Errepresioa

• Fusilatu aurreko agur eskutitza

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Aitaginarreba fusilatu eta amaginarreba preso hartu ostean, hiru etxebizitzako baserria erre zieten. Auzoko batzuei eskerrak egin zuten aurrera. Bere aitaginarrebak emazteari agur esateko gutuna idatzi zion eta horixe erakusten eta irakurtzen du Jesusek.

• Komentuko moja guztiak bortxatu

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Gerra Zibilean, 19 egunez etxetik kanpo egon ziren. Mairu asko egon ziren inguruetan. Meñakabarrenako komentuan egon ziren moja guztiak bortxatu zituzten mairuek, gainerakoak ere dardakadan zeuden.

• Erdaraz jakin barik aita kartzelara

  Begoña Arana Bengoetxea (1922) Pilar Arana Bengoetxea (1911) Bermeo

  Eskolan dena e egin behar izaten zuten erdaraz. Aitak ez zekien erdaraz eta 23 hilabetez izan zuten kartzela espia zelakoan. Heriotza-zigorrera kondenatu zuten.

• Gerra-kontseiluak epaitua

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  16 urte bete zituen egunean kartzelara sartu zuten beste 14 lagungaz batera. Bera eskolapioen kartzelara eroan zuten. Gerra-kontseiluak epaitu zutenean egindako galderak eta bertako azalpenak aipatzen ditu. Sei urte eta egun bateko zigorra ezarri arren, hiru hilabeteren ostean aske utzi eta etxera bueltatu zen.

• Kartzelako egoera

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  Kartzelan igarotako denboraldia ez ei zen oso gogorra izan, nahiz eta hango jateko ez izan etxekoarekin konparagarria.

• Kartzelan bisita gutxi

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  Kartzelan zegoela bisita gutxi izan zituen. Behin soldadu zegoen lagun bat joan zitzaion bisitan. Kartak, ostera, bai jasotzen zituzten; aita arduratzen zen idazteaz. Kartzelak hiru solairu zituen, zigorraren arabera sailkatuta. Bermeotar asko batu ziren bertan.

• Julian lehengusua Kuban fraidetu zen

  Antonio Zubizarreta Berraondo (1921) Aretxabaleta

  Arrasateko artzapeza zubipe batean hil zuten. Pedro Paulo Zubizarreta zen osabaren izena, Arantzazuko Guardiana. Antonioren lehengusu bat, Julian, Kubara joan zen eta frantziskotar bihurtuta itzuli zen handik.

• Bonbardaketa inguruetan; Bernabena baserria erre zuten

  Jesusa Lasagabaster Billar (1926) Aretxabaleta

  Aita kalera joan zen batean, Espainiako militarrek harrapatu eta behartu zuten eurekin Bedoñara joatera, bidea erakutsiz. Hango baserri batean, morroiak ugazaba salatu zuen, etxean arma bat zuelako. Horren ondorioz, etxeko jabea fusilatu egin zuten, Jesusaren aitaren erreguei jaramonik egin gabe. Fusilatuak 11 seme-alaba zituen. Oso saminduta geratu zen Jesusaren aita.

• Morroiak salatu eta jabea fusilatu

  Jesusa Lasagabaster Billar (1926) Aretxabaleta

  Aita kalera joan zen batean, Espainiako militarrek harrapatu eta behartu zuten eurekin Bedoñara joatera, bidea erakutsiz. Hango baserri batean morroiak ugazaba salatu zuen, etxean arma bat zuelako. Horren ondorioz etxeko jabea fusilatu egin zuten, Jesusaren aitaren erreguei jaramonik egin gabe. Fusilatuak 11 seme-alaba zituen. Oso saminduta geratu zen Jesusaren aita.

• 27 urterekin, kalera bizitzera

  Pedro Urteaga Arregi (1931) Aretxabaleta

  Barriara desterratutako abade nazionalista baten kontuak azaltzen ditu Pedrok. 27 urte zituela, Zerrajeran hasi zen lanean, eta kalera etorri zen bizitzera. Jubilatu arte jardun zuen Zerrajeran lanean.

• Anaia "trabajadoretan" min hartuta

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Txominen anaia bat Katalunia aldean "trabajadoretan" zela bonba batekin zauritu eta ezkerreko eskua kaltetu zuen. Ezkerraldeko titia ere galdu omen zuen. Santa Agedako mediku batek sendatu zion eskua.

• Anaiaren medikuetako ibilerak

  Domingo Iriarte Astola (1927) Aramaio

  Txominen anaia bat Katalunia aldean "trabajadoretan" zela bonba batekin zauritu eta ezkerreko eskua kaltetu zuen. Ezkerraldeko titia ere galdu omen zuen. Haren medikuetako gorabeherak kontatzen ditu. Santa Agedako mediku batek sendatu zion eskua.

• Aita, fusilamendutik ihesi, `Gaztelutarra´ baporean

  Julian Alegria Uriarte (1924) Bermeo

  1937an ebakuazioa egon zen, tarteka jendea fusilatzera eramaten zutelako. Derioko hilerrira eramaten zituzten. Zulo handi bat egin eta han sartzen zituzten denak. "Fosas comunes". Bere aita milizianoa zen eta`Gaztelutarra´ baporean Kantabria aldera ihes egin behar izan zuen, beste askoren antzera.

• Itxasalde batailoiko tenientea

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Gerra hasieran, Mañarian egon zen. Itxasalde batailoiko tenientea izan zen. Laredon harrapatu zuten, eta hiru urte eta erdiz egon zen Laredoko eta Puerto de Santa Mariako kartzeletan. Preso zegoela, obretara eraman zuten lanera. Mañariarik bera bakarrik joan zen boluntario. Itxasalde Ondarroan fundatu zen eta bizkaitarrak ziren denak: gernikarrak, ondarroarrak, lekeitiarrak...

• 40 preso mañariar

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Frontean 40 ogerleko inguru kobratzen zituztela uste du. Espainiako kartzela gogorrenetarikoan egon zen: Dueson eta Puerto de Santa Marian. 40 bat preso mañariar egon ziren, bere aita tartean. Bere amari ere isuna jarri zioten.

• Laredotik Cadizera ganaduen trenean

  Estanis Mañarikua Belakortu (1913) Mañaria

  Laredoko kartzelatik Cadizera trenez joan ziren. Bidaia hori dakar gogora. Bagoi bakoitzean, ganaduaren bagoian, 40 pertsona joan ziren. Bi egun inguru iraun zituen bidaiak.

• Frontetik gutunak erdaraz

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Gerra garaian ezin zuten esan non zebiltzan. Gutunetan "¡Viva Franco, arriba España!" esanez hasi behar izaten zuten, eta dena erdaraz idatzi behar zen. Kapilauak gutunak irakurtzen zituen. Norbaiten laguntza behar izaten zuen Demetriok erdaraz idatzi ahal izateko.

• Ihes egiten saiatzeagatik zigorrak

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Baimenarekin joan ondoren itzuli ez zen Azkoitiko bati gertatu zitzaiona kontatzen du. "Pelotón de castigo" batera eraman zuten eta han, eztanda egin gabeko munizioak biltzen edo hildakoak lurperatzen jartzen zituzten. Zigorraren ondoren, hiru urteko errekargua.

• Gerra garaiko fusilamenduak

  Demetrio Garmendia Sarasola (1919) Baliarrain

  Ofizialek bidegabekeria handiak egiten zituzten. Ebron, gorrietako batzuk kontzentrazio-esparrura eraman ordez, fusilatu egin zituztela kontatzen du.

• Udaletxeko karguak kartzelara

  Isidro Mandiola Solozabal (1924) Markina-Xemein

  Etxebarriko udaletxeko kargu guztiak kartzelara sartu zituzten gerraostean. Abade askok ere ihes egin behar izan zuen.