Gerran hildakoak eta zauritutakoak
-
Suteetatik ke-lainoetara
Enrike Aranzabal Olaeta (1924) Gernika-Lumo
Bonbardaketaren ostean, Forutik Gernikara bueltatzerakoan, jesuiten etxe zahar batean igaro zituzten lehenengo bi gauak. Bonbardaketan hildako lagun batzuen izenak aipatzen ditu. Andra Maria kaleko babeslekuan handik hilabete batzuetara oraindik gorpuzkinak zeudela dio. Arana kondearen etxean ere jende asko erre zen. Inork ez ei daki zenbat pertsona hil ziren herrian. Inguruetarantz zihoazenak metrailatu egiten zituzten. Dena egon zen sutan. Hasieran guztia zegoen erretzen, baina gero keeta handia zegoela dio. Udaletxe ondoko pare bat etxe eta San Juan eliza bigarren egunean oraindik erretzen zeuden.
-
36 senitarteko eta denak onik
Pilar Candina Elgezabal (1918) Gernika-Lumo
36 senitarteko egon ziren Gernikan; eta, denak kalean bizi arren, ez zuten inor galdu.
-
Bonbardaketako biktimak
Maria Luisa Olaeta Berrojaetxebarria (1926) Gernika-Lumo
Beraiek beti egiten zuten euskaraz, baina karmeldarretan ezin zuten. Bere aitaren senitarteko batzuk hil ziren bonbardaketan.
-
Nebak soldadu eta bat kartzelan
Carmen Larruskain Madariaga (1926) Gernika-Lumo
Hiru neba soldadu ibili ziren gerran. Hiru hildako egon ziren auzoan. Neba bat kartzelan egon zen eta ama bisitan joan zitzaion.
-
Aita desagertuaren zantzurik barik
Josefina Usatorre Lejarzegi (1933) Gernika-Lumo
Aita desagertu egin zen eta sekula ez zuten bere berririk izan. Batetik eta bestetik bere berri jasotzen zuten, baina ez ezer fidagarririk.
-
Gerrako materialarekin jolasten
Angel Nabea Arriola (1930) Gernika-Lumo
Umeak zirela, Arratzun preso hartu zuten mutiko bat fusilatu egin zuten, eta bertan lurperatu zuten. Ugerkara eramaten zituzten hildakoak eskailera batean. Gerrako materiala soldaduek bota egiten zuten askotan eta umeek horiek jaso eta jolasteko erabiltzen zituzten. Hori dela-eta, badaude oraindik gerra sasoian zauritutakoak. Bonba asko erakargarriak ei ziren, koloretakoak. Mutilak aritzen ziren horretan.
-
Neba eta osaba bonbardaketan hil zituzten
Kontxi Arrien Monasterio (1929) Gernika-Lumo
Sei neba-arreba izan ziren, eta neba bat bonbardaketan hil zen. Udetxearen ondoan zegoen estolda batean hil zuten; handik hogeigarren egunera uholdeak izan ziren, eta horregatik atera zen haren gorpua zegoen lekutik. Osaba bat desagertutzat eman zuten, sekula ez baitzen gorpua azaldu. Gorpuzkin asko azaltzen ziren.
-
Amama erreta hil zen bonbardaketan
Jesus Mari Agirre-Amalloa Ozamiz (1931) Gernika-Lumo
Amama Belendizkoa (Arratzu) zuen. Aitaren aldeko aitita karlistadan parte hartutakoa zen, errementaria. Amama Gernikako bonbardaketan hil zen, etxean erreta, ezin izan baitzen handik irten.
-
Medikurik ez Gernikan, gehienak ihesean edo kartzelan
Pilar Txopitea Uribarri (1924) Gernika-Lumo
Gerran, sSoroetan zuloak egin, eta bertara botatzen zituzten hildakoak. Gezur asko esan ziren garai hartan. Aita bihotzekoak jota hil zen, Gernikan ez zegoen medikurik ere, ihesean edo kartzelan zeuden ia denak. Zorriak ugari, ez zeukaten beste ezer.
-
Mutil-laguna hil zitzaion gerran, bera haurdun zegoela
Martina Olaizola Balerdi (1912) Getaria
Gerra denboran, haurdun geratu zen. Mutil-laguna itsasontzian gerrara joan zen, eta bertan hil zen, 24 urte zituela. Mutilaren anaia gerratik itzuli zenean, berekin ezkondu zen 1940an. Bitartean, umea izan zuen berak eta mutil-lagunaren gurasoen etxera etorri zen bizitzera. Haiek umea zaindu eta berak zerbitzatzen lan egiten zuen. Zarauzko harakin baten etxean lan egin zuen hasieran eta gero Miramar hotelera joan zen.
-
Kamioiak hildakoak biltzen
Joakina Cestau Zabaleta (1931) Goizueta
Iruñean bizi zirela gerra hasi zen. Hildakoak non-nahi ikus zitezkeen. Kalean usain txarra zegoen eta kamioak hildakoak biltzen aritzen ziren. San Kristobalgo gotorlekutik hildakoak eskuak buruan zituztela eta hankan lotuta ekartzen zituzten. Oso gogorra zen hura ikustea; behin, Joakina negarrez hasi eta aitak etxera eraman zuen.
-
Anaia Teruelen hil zuten
Maria Rosario Iradi Abalabide (1933) Hernani
Oso familia behartsua zen baina maitasun asko sentitu zuen. Anaietako bat Teruelen hil zuten gerran. Anaiaren heriotzaren berri haren lagun batek eman zien gutun baten bidez. Emozionatu egiten da Roxarito oraindik ere.
-
Aita gerran hila
Eulalia Aranburu Urkizu (1932) Hernani
Aitari gerrara joan beharra tokatu zitzaion eta Teruelen hil zen.
-
Hegazkinak tirokatzearren fusilatua
Juanita Izagirre Loiarte (1921) Hernani
Hegazkinari tiroka aritu zen bati buruzko kontua. Argazkiak ateratzen zituzten hegazkinetatik eta emazteari esan zioten senarrari argazkia atera ziotela. Etxera joandakoan, senarra falta zuen, fusilatu egin zuten eta. Lau umerekin geratu zen.
-
Joxe Mari 'zakartzailea'ren heriotza
Mari Karmen Urdangarin Letamendia (1926) Hernani
Joxe Mari 'zakartzailea', amonaren anaia, gerra zibilean hil zen. Donostiatik Hernanirako bidean milizianoek nonbait estu hartu zuten batean, izutu eta burua galdu omen zuen, hala dio Mari Karmenek, eta handik hamabost egunera hil omen zen.
-
"Gorriekin" joan ez zirenak, soldadu eraman zituzten
Enriketa Aranburu Garaiar (1926) Hernani
"Gorriak" etxe inguruan ibiltzen ziren, baina ez zuten jatekorik eskatzen. Batzuk bizkaitarrak ziren, eta ingurukoak ere baziren; lehengusu bat zebilen tartean, eta hura desagertu egin zen. Anaiak soldadu ibili ziren gero, derrigortuta.
-
"Heriotzaren aldapako" fusilamenduak
Paxkuala Kortadi Ormaetxea (1923) Hernani
"Cuesta de la muerte" izena nondik datorren. Jende asko hil zen aldapa horretan istripuz. Gerra garaian, fusilatuak zulo batera botatzen zituzten han. Kale-garbitzaileak joaten ziren hildakoen bila, kanposantura eramateko. Lurperatzaile lanetarako hartu zuten osaba; ezagunak aparte uzten zituzten, familiei esateko.
-
Tiro hotsak: pakun-pakun
Milagros Zeberio Aranburu (1921) Hernani
Agerreko osaba gerrara eraman zuten, lau ume txiki zituela. Hura Valderroblesen (Huesca) hil zuten. Tiroek "pakun! Pakun!" egiten zutela gogoan du. Donostiara esnea eramatera joateko bidez aldatu behar izan zuten.
-
Erreketeak Hernanin
Hipolito Arregi Iraola (1916) Hernani
Irailean sartu ziren erreketeak Hernanira. Eulako semea hil zuten erreketeek, Loiolako kuarteletik zetorrela. Onddi menditik Hernanirako bidean etxe ondotik pasatzen ziren.
-
Goizeguzkin bonbak hilda
Hipolito Arregi Iraola (1916) Hernani
Goizeguzkin bonba erori eta bi gizon hil zituen. Bizargillia esaten zioten. Idia eta behia hartu eta urtearen erdia legarra ateratzen pasatzen zuen.