Gerran hildakoak eta zauritutakoak

• Hendaiara joan zirenekoa

  Joxepa Goikoetxea Genua (1920) Hondarribia

  Hendaiara joan zirenean, ondo egon ziren; aita han lanean ibilia zen aurretik, 12 urtetik 28ra arte, ardo-biltegi batean. Egun batzuk egin zituzten, eta gero buelta. Hilketak. Gurutzeko arroketara joaten ziren ezkutatzera.

• Mariren neba gerran hil

  Mari Erezuma Elorriaga (1921) Bermeo

  Familia guztia gerran izan zuen Marik: anaiak, koinatuak... Hamazazpi urtekoak ere eramaten zituzten. Mariren neba bat preso hartu zuten, 'Trabajadoreetan' (lan behartuetan) zegoen, legionario apuntatu eta gerran hil zen. Soldadukide baten gutunari esker jakin zuten berri txarra.

• Hilotza ardo kupelean

  Ikerne Artetxe (1932) Ondarroa

  Periko neba okin aritu zen Itxasalde batailoian. Osaba ere gudari, hantxe zauritu zuten. Beste pasadizo bat kontatzen zuen nebak: batailoikoek kupel handi bateko ardoa bukatu zutenean ikusi zuten hilotz bat zegoela barruan.

• Gerra garaiko giro gatazkatsua

  Juana Lizarralde Buenetxea (1914) Zarautz

  Alaba gorrien tiroketa batean desagertu zitzaien 36an, eta hurrengo urtean senarra gerrara eraman zuten. Mutil gazte asko hil zirela inguruan dio. Infanterian tokatu zitzaion senarrari.

• Gerrako zerrendan aita topatzeko beldurra

  Mari Tere Paskual Zapirain (1931) Errenteria

  Bilbora astean bitan joaten ziren, gerran hildakoen izenak ematen baitzituzten orduan. Bilbora joateko, tranbia hartzen zuten; aitak hilean behin ekartzen zuen gerran egoteagatik ematen zioten dirua, eta diru harekin ordaintzen zuten tranbia.

• Gerra garaian soldaduekin kotxean Azkoititik Soraluzera

  Pastora Iraola Larrañaga (1916) Soraluze

  Gerra hasi zenean, Azkoitian zegoen bizitzen. Komandanziatik deitu zioten etxean hiru gaixo zituela eta etxera etortzeko esanez. Hiru neska etorri ziren soldaduekin kotxean. Soraluzen geratu zen, eta gaseosak egitea erabaki zuen.

• Frontean hil zen Gabilondo antzuolarra

  Jaio Ezenarro Alberdi (1919) Iñaki Iñurrieta Goikoetxea (1918) Soraluze

  Trintxeratik irten eta aurrera egin zutenean, bere aldameneko Gabilondo antzuolarra tiroz jo zuten. Behin baino gehiagotan zauritu zuten Antzuolako gizon hori. Bihotz ondotik ere sartu, zioten tiroa baina sendatu egin zen. Azkenean frontean hil zen.

• Cervera kanoiontzia Donostia inguruan

  Mertxe Aizpurua Zeberio (1925) Joxe Torregarai Gorostidi (1937) Usurbil

  Donostian egon zen, izebaren etxean, gerra garaian. Hango giroa nolakoa zen aipatzen du: Cervera kanoiontzia inguruan egoten zen kanoikadak botatzen. Kanoikada haietako batek hil zuen mutil bati buruzko istorioa kontatzen du Joxek.

• Hendaian, itsasontzi batean bizitzen

  Carmen Gonzalez Oiarbide (1922) Hondarribia

  Harresian dago bere jaiotetxea. Balkoitik bonbak erortzen ikusten zituzten; behin, anaiaren lagun bat hil zen. Hendaiara joan ziren, eta handik Irun sutan ikusi zuten. Itsasontzi batean bizi izan ziren hiru familia. Frente Popularrera joaten ziren jatera. Batzuk Bartzelonara bidaltzen zituzten trenez. Milizianoek ontzia hartu nahi zuten, baina ez zuten lortu.

• Anaia zaharrena gerran hil zen

  Mertxe Larrarte Zuzaia (1933) Hondarribia

  Hamabitik zazpi senide irten ziren aurrera. Anaia zaharrena gerran hil zen, Huescan. Berak hiru urte zituen. Dirua ordainduta libratu zuten soldadutzatik, baina gero kintak harrapatu zuen. Musika bandarekin egin zioten elizkizuna.

• Villapadiernako markesentzat lan egiten zuten neskameen egoera

  Santos Leunda Eizagirre (1912) Zarautz

  Beste bi arreba, Kuliskaneko alabarekin batera, Vista Alegreko markesarentzat neskame lanetan ibili ziren eta desagertuta egon ziren denbora luzean. Nagusiak Madrilen hil zituzten. Bera Teruelen zauritu zuten. Ondoren Bilbora joan ziren.

• Bordaxarrekoak preso

  Seberiano Iñarra Lizarazu (1926) Errenteria

  Seberianok 10 urte besterik ez bazituen ere, gogoan du nola nazionalek Bordaxarreko gizonezko guztiak hartu eta San Markoko gotorlekura eraman zituzten. Haietatik bi anaia, Ezkaba mendiko gotorlekuan hil omen zituzten gero.

• Alejandro Lizaso Eizmendi, anaia

  Begoña Lizaso Eizmendi (1922) Errenteria

  Alejandro Lizaso, Begoñaren anaia, txistulari famatua izan zen. Begoñak ematen digu bere berri. 'Eusko gudariak' jatorrizko ereserkiari moldaketaren bat egina da Alejandro.

• "Nire tokia mendian dago"

  Begoña Lizaso Eizmendi (1922) Errenteria

  Gerra hasi zen garaian Tolosako izebarekin oporretan zen Begoña, eta ezin izan zen Errenteriara itzuli. Ez zuen familiarn berririk. Errenteria hartu zutenean, aita joan omen zitzaien etxekoei, handik ihes egin behar zutela esanez. Etxekoek kontatuta daki Begoñak zer nolakoa izan zen frontean hil zuten bere anaia Alejandroren despedida.

• Teruelen desagertu zen anaia

  Josefa Gabilondo Agirregomezkorta (1920) Elgoibar

  "Tercio Oriamendi"n eraman zuten anaia gerrara. Balaz zaurituta ikusi omen zuten lagunek, baina gero ezin izan zuten gorpuaren arrastorik aurkitu.

• Gerraren ondorio larriak

  Josefa Gabilondo Agirregomezkorta (1920) Elgoibar

  Urtebeteren barruan, Josefak aita-amak eta anaia bat galdu zituen. Aita bere lursailetan egindako trintxerak ikustera joan zen, eta bertan zegoen bonba baten leherketaren ondorioz hil zen. Anaia gerran hil zen, eta ama ezbeharraren ondorioz. Gerratean auzotar asko hil ziren.

• Soldaduskara joan eta itzuli ez ziren mutilak

  Josefa Gabilondo Agirregomezkorta (1920) Elgoibar

  Soldaduska gerran egin zuten gazteak izan ziren gerra garaian hildako gehienak.

• Elizarekin izandako tirabirak

  Felix Etxeberria Larrañaga (1926) Elgoibar

  Urte berean lau pertsona hil ziren Parapan baserrian. Euretako bat Azkoititik ihesi etorritako emakume bat. Azkoitiko parrokoak esan zion aitari ez zuela hiletarik izango, aurrez ez bazuen ordaintzen.

• Anaia Asturiasko frontea galdu

  Juana Txurruka Osoro (1928) Elgoibar

  Juanak anaia bat galdu zuen gerran, Asturiasko frontean. Joxe Txurruka Zabaleta zuen izena. Berandu izan zuten anaiaren heriotzaren berri, eta ez zuten haren gorpurik berreskuratu.

• Hileta-elizkizuna 74 urte geroago

  Julen Iriondo Bergaretxe (1920) Elgoibar

  Onaindiaren aldeko hileta-elizkizuna 2010. urteko udazkenean egin zen Gasteizen. Moja eta abade asko hil zituzten gerran eta gerra aurretik.