Errepresioa

• Antiguako ebanisteriara berriro

  Andres Ormazabal Izeta (1916) Donostia

  Ebanisteriara joan zen gerra ondoren. Lankide anarkistaren bila joan ziren, eta eraman egin zuten. Kartzelara sartu zuten. Asko fusilatu zituzten. Bueltan, lanik ez zuten askok. Nagusia gordeta egon zen, Luis Leviña, anarkista. Nazionalistak elizak zaintzen egon ziren.

• Gerra zibila; gerraosteko egoera

  Miren Zubia Zabala (1923) Eskoriatza

  Gerraostea ere gogorra izan zen; gerra garaiko fusilamentuak...

• 'Canarias' ontziko komandanteak atera zituen kartzelatik

  Sabina Azkue Fernandez (1926) Eugeni Lazkano Ulazia (1919) Getaria

  Matxitxako inguruan izan zen bere senarraren ontziaren eta Canarias gerrako itsasontziaren arteko bataila. 50 lagunetatik 18 atera ziren bizirik. Bizirik geratu zirenak preso hartu zituzten. Bere senarrak 20 hilabete egin zituen preso heriotza-zigorra jarrita; eta, azkenean, Manuel Calderón Canarias itsasontziko komandanteak atera zituen kartzelatik. Hiru getariar zihoazen Bou Nabarra itsasontzian.

• Herriko emakumeak "Margarita" (errekete) jantzita gerra garaian

  Sabina Azkue Fernandez (1926) Eugeni Lazkano Ulazia (1919) Getaria

  Gerra oso presionatuta bizi izan zuten. Komandante bat etortzen zen, fusila hartuta, meza nagusira. Zenbait emakume derrigortu egiten zituzten "Margarita" (erreketea) janztera. Bi emakume garaienak jartzen zituzten Espainiako bandera eta falangekoa eramaten; eta