Errepresioa

Irratiak eta arropa zuriak entregatu beharra
Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

Behin, gerra hasi berritan, bonbak botatzen ikusi zituen Gregoriak Lekeition. Beste behin, esku bonba bat hartu zuen etxekoei erakusteko. Neskame zegoen etxekoak abertzaleak ziren eta bitxiak ezkutatu behar izan zituzten. Gerra sasoian, irratia eta arropa zuriak entregatzeko agindua zabaldu zuten.
Baliozko gauzak kendu eta ilea moztu
Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

Frontea sartu zenean, milizianoak sartu zitzaizkien etxera. Markinan ez zuten ezer apurtu, baina Gernikan dena apurtu zuten. Markinako batzuei ilea moztu zieten, zaharrei-eta. Baliozko gauzak ere kentzen zituzten, arropa zuriak eta, eta batzuei lursailak ere bai.
Aitaginarreba preso
Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

Gerra amaitu zenean uralita eta alanbra-hesiak eramaten zituen jendeak Akarregiko frontetik. Aitaginarrebak ere uralita hartu eta tejabanan gorde zuen. Karlistek denuntzia jarri zioten eta preso eraman zuten. Arropa zuriak eta izarak entregatzeko agindua eman zuten francotarrek.
Errazionamendu gogorragoa batzuentzat
Gregoria Gandiaga Onaindia (1919) Markina-Xemein

Errozaionamenduan libra bat orio eta libra bat azukre ematen zuten. Gero, esne kondentsatua ematen hasi ziren. Irratia edukitzearren ere ordaindu behar izaten zuten. Hala ere, ezberdin tratatzen zituzten herritar batzuk eta besteak.
Eskean eta lapurretan ibili beharra
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

Eskean eta lapurretan ibili behar izan zuen Laurentzik umea zela. Kalean lotsatu egiten zen eta baserrietara joaten zen eskean. Baserrietan ere gosea zegoen, baina ogia ematen zioten. Osabak ihes egin zuen, baina izeko harrapatu egin zuten, ilea moztu eta kartzelaratu egin zuten. Amama geratu zen euren seme-alabekin. Laurentziren arreba zaharrak neskame joan ziren eta anaia ardizain.
Aitaren itzulera kartzelatik
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

Aita zapataria zen. Kartzelatik etorri zenean ez zioten lokala zabaltzen utzi. Ganbaran ekin zion beharrari eta Laurentzi hasi zitzaion laguntzen. Hilero eskutitza idatzi behar izaten zion kartzelako zuzendariari, zer egiten zuen, zer diru irabazten zuen eta zertan gastatzen zuen azaltzeko.
Presoei ez zien inork lagundu
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

Aitak, kartzelan zegoela, gauero ikusten zuen presoak Derioko kanposantura eramaten zituztela bertan fusilatzeko. Beraz, Larrinagako kartzelan zeudenek eskutitz bat idatzi zuten Markinara laguntza eske. Mugartegi abokatuak erantzun zuen: errejimenarentzat arriskutsuak zirela. Horregatik, Laurentzi alkate zela Mugartegi izena zuen kalea kendu egin zuen.
Herriko lau gizon sartu zituzten preso
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

San kristobalgo kartzelara Markinako lau gizon eraman zituzten, denak seme-alaba mordoa zituztela. "Revelión militar" zen egozten zieten kargua. Aita gorrien komitekoa izan zelako hartu zuten atxilo.
Aita ikustera joan eta sartzen utzi ez
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

Laurentzi umea zen eta ez zen sekula joan aita ikustera kartzelara; bere arrebak bai, ostera. Inoiz arrebak bertaraino joan ziren eta ez zieten sartzen utzi. Nagusitan egon da San Kristobalgo kartzela ikusten.
Nazionalak herrira sartu zirenekoa
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

Frontoiaren ondoan egin zituzten babeslekuak, baina eurak kanpandorrera joaten ziren. Artilleriak tiro asko jaurti zituen Kalamua menditik Markinara. Nazionalak sartu zirenean, alkateak eta komandanteak diskurtsoa egin zuten zelaian: "Hemos conquistado otro pueblo para Dios" esan zuten besoa altxatuta.
Etxea arakatu zioten
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

Alderdi abertzaleak klandestinitatean zeudenean, propaganda orriak banatzen zituzten. Harrapatuz gero, kartzelaldia izaten zen zigorra eta etxeak arakatu ere egiten zituzten. Behin, Laurentziren etxera sartu ziren.
Propaganda edukitzearren atxilotu
Laurentzi Aretxabaleta Goikoetxea (1930) Markina-Xemein

Behin, herriko parrokoa eta Laurentzi atxilotu zituzten eta gaua kartzelan eman behar izan zuten. Propaganda eduki zutelako atxilotu zituzten.
Gerrako oroitzapenak
Florentino Legorburu Etxebeste (1930) Pasaia

Gerra hasi zenean, Florentinok sei urte zituen. Itsasontzietatik botatzen zitzuten tiroetako balak baserri aurreko iratze-metetan sartzen ziren. Donibanetik jende askok ihes egin zuen mendi aldera, Bilbora... Arrokaundietan kaleko jendea hartu zuten. Herrerako fusilamenduetako tiro-hotsak entzuten zituzten. Trabajadoreak gogoratzen ditu Jaizkibelgo bidea egiten.
Soldaduak, lapurretan
Florentino Legorburu Etxebeste (1930) Pasaia

Arrokaundietan bizi zirela, soldaduek (trabajadoreek) arbia eta esnea harrapatzen zien. Florentinoren aitak lapurretan harrapatu, baserrira eraman eta behar zutena eskatzeko esan zien, ez lapurretan aritzeko. Donibanen ibiltzen ziren soldaduei buruzko kontuak.
Francoren bisitak
Xeberiano Sistiaga Legorburu (1921) Pasaia

Franco Donostiara joaten zen bakoitzean, Donibaneko hiru-lau lagun Ondarretako espetxera eramaten zituzten, bat edo beste bere borondatez joaten omen zen. Urte batean, Franco yate batean pasa zen badiatik, alde banatan San Pedroko eta Donibaneko traineruak zituela, herrian kanpaiak jotzen zituzten bitartean.
Aitona atxilotu
Manoli Calafel Trecet (1931) Pasaia

Gerra denborako kontuak. Norbaitek Manoliren aitona salatu eta kartzelan sartu zuten. Donostian, Ondarretako kartzelan egon zen aitona. Manoli joaten zen aitonari jana ematera. Aitonari jarritako salaketa: barkuarekin jendea Frantziara eramatea leporatzen zioten. Epaiketako egunean ez zen azaldu salaketa jarri zuena, eta aitona libre utzi zuten.
Salaketa faltsuak
Manoli Calafel Trecet (1931) Pasaia

Gerra denborako kontuak. Pasai Donibanetik Getariara joan ziren gerratik ihes. Getarian egon ziren denboran, Manoliren aita eta osaba arrantzara ateratzen ziren. Egun batean, alto eman zioten eta etxera joateko agindu. Antza, gizonak Frantziara pasatzen zituztela salatu omen zuen norbaitek. Salaketa faltsua zen.
16 urterekin preso
Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

Bere kuadrillakoak ebakuatuta joan ziren Frantziarantz; baina bera etxean gelditu zen, hagina kenduta minez zegoelako. Elantxobera heldu orduko, harrapatu eta preso hartu zituzten. Galdeketan Jesusen izena aipatu zuten, eta bera ere atxilotu egin zuten 16 urte bete zituen egun berean. Sei urteko kartzela-zigorra ezarri zioten, baina hiru hilabeteko kondena baino ez zuen bete Bilboko komandantzian. Hiru solairutan banatuta egon zen komandantzia.
Amak soldaduekin argazkia atera
Ines Lezea Txurruka (1932) Mutriku

Gerrako kontuak. Inesen amak Eibarren bizitakoak. Ama soldadu "gorrien" sukaldari lanetan ibili zen. Soldaduekin argazki bat atera zuen. Argazkia kuartelera eta udalera iritsi zen. Argazkia zela eta, hamabostean behin kuartelean aurkeztu behar izaten zuen amak. Kuarteleko gorabeherak. Udalean argazkia jaso zuena beren etxejabea zen, eta argazkia apurtu egin zuen.
Gerran, osaba sakan batetik bota
Kandido Urreizti Osa (1926) Mutriku

Gerra zibileko kontuak ditu hizpide. Kandidoren osaba bat sakan batetik behera bota zuten. Patxi Etxeberria Urreizti "Mote" zen osaba, eta farmazeutikoa zen.