Errepresioa

• Senarraren osaba fusilatua

  Ixabel Zubillaga Huici (1930) Hernani

  Bere senarraren osaba bat fusilatu egin zuten, beste askorekin batera. Nola izan zen kontatzen du.

• Aita preso

  Antonio Lizeaga Arrieta (1932) Hernani

  Epeleko Etxeberrin bazuten terraza bat bazkaltzeko. Han zeudela erreketeek aita preso eraman zuten eta dirua ordainduta atera zuten kartzelatik. Bonba batek baserria apurtu zuen. Badakite nork bota zuen.

• Aita sozialista, batailoi-buru

  Rufina Telletxea Ollokiegi (1931) Hernani

  Aita gerrara joan behar zenez, izeba bila joan zitzaien Karabelen bizitzeko. Aita gortuta etorri zen gerratik baina zauririk gabe, bonba artean ibili bazen ere. Aitak ofizioa Eibarren ikasi zuenez, batailloiko arduraduna zen. Horregatik hartu zuten preso.

• Aita fusilatu egin zuten

  Rufina Telletxea Ollokiegi (1931) Hernani

  Aita kartzelan sartu zuten gerra garaian eta hiru urtez han egon ostean, 1940an fusilatu egin zuten. Santanderreko portuan zeudela, itsasontziz Hernanira etortzeko, aitarekin topo egin zuten eta han bertan atxilotu zuten, 1937an. Orduan ikusi zuen aita azkenekoz.

• Izeba fusilatu zuten Oiartzunen

  Pilar Mujika Arana (1919) Arrasate

  Gerra denboran, Bilboko Begoña auzora ihes egin zuten; baina aitaren atzetik zebiltzanez, Santanderrera joan ziren. Handik hanka egin behar izan zuen aitak, bizirik jarraitzeko. Aita abertzalea zen. Bere arreba Paula Oiartzunen fusilatu zuten.

• Gerra gertutik bizi

  Luis Lopez de Aretxaga Agirregabiria (1920) Arrasate

  Luisek 16 urte zituela etorri zen gerra. Zarugalden muga jarri zuten: Zarugaldetik aurrera "gorriena" zen, eta Zarugaldetik herri aldera Francoren aldekoena (Luis alderdi horretan geratu zen). 18 urte zituela, Francoren tropekin joan zen gerrara. Luisen aita Legutioko udaltzaina zen, eta, gerra denboran, "gorriek" kartzelaratu egin zuten. Anaia bat "gorrien" bandoan zegoen, eta beste anaia bat, berriz, "Gora Euskadi!" esan zuelako Gasteizko kartzelan sartu eta ez zuten gehiago haren berririk izan. Arrasaten preso hartu eta Oiartzun aldean fusilatu zituzten pertsonei buruz hitz egiten du.

• Anaia atxilotuta eraman, eta gehiago jakin ez

  Luis Lopez de Aretxaga Agirregabiria (1920) Arrasate

  Luisen aita Legutioko udaltzaina zen, eta, gerra denboran, "gorriek" kartzelaratu egin zuten. Anaia bat "gorrien" bandoan zegoen, eta beste anaia bat, berriz, "Gora Euskadi!" esan zuelako frankistek Gasteizko kartzelan sartu zuten, eta ez zuten gehiago haren berririk izan. Frankistak Legution sartu zirenean, herriari 'Baluarte Heróico de Álava' izendapena eman ziotela dio.

• Saturrarango kartzela

  Mari Cruz Velez de Mendizabal Arana (1912) Arrasate

  Eskoriatzatik Santanderrera joan zen, arrantzaleen auzora. Handik Saturraranera joan zen. (Hango bizipenei buruzko pelikularen aipamena egiten du).

• Santanderreko kartzelan lanean

  Mari Cruz Velez de Mendizabal Arana (1912) Arrasate

  Santanderreko kartzelan lanean aritu zen, tabakaleran. Ia lau mila preso zeuden. Oso gauza gogorrak ikusi zituen, garrote bilarekin presoak hiltzen, adibidez. Preso euskaldun bati lagundu ziola gogoan du.

• Santanderreko kartzelako ekonomatua

  Mari Cruz Velez de Mendizabal Arana (1912) Arrasate

  Santanderren Tabakaleran egon ziren presoak. Bera ekonomatuaz arduratzen zen. Zer saltzen zuten eta nola azaltzen du.

• Gerra garaian Oñatiko kolegioan

  Kontxi Etxebarria Axpe (1923) Arrasate

  Gerra garaian Oñatin egon zen kolegioan. Bere anaiak bi soldadu eta bat kartzelan egon ziren.

