan zieten. Bere ama asko haserretu zen, oso kristaua zen eta. Beste behin soldaduek esan zieten bi espia harrapatu zituztela. Berehala hil zituzten.

  • Itziar Ajuria Garate Justo Ajuria osaba fusilatu egin zuten

    Itziar Ajuria Garate (1924) Elgoibar

    Itziarren aita ez zen Bizkaia aldera joan gerra sasoian, herrian geratu zen. Justo osaba ere ez zen ihesi joan. Sondikan bere aurretik egon zen idazkaria falangista zen eta mendekua hartu nahi izan zuen. Larrinagako kartzelara eraman zuten Romualdo Andonegi elgoibartarrarekin batera. Hura libre utzi zuten, baina Itziarren osaba fusilatu egin zuten. Gerora jakin zuten fusilamendua nola izan zen.

  • Itziar Ajuria Garate Gerra zibila Elgoibarren: bonbak, balak...

    Itziar Ajuria Garate (1924) Elgoibar

    Gerra sasoiko bizipenak. Plazako banku batean eserita zegoela aitari bala galdu bat sartu zitzaion besoan. Bonbardaketak ere izan ziren. Sirenak entzundakoan elizpean gordetzen ziren. Orduan hil ziren herritar batzuk aipatzen ditu.

  • Inazio Ernabide Legutioko bataila

    Inazio Ernabide Goiaga (1917) Soraluze

    Legutioko frontean, Gasteiz hartu guran. Legutioko batailan alferreko baja asko izan zutela dio Inaziok. Elurra ari zuen, eta ia oinak izoztu zitzaizkion. Lagun bi galdu zituen bertan.

  • Bittor Aperribai Abasolo Bonbardaketak Bergaran

    Bittor Aperribai Abasolo (1923) Bergara

    Bergaran, bonbardaketak. Algodoneran langile batzuk hil ziren. Kamineroak eta aguazilak guardiak egiten egoten ziren, plazan, eta Leteren aita horrela hil zen, kainoikadak jota. Metraila markak duela gutxi arte egon dira Correosen.

  • Anaiaren gerra garaiko istorioak

    Gloria Ansuategi Aldekoa (1918) Berriz

    Anaiak kontatzen zizkion gerrako istorioak: zauritutako lagun mila zaintzen geratu zenekoa edo, ihes eginda, Don Pablorengana konfesatzera etorri zenekoa.

  • Patxi Diaz Gerran ama alargun geratu zen

    Patxi Diaz Jausoro (1936) Eskoriatza

    Patxi jaio zenean, aita gerrara borrokara joan zen. Zauritua izan zen eta Iruñean hil zen infekzioengatik. Ama bakarrik geratu zen, senar eta familiarik gabe. Bizilagunek baserriko lanetan laguntzeko prest egoten ziren.

  • Rosa Sistiaga Itzulera gogorra; langile batailoian osaba bat hil

    Rosa Sistiaga Iparragirre (1950) Pasaia

    Gerra bukatu arte egon ziren Frantzian amona eta haren hiru seme-alabak. Itzuli zirenean, oso egoera txarra topatu zuten. Langile batailoira eraman zuten Rosaren amaren anaietako bat eta bizi-baldintza txarren ondorioz, hil egin zen.

  • Matilde Gereñu Elorza Gerrako zorigaiztoko deskuiduak

    Matilde Gereñu Elorza (1925) Segura

    Mutiloa aldean, artzaina bizi zen. Hura gerran hil zuten. Deskuidua izan omen zen. Garai gogorra izan zen hura. Gaur egungo gerrak ikustean, beraiek bizitakoa gogoratzen du.

  • Martina Arraztio Saralegi Gerra garaian, gizonak kobazuloetan izkutatuta

    Martina Arraztio Saralegi (1926) Ataun

    Anai zaharrena frankistek gerran hil zuten. Ahizpa zaharrena gazterik hil zen. Aita eta beste batzuk malloetako zuloetan izkutatuta egoten ziren eta janaria eramatera joaten zen bera. Hegazkinekin ikaratu egiten zen. Osaba hil egin nahi izan zuten baina ez zuten harrapatu.

  • Pili Legorburu Baserriaren jabe gerra ostean

    Pili Legorburu Mitxelena (1945) Lezo

    Aitonak erosi zuen baserria gerra ostean, zazpi mila pezeta ingururen truke. Maizter zeuden aurretik. Bere aita eta osaba soldadutzan harrapatu zituen gerrak. Osaba gerra hil zen. Komuna bi etxebizitzentzat izaten zen. Osaba-izebak zituzten bizilagun.

  • Pepi Astigarraga Aita ez zuen ezagutu, gerratik itzuli zenean

    Pepi Astigarraga Urkola (1932) Lasarte-Oria

    Gerra sasoiko kontuak. Michelin lantegi ondoan bizi ziren eta, kalera joateko, eskutik helduta eramaten zituen amak, beldurrez. Aitak lau urte pasa zituen kanpoan eta, itzuli zenean, ez zuen ezagutzen. Hildakoak eta fusilatuak izan ziren. Antiguoko osaba bat gerra sasoian hil zuten.