Errepresioa

• Brigada internazionalean, herrialde guztietako jendea

  Jaio Ezenarro Alberdi (1919) Iñaki Iñurrieta Goikoetxea (1918) Soraluze

  Jaio nazionaletatik frontera eraman zuten eta berriz preso hartu zuten. Gaztelu batean egon zen 5-6 hilabetean, ezer egiteke. Boluntario joatea eskatu zuten eta Manresara eraman zituzten. Kinta zaharrak ziren bertan zeudenak. Brigada internazionaletara eraman zituzten handik; herrialde guztietako jendea zegoen bertan; eta jende gogorra, gainera.

• Alcalá de Henareseko burua hil zeneko kontuak

  Juan Ezenarro Barrenetxea (1911) Zarautz

  Gerratik itzultzean, Zarautz aldatuta ikusi zuen. Alcala de Henaresen jesuita bat zuten buru, ingeniaria. Burua hil zenean, hainbat euskaldun eraman zituzten autobusez hiletetara Madrilera.

• Gerra hasi zenean, Hendaiara

  Adelaida Etxeberria Arozena (1929) Hondarribia

  Etxetik inor ez zen gerrara joan. Aita Hendaian egon zen 13 hilabetean eta bueltan arazoak izan zituen: etxean preso eduki zuten eta Logroñora ere bidali zuten. Beraiek 15 egun bakarrik egin zituzten han. Aitak gehiegi kontrolatzen zituen alabak, beldurrez zegoen beti.

• Doktrina Ziburun eta Hondarribian

  Mertxe Birto Sorondo (1929) Hondarribia

  Jaunartzea, 12 urterekin. Ziburun doktrina euskaraz ikasi zuen, baina ez eskolan; bueltan, 10 urterekin, doktrinan hasi zen, Don Manuel Elgorriagarekin. Gerra denboran Guadalupen egon zen preso; lehengusua fusilatu zuten, bera zelakoan. Aita errepublikanoa zen.

• Anaien ibilerak gerra garaian

  Mertxe Birto Sorondo (1929) Hondarribia

  Anaiak nola desertatu zuen; Gernika batailoian eman zuen izena. Beste anaia gerran ibili zen eta gero kontzentrazio-esparru batean egon zen preso, baldintza txarretan.

• Aita Soraluzetik eraman egin zuen Guardia Zibilak

  Arantxa Lasa Maiztegi (1925) Soraluze

  Aita Soraluzen eduki zuten preso, harik eta Urriaren 12an beste bi soraluzetarrekin batera herritik eraman zituzten arte; hainbat egunetan ez zuten jakin nora eraman zituzten. Euren senitarteko bat Bergarara joan zen hiru gizonon berri bila.

• Kartzelatik desterrura

  Arantxa Lasa Maiztegi (1925) Soraluze

  Bergarako kartzelara eraman zutela jakin zuten. Arantxa eta ama joaten ziren aita bisitatzera. Bergaratik Iruñera eta gero Ondarretara eraman zuten aita. Gerra bukatzear zela itzuli zen etxera, baina hilabete gutxitara desterratu egin zuten Soraluzetik.

• Aita espetxeratu zuten gerra hasieran

  Julen Iñurrieta Goikoetxea (1925) Nikanor Iñurrieta Goikoetxea (1920) Soraluze

  Udalerako errolda jasotzen jardun zuen etxerik etxe beste hiru lagunekin. Gerra hasi zenean ama haurdun zegoen; eta aita, garaian EAJko zinegotzia, etxean geratu zen. Tropak Soraluzen sartu zirenean, irailaren 22an, aita atxilotu zuten. Lau urte eman zituen espetxean; Soraluze, Tolosa, Donostia, Iruñea, Isla de San Simón eta Upomendi itsasontziko kartzelak ezagutu zituen.

• Trubian egin zuen soldadutza

  Julen Iñurrieta Goikoetxea (1925) Nikanor Iñurrieta Goikoetxea (1920) Soraluze

  Iruñeko Fuerte de San Cristobal espetxetiko ihesaldian ez zuen parte hartu, adinagatik. Upomendi itsasontzitik Zamorako Astorgako kartzelara eraman zuten. Nikanor Asturiasen soldadu zegoen, eta aita bisitatzera joan zen Astorgara. Asturiasko Trubiako arma-lantegian egin zuen lan Nikanorrek, tornularia zela esan zuelako. Honela, frontera joatetik libratu zen.

• Aitari bisita Astorgako kartzelan

  Julen Iñurrieta Goikoetxea (1925) Nikanor Iñurrieta Goikoetxea (1920) Soraluze

  Aitari Astorgako kartzelan egin zion bisita kontatzen du. Erdaraz berba egin behar, eta ezin zuen asmatu aitari erdaraz hitz egiten. Elkar besarkatzeko aukera izan zuten. 41 urte zituen aitak. La Quinta del Biberónekoekin batera joan zen Nikanor soldadutzara, 18 urte bete berri zituela. Kinta horretako baserritarrek bereziki sufritu omen zuten.

• Aitaren kartzela-pelegrinazioaren bukaera

  Julen Iñurrieta Goikoetxea (1925) Nikanor Iñurrieta Goikoetxea (1920) Soraluze

  Aita Astorgako kartzelatik Gasteizkora ekarri, eta handik Bilboko eskolapioetan zegoenera eraman zuten. Hemendik Babcock & Wilcox lantegira behartuta joaten zen lanera. Gero Larrinagako kartzelan egon zen eta handik bidali zuten etxera.

• Bordaxarrekoak preso

  Seberiano Iñarra Lizarazu (1926) Errenteria

  Seberianok 10 urte besterik ez bazituen ere, gogoan du nola nazionalek Bordaxarreko gizonezko guztiak hartu eta San Markoko gotorlekura eraman zituzten. Haietatik bi anaia, Ezkaba mendiko gotorlekuan hil omen zituzten gero.

• Aitaren zoria gerran

  Miren Lete Oiartzabal (1935) Errenteria

  Aita Jose Antonio Agirreren zaindaria izan zen, eta nazionalak sartu zirenean, kartzelara eraman zuten hasieran, eta geroago Langileen Batailoira.

• Gerrako momentu latzak

  Miren Lete Oiartzabal (1935) Errenteria

  Gerran, aita kartzelara eraman zuten, eta baldintza txarretan egon zen han. Gero, zigor gisa, Langileen Batailoian egon zen. Azkenean, ia 4 urte etxetik kanpo eman ostean, etxera itzuli zen. Bitarte horretan, beraiek ez zuten haren berririk izan. Amak oso gaizki pasa zuen gerra garaian: senarraren berririk ez eta semea hil zitzaion. Familiak asko lagundu zion.

• Mirenen izebak jasotako zigorra

  Miren Lete Oiartzabal (1935) Errenteria

  Gerra garaian, amaren ahizpa bati ilea moztu zioten eta herritik ibilarazi zuten, antzerkia euskaraz egin izanagatik zigortzeko.

• Emakumeen bilera "klandestinoak"

  Miren Lete Oiartzabal (1935) Errenteria

  Emakumeak gerra garaian elkartu egiten ziren tertulia egitera, senarren zoriari buruz kezkatuta. Bilera haiek egitea ere debekatu egin zieten.

• Aita gerratik itzultzeko egindako ahaleginak

  Miren Lete Oiartzabal (1935) Errenteria

  Gerra bukatutakoan, aita etxera itzuli zenean, Luzuriagan hasi zen berriro lanean. Langileen Batailoira joan baino lehen, ama saiatu zen aita etxera itzul zedin laguntzen; baina jendeak trabak jarri zizkion eta ezin izan zuen etorri urte batzuk igaro arte.

• Elkartasuna, baita ezezagunekin ere

  Mila Otaegi Arrizabalaga (1926) Errenteria

  Gerra garaian, Langileen Batailoia Aiako Harrian ibiltzen zen lanean. Oso baldintza txarretan bizi ziren haiek; Milaren amak beti prestatzen zion jateko zerbait haietako bati eta ezkutuan bidaltzen zion Milaren bidez. Gerora, laguntasun handia izan zuten gizon harekin.

• Gerraren ondorio latzak familian

  Begoña Sarasola Mitxelena (1938) Errenteria

  Gerrak ondorio latzak utzi zituen Begoñaren familian: aita eta osaba preso, osaba fusilatuta... Aita Oiartzunen eduki zuten preso. Etxean ez zen gai horietaz hitz egiten, oso gogorra egiten baitzitzaien.

• Gerra garaiko ideologiak eta adiskidetasunak

  Inaxito Albisu Mendarte (1924) Errenteria

  Lehen zer ideologia zeuden azaltzen du. Serapio Mendarte bere osaba zen eta gerra garaian fusilatu egin zuten Artxandan. Garai hartan, hala ere, adiskidetasuna ideologia baino garrantzitsuagoa zen.