Errepresioa

• Ia egunero polizia ate-joka

  Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

  Oso kontuz ibili behar izan ziren garai batean, polizia atzetik baitzuten ezkutuko ikastolek. Umeak ezkutatzen, atea ez zabaltzen, ikasleak ezkutzatzen... ibili behar izaten zuten. Hartara, beste familien etxean eman behar izaten zituzten eskolak. Eskolaritateko kartilla eskatzen hasi ziren mehatxu gisa. Donostiako parrokoak babesa eskaini zien eta elizaren lokalak erabili ahal izan zituzten.

• Orixe Jakintza Elkartea, ikastolaren aurrekari

  Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

  Elizaren babesa lortu zuten ezkutuko ikastolek, eta eskolak elizaren lokaletan ematen hasi ziren. Ondoren, Orixe Jakintza Elkartea sortu zuten gurasoek, ikastola legalizatzeko. Inspektoreak Mari Karmenen ikasleei azterketa sakon bat pasa zien, eta Formación del Espíritu Nacional irakatsi behar zutela esan zien.

• Paseo berriko ikurriña poz iturri

  Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

  Abertzaletasun giroan hazi eta hezi ziren ikastolako umeak.

• Elvirak ikastolen alde iluna ikusi

  Mari Karmen Mitxelena Illarramendi (1938) Usurbil

  Ikastolen sorrera, ETA erakundea, hezkuntza metodologia... Gizartea asko aldatu zen eta Elvira Zipitria gauza askoren kontra agertu zen.

• Usurbilen fusilatu zuten mutila

  Martzial Goenaga Gorriti (1925) Usurbil

  Martzialen aitaren lagun bat fusilatu egin zuten, aurreko egunean aitaren hiletan egon eta gero.

• Kontrako bandoetan egon arren, lagun

  Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

  Herriko Xapaterori buruz hitz egiten dute: ezkerrekoa zen eta oso lagun zuen eskuineko apaiz militarra; gerran elkarri lagundu zioten, biak bizirik ateratzeko. Elkar salbatzeko egindakoak kontatzen ditu Teodorok. Garai hartan, Oria "Rusia pequeña" zen.

• Batzuek salatu eta besteak fusilatu

  Teodoro Aranburu Otaegi (1928) Usurbil

  Gerra garaian fusilatu zituzten gazteak izendatzen dituzte. Herriko jendeak salatu zituen gazte haiek.

• Gerran Usurbilen fusilatutako gizonak

  Mertxe Aizpurua Zeberio (1925) Joxe Torregarai Gorostidi (1937) Usurbil

  Gerra garaian, Usurbilen fusilatu zituzten gizonak aipatzen dituzte.

• Urte latzak eta aita desterratuta

  Miren Jone Rekondo Aizpurua (1926) Usurbil

  Aita desterratu egin zuten eta 1940-41ean Madrilen bizi behar izan zuen. Urte latzak izan ziren orduan, gosete handia egon zen. Beraiek baserrian ez zuten goserik pasa. Gerra ostean, tentsioa zegoen.

• Gerrako beldurra, ihesa eta fusilatuak

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Felixek Koxme izan zuen maisu Zubietan; gerra garaian hil egin zuten hura. Usurbilen 7 fusilatu zituzten. Gerra hasi zenean, jendeak beldurtuta ihes egin zuen edo ezkutatu egin zen.

• Zubietako apaizak jende asko salbatu

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Zubietako apaizak jende asko salbatu zuen; bera ere salbatu egin zuten.

• Ihes egiteko arrazoiak eta Usurbilen fusilatu zituzten gizonak

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Ameriketara itsasontziz joaten ziren. Itsasontzi haiek Frantziatik irteten ziren gehienbat. Felixen anaia ihesi joan zen Frantziara gerran, Oriotik barkua hartuta. Jendeak zergatik egiten zuen ihesi azaltzen du. Usurbilen 7 gizon fusilatu zituzten eta haien izenak aipatzen ditu.

• Fusilamenduak bere begiz ikusitakoa

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Behin, gerra garaian Hernanitik Usurbila zetorrela bizikletaz, soldadu batzuek ez zioten utzi pasatzen. Beste bide bat hartu behar izan zuen eta han ikusi zuen nola fusilatzen zituzten hainbat gizon.

• Gerra garaiko irratia

  Felix Olasagasti Mujika (1923) Usurbil

  Gerra garaian, irratia zeukaten. Debekatuta zegoen irratia entzutea. Zer programa entzuten zuten aipatzen du.

• Zubietara, gerra iristean; baserriko bizimodua

  Jexuxmari Errekondo Aizpurua (1929) Usurbil

  Gerra hasi zeneko askorik ez du gogoratzen. Ijitoak bezala joan ziren Zubietara. Aita udaletxeko idazkaria zen, eta horregatik joan ziren baserrira. Francoren aldekoak miaketak egiten baserrian. Osabak alde egin zuen. Neskameak, morroiak. Jai eta aste lanean.

• Zapata-denda utzi eta arrantzan

  Jose Inazio Ugalde Mujika (1935) Amasa-Villabona

  Soldaduskatik itzultzerakoan, lantegian hasi zen lanean zapata-dendako soldata osatzeko. Beranduago zapata-denda anaiari utzi eta zazpi hilabetez itsasoan arrantzan ibili zen. Legatzak harrapatzen zituzten, Pasaiatik aterata. Hogei egun pasatzen zituzten itsasoan. Lehorrean egun bat pasa ondoren berriro itsasoratzen ziren. Dirua galdu zuela dio eta horregatik aurreko bizitzara itzuli zen.

• Fusilatuak eta kartzelaratuak

  Encarna Yarza Zendoia (1915) Amasa-Villabona

  Amasan ez, baina Villabonan lau bat pertsona hil zituzten. Kartzelara ere eraman zituzten batzuk, itsasontzi batean.

• Fusilatutako herritarrak

  Encarna Yarza Zendoia (1915) Amasa-Villabona

  Alkatea hil egin zuten, nazionalista, eta alkate karlista jarri. 16-17 urteko mutila, txistularia, hil zuten, euskal kantak jotzen zituelako. Eliza nazionalen alde zegoen, eta haiek esaten zutena egiatzat zuten. Arin apaiza ere hil zuten, Ararsaten. Isildu, beste erremediorik ez.

• Errepresioa Villabonan

  Pello Iribar Perurena (1924) Amasa-Villabona

  Gerra hasi eta militarrak Villabonan ezarri zirenean, kuarteletik administratzen zuten herria. Herrian Batzokian ibilitako emakumeei zigorra ezarri zieten: ilea moztu, eta egunero sinarazten zieten. Gizonak, ihes egin ez zutenak, hil egiten zituztela gogoratzen du Pellok.

• Komunioa

  Maite Ezkurdia Don (1931) Amasa-Villabona

  1939an egin zuen komunioa. Gerra denbora zen. Maiteren aita kartzelan zegoen. Diru eskasia zegoen. Koloretako arroparekin egin zuen komunioa. Baziren soineko zuriarekin egiten zutenak. Ume garaiko oroitzapen onak ditu.