Gerran hildakoak eta zauritutakoak

  • Enrique Aranzabal Suteetatik ke-lainoetara

    Enrike Aranzabal Olaeta (1924) Gernika-Lumo

    Bonbardaketaren ostean, Forutik Gernikara bueltatzerakoan, jesuiten etxe zahar batean igaro zituzten lehenengo bi gauak. Bonbardaketan hildako lagun batzuen izenak aipatzen ditu. Andra Maria kaleko babeslekuan handik hilabete batzuetara oraindik gorpuzkinak zeudela dio. Arana kondearen etxean ere jende asko erre zen. Inork ez ei daki zenbat pertsona hil ziren herrian. Inguruetarantz zihoazenak metrailatu egiten zituzten. Dena egon zen sutan. Hasieran guztia zegoen erretzen, baina gero keeta handia zegoela dio. Udaletxe ondoko pare bat etxe eta San Juan eliza bigarren egunean oraindik erretzen zeuden.

  • Pilar Candina 36 senitarteko eta denak onik

    Pilar Candina Elgezabal (1918) Gernika-Lumo

    36 senitarteko egon ziren Gernikan; eta, denak kalean bizi arren, ez zuten inor galdu.

  • Maria Luisa Olaeta Bonbardaketako biktimak

    Maria Luisa Olaeta Berrojaetxebarria (1926) Gernika-Lumo

    Beraiek beti egiten zuten euskaraz, baina karmeldarretan ezin zuten. Bere aitaren senitarteko batzuk hil ziren bonbardaketan.

  • Carmen Larruskain Nebak soldadu eta bat kartzelan

    Carmen Larruskain Madariaga (1926) Gernika-Lumo

    Hiru neba soldadu ibili ziren gerran. Hiru hildako egon ziren auzoan. Neba bat kartzelan egon zen eta ama bisitan joan zitzaion.

  • Josefina Usatorre Aita desagertuaren zantzurik barik

    Josefina Usatorre Lejarzegi (1933) Gernika-Lumo

    Aita desagertu egin zen eta sekula ez zuten bere berririk izan. Batetik eta bestetik bere berri jasotzen zuten, baina ez ezer fidagarririk.

  • Angel Nabea Gerrako materialarekin jolasten

    Angel Nabea Arriola (1930) Gernika-Lumo

    Umeak zirela, Arratzun preso hartu zuten mutiko bat fusilatu egin zuten, eta bertan lurperatu zuten. Ugerkara eramaten zituzten hildakoak eskailera batean. Gerrako materiala soldaduek bota egiten zuten askotan eta umeek horiek jaso eta jolasteko erabiltzen zituzten. Hori dela-eta, badaude oraindik gerra sasoian zauritutakoak. Bonba asko erakargarriak ei ziren, koloretakoak. Mutilak aritzen ziren horretan.

  • Kontxi Arrien Neba eta osaba bonbardaketan hil zituzten

    Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo

    Sei neba-arreba izan ziren, eta neba bat bonbardaketan hil zen. Udetxearen ondoan zegoen estolda batean hil zuten; handik hogeigarren egunera uholdeak izan ziren, eta horregatik atera zen haren gorpua zegoen lekutik. Osaba bat desagertutzat eman zuten, sekula ez baitzen gorpua azaldu. Gorpuzkin asko azaltzen ziren.

  • Jesus Mari Agirre-Amalloa Amama erreta hil zen bonbardaketan

    Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo

    Amama Belendizkoa (Arratzu) zuen. Aitaren aldeko aitita karlistadan parte hartutakoa zen, errementaria. Amama Gernikako bonbardaketan hil zen, etxean erreta, ezin izan baitzen handik irten.

  • Pilar Txopitea Medikurik ez Gernikan, gehienak ihesean edo kartzelan

    Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo

    Gerran, sSoroetan zuloak egin, eta bertara botatzen zituzten hildakoak. Gezur asko esan ziren garai hartan. Aita bihotzekoak jota hil zen, Gernikan ez zegoen medikurik ere, ihesean edo kartzelan zeuden ia denak. Zorriak ugari, ez zeukaten beste ezer.

  • 591 Mutil-laguna hil zitzaion gerran, bera haurdun zegoela

    Martina Olaizola Balerdi (1912) Getaria

    Gerra denboran, haurdun geratu zen. Mutil-laguna itsasontzian gerrara joan zen, eta bertan hil zen, 24 urte zituela. Mutilaren anaia gerratik itzuli zenean, berekin ezkondu zen 1940an. Bitartean, umea izan zuen berak eta mutil-lagunaren gurasoen etxera etorri zen bizitzera. Haiek umea zaindu eta berak zerbitzatzen lan egiten zuen. Zarauzko harakin baten etxean lan egin zuen hasieran eta gero Miramar hotelera joan zen.

  • Joakina Cestau Kamioiak hildakoak biltzen

    Joakina Cestau Zabaleta (1931) Goizueta

    Iruñean bizi zirela gerra hasi zen. Hildakoak non-nahi ikus zitezkeen. Kalean usain txarra zegoen eta kamioak hildakoak biltzen aritzen ziren. San Kristobalgo gotorlekutik hildakoak eskuak buruan zituztela eta hankan lotuta ekartzen zituzten. Oso gogorra zen hura ikustea; behin, Joakina negarrez hasi eta aitak etxera eraman zuen.

  • Roxarito <iradi Anaia Teruelen hil zuten

    Maria Rosario Iradi Abalabide (1933) Hernani

    Oso familia behartsua zen baina maitasun asko sentitu zuen. Anaietako bat Teruelen hil zuten gerran. Anaiaren heriotzaren berri haren lagun batek eman zien gutun baten bidez. Emozionatu egiten da Roxarito oraindik ere.

  • Eulali Aranburu Aita gerran hila

    Eulalia Aranburu Urkizu (1932) Hernani

    Aitari gerrara joan beharra tokatu zitzaion eta Teruelen hil zen.

  • Juanita Izagirre Hegazkinak tirokatzearren fusilatua

    Juanita Izagirre Loiarte (1921) Hernani

    Hegazkinari tiroka aritu zen bati buruzko kontua. Argazkiak ateratzen zituzten hegazkinetatik eta emazteari esan zioten senarrari argazkia atera ziotela. Etxera joandakoan, senarra falta zuen, fusilatu egin zuten eta. Lau umerekin geratu zen.

  • Carmen Urdangarin Joxe Mari 'zakartzailea'ren heriotza

    Mari Karmen Urdangarin Letamendia (1926) Hernani

    Joxe Mari 'zakartzailea', amonaren anaia, gerra zibilean hil zen. Donostiatik Hernanirako bidean milizianoek nonbait estu hartu zuten batean, izutu eta burua galdu omen zuen, hala dio Mari Karmenek, eta handik hamabost egunera hil omen zen.

  • Enriketa Aranburu "Gorriekin" joan ez zirenak, soldadu eraman zituzten

    Enriketa Aranburu Garaiar (1926) Hernani

    "Gorriak" etxe inguruan ibiltzen ziren, baina ez zuten jatekorik eskatzen. Batzuk bizkaitarrak ziren, eta ingurukoak ere baziren; lehengusu bat zebilen tartean, eta hura desagertu egin zen. Anaiak soldadu ibili ziren gero, derrigortuta.

  • Paxkoala Kortadi "Heriotzaren aldapako" fusilamenduak

    Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani

    "Cuesta de la muerte" izena nondik datorren. Jende asko hil zen aldapa horretan istripuz. Gerra garaian, fusilatuak zulo batera botatzen zituzten han. Kale-garbitzaileak joaten ziren hildakoen bila, kanposantura eramateko. Lurperatzaile lanetarako hartu zuten osaba; ezagunak aparte uzten zituzten, familiei esateko.

  • Milagros Zeberio Tiro hotsak: pakun-pakun

    Milagros Zeberio Aranburu (1921) Hernani

    Agerreko osaba gerrara eraman zuten, lau ume txiki zituela. Hura Valderroblesen (Huesca) hil zuten. Tiroek "pakun! Pakun!" egiten zutela gogoan du. Donostiara esnea eramatera joateko bidez aldatu behar izan zuten.

  • Hipolito Arregi Erreketeak Hernanin

    Hipolito Arregi Iraola (1916) Hernani

    Irailean sartu ziren erreketeak Hernanira. Eulako semea hil zuten erreketeek, Loiolako kuarteletik zetorrela. Onddi menditik Hernanirako bidean etxe ondotik pasatzen ziren.

  • Hipolito Arregi Goizeguzkin bonbak hilda

    Hipolito Arregi Iraola (1916) Hernani

    Goizeguzkin bonba erori eta bi gizon hil zituen. Bizargillia esaten zioten. Idia eta behia hartu eta urtearen erdia legarra ateratzen pasatzen zuen.