Gerran hildakoak eta zauritutakoak

• Mendarora zauria sendatzera

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Rosa zauritu zutenean, egun batzuetarako Mendarora joan zen, senideen etxera. Amona Mendaroko Ospazkua dorretxekoa zuten.

• Unzuetarrak gerran

  Pepita Unzueta Iriondo (1922) Rosa Unzueta Iriondo (1919) Elgoibar

  Aitaren lehengusu bat hil egin zuten Deban. Beste lehengusu karlista bati zazpi tiro eman zizkioten, baina ez zuten hil.

• Gerra hasi zenean, Manttalingo neska hil zuten

  Pantxi Matxain Etxaniz (1928) Donostia

  Taberna zegoen Maizter-enean, eta hango gizona fusilatu egin zuten. Gerra nola hasi zen kontatzen du. Manttalingo neska nola hil zuten, eliza aurrean. Oriamendira joaten ziren maiatzaren lehenean, gerra hasi aurretik. Alemanek hiru urteko lehengusua harrapatu zuten autoarekin, eta hil.

• Anaia hil zitzaion gerran

  Ramoni Goikoetxea Maiza (1920) Donostia

  Gerra hasi zenean, zazpi senide ziren, eta soldadu joatea tokatu zitzaien bi anaiari. Senarra ere gerran ibili zen. Anaia gerran hil zitzaion, 23 urterekin, Castellón. Igarako baserri ia denetan hil zen mutilen bat. Kintak. Beste anaia txofer ibili zen.

• Gerra etortzean hildakoak

  Andres Ormazabal Izeta (1916) Donostia

  Gerra nola hasi zen, Añorgako festetan. Errekalden patruila bat zegoen, eta neska bat hil zuten. Hildakoak ere ikusi zituzten. Irubiden ere bai, beste bat. Galarretan asko fusilatu zituzten.

• Gerrako kontuak

  Gregoria Bengoa Argarate (1911) Eskoriatza

  "Gorriek" senide bat hil zioten gerran. Gerrako beste kontu batzuk.

• Txoriak ehizatzen

  Joxe Antonio Bereziartua Elustondo (1929) Donostia

  Umetatik hasi zen txoriak harrapatzen. Nola hartzen zituzten. Kaiolatan sartzen zituzten. Bixka. Zepoa. Kantuko txoriak hartzen zituzten, kardabak eta. Eskopetarekin, birigarroak eta. Zingiran txori asko izaten zen. Soldadutza egin zuenean, eperretara joaten ere hasi zen. Baserriko eskopeta lurpean sartuta egon zen gerra garaian. Bordaxarreko gizon alargunari gertatu zitzaiona: bi seme nola hil zizkioten.

• Gerra sasoian ez zuten ihes egin

  Elisabet Agirrezabal Arrese (1919) Bergara

  Gerra etortzean ez ziren inora joan. Anaia joan zen, emaztea eta bi umeak utzita. Algodoneran emakume bat hil zen, bonbak jota. Beraien etxea ere zulatuta geratu zen. Aitak Uzarragara (Antzuola) eramaten zituen egunez. Rosario eta Aurea, bi ahizpak zigortu zituzten, baina Rosario gehiago. Egun osoa edukitzen zuten arropa garbitzen. Trini Agirrebeña ere zigortu zuten. Zortzi edo bederatzi emakume eraman zituzten.

• Gerra hastean, aita nola salbatu zen

  Esteban Garciarena Belaunzaran (1929) Berastegi

  Gerra hasi zen egunean, aita nola salbatu zen kontatzen du. Gerora, aita salbatu zuen gizon hura hil egin zuten. Gaur egun, haren semea herrira maiz joaten da.

• Hildakoen alde otoitzean

  Gloria Agirrebeña Lizarazu (1912) Bergara

  Sototik irten egiten ziren arriskua pasatutakoan, eta etxe barrura joaten ziren. Ez zekiten zer zen gerra ere. Ezagunak hil egin zirela entzuten zutenean, otoitz egiten zuten. Gorpurik ere ezin ekarri.

• Soldaduek ganaduak eraman

  Migel Gurrutxaga Lesaka (1929) Azpeitia

  Osaba gerratik ihesi zihoala hil zuten. Soldaduek ganaduak kentzen zizkieten baserritarrei, batailoietan zer jan edukitzeko. Karlistek herri bat hartzen zuten bakoitzean, eskola-umeak kanpaiak jotzera joaten ziren.

• Mespretxuzko begiradak

  Begoña Gabilondo Etxaniz (1921) Azkoitia

  Bueltan etorritakoei, mespretxua. Guardia zibilaren alabari nola erantzun zion. Jende ona ere bazegoen: tximiniatik ke beltza ikusten zela abisatu zien bizilagun karlistak. Paperak erretzen ari ziren. Jende asko hil zen gerran.

• Anaia Teruelen hil zuten

  Maria Rosario Iradi Abalabide (1933) Hernani

  Oso familia behartsua zen baina maitasun asko sentitu zuen. Anaietako bat Teruelen hil zuten gerran. Anaiaren heriotzaren berri haren lagun batek eman zien gutun baten bidez. Emozionatu egiten da Roxarito oraindik ere.

• Aita gerran hila

  Eulalia Aranburu Urkizu (1932) Hernani

  Aitari gerrara joan beharra tokatu zitzaion eta Teruelen hil zen.

• Tiro hotsak: pakun-pakun

  Milagros Zeberio Aranburu (1921) Hernani

  Agerreko osaba gerrara eraman zuten, lau ume txiki zituela. Hura Valderroblesen (Huesca) hil zuten. Tiroek "pakun! Pakun!" egiten zutela gogoan du. Donostiara esnea eramatera joateko bidez aldatu behar izan zuten.

• Gerran soldaduak etxeetan

  Maria Igartza (1915) Antzuola

  Telleria larrugintza-lantegiko seme bat gerran hil zen zalditik jausita. Soldaduak etxe ezberdinetan egon ziren, beraienean bi nafar.

• Zaldibarko fraide bat Zornotzan fusilatu zuten

  Jose Mari Garitaonandia Gisasola (1927) Juan Lasuen Solozabal (1927) Zaldibar

  Zaldibarko fraide bat Zornotzan fusilatu zuten, kanposantuko paretan.

• Munizioa, eskuko bonbak eta obusak inguruan

  Zipriano Askasibar Sagastigutxia (1927) Zaldibar

  Gerra sasoian, mutikoek munizioa batzen zuten basoan eta igandeetan su ematen zioten bide bazterrean. Sasoi hartan jende mordoa hil zen eskuko bonbak zirela eta; bidean topatu, hartu eta eskuetan lehertzen zitzaizkien. Obusak ere askotan aurkitzen zituzten, euren baserri inguruan esaterako.

• Neba galdu zuen frontean

  Balentina Lizarralde Eskibel (1928) Antzuola

  Ez du gogoan gerran soldaduak batetik bestera ikusteaz, baina bai Elgetara zihoazen hegazkinak ikusi zituela. Neba Francoren aldekoek eraman zuten frontera eta Katalunian hil zen. Gorpua etxera ekartzea lortu zuten.

• Neskame Lekeition gerra sartu zenean

  Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

  Gerra sartu zenean, Lekeition egon zen neskame. Kapitain baten etxean egon zen eta bere ardura mahaia zerbitzatzea eta erosketak egitea zen. Aitak etxera etortzeko agindu zion gerra sartu zenean. Neba bi joan ziren gerrara, bat hil egin zen eta bestea zauritu. Gerra amaitu zenean, Erdotza jauregira joan zen Gregoria neskame.