• 1936ko urrian hartu zuten preso

  Edurne Galartza (1914) Antzuola

  Arabako Zuiako Domaika herriko eskolan aritu zen maistra eta gerrak bertan harrapatu zuen. 1936. urteko urriaren 14an atxilotu zuten. Lau erreketek Gasteizera eraman zuten. Bertan ea Gasteizen senitartekorik zuen galdetu ostean izeko baten etxera joan zen, baina izekoaren etxera heldu eta segituan joan zitzaizkion berriro bila. Gaueko hamabietan polizia sekretu bat bila joan zitzaion eta beste toki batera eraman zuen. Preso zeuden beste emakumeak gasteiztarrak ziren, abertzaleak. Labastidakoak ere bazeuden, errepublikazaleak ziur asko. Haurdun zegoen emakume batek ez zekien bere senarra fusilatu zutenik. Hiru astez egon zen bertan Oñatira, gurasoen etxera, bueltatu arte.

• Gerra-kontseiluan epaitua

  Edurne Galartza (1914) Antzuola

  Donostian ere preso egon zen bi urtez. Gerra-kontseilua izan zuten: 24 gizon, abade bat eta Edurne bera. Denak ziren oñatiarrak. Kursaal azpiko lokal batean umeei dantzak, abestiak, antzerkia... erakusten zien eta bertara joaten zen ikastera Edurne. Gero, asteburuetan Oñatin irakasten zien eta hori izan omen zen bere bekatua. Bere aurkako akusazioan beraiek asmatutako gauza bat ere jarri zuten. 20 urteko eskaera egin arren, bi urtera murriztu zioten kondena.

• Preso zegoela mojekin eskolan ematen zituen

  Edurne Galartza (1914) Antzuola

  Bi urteko kartzela-zigorra mojekin pasatu zuen umeei eskolak ematen. Bi urteren ostean, delegazioan kargu-orria eskatu zuen. Bertan bost urtez Hego Euskal Herriko eta inguruko lurraldeetan lan egitea galarazten zioten.

• Euskal Herrian ezin eskolarik eman, baina Segovian ere arazoak

  Edurne Galartza (1914) Antzuola

  Bi urte preso egon ostean, delegazioan kargu-orria eskatu zuen. Bertan bost urtez Hego Euskal Herriko eta inguruko lurraldeetan maistra moduan lan egitea galarazten zioten. Segoviako Fente el Olmo herrira bidali zuten, etxean denek esan arren ez joateko bera joan egin zen. Segovian ere maistra komunistarik ez zutela nahi esan zioten, gurasoen artean sinadura-bilketa egin baitzuten. Baina azkenean lortu zuen lanpostua.

• Sei urte eta erdiz Segovian maistra

  Edurne Galartza (1914) Antzuola

  Gerra Zibilean preso egon ostean, galarazi egin zioten Euskal Herrian eta inguruetan eskolak ematea. Segoviako Fuente el Olmora joan zen. Edurne komunista zela uste zuten, baina bera ez zen komunista, bertako herritarrak zirela komunistak dio; izan ere, oso oso txiroak ziren. Sei urte eta erdi egin zituen bertan.

• Hainbat antzuolar Bilbon preso

  Maria Igartza (1915) Antzuola

  Antzuolan Gerra Zibilean bi aldeetako jendea ibili zen. Elizan armak aurkitu zituzten eta hainbat lagun eraman zituzten Bilbora, Larrinagako kartzelara.

• Andoainen fusilatutakoak eta gerrara eramandakoak

  Joxe Manuel Erkizia Uria (1923) Andoain

  Andoainen 20 bat lagun hil zituzten gerra garaian. Gerra hasi zenean, gazteak frontera eraman zituzten, arma gutxi batzuekin. Frontea pixkanaka Andoaina hurbiltzen joan zen.

• Osabak frontean eta kartzelan

  Gregorio Madariaga Lamariano (1930) Antzuola

  Hainbat osaba izan zituen frontean eta ostean kartzelan. Osaba bat bi aldiz kondenatu zuten heriotza zigorrera eta lau kartzela ezagutu zituen. Gainerako osabak Ondarretako kartzelan egon ziren.

• Gerran Frantziara ihes egin beharra

  Julian Maguregi Amesti (1924) Markina-Xemein

  Hogeita hamaseian Markinatik Deriora eraman zuten "Esperanza" fabrika, harik eta Franco pasatu arte. Julianen arrebak eta anaia Deriora joan ziren beharrean. Handik Santanderrera joan behar izan zuten eta gero Frantziara. Urte betera itzuli ziren. Itzuli ziren asko kartzelara sartu zituzten eta beste batzuei ilea moztu zieten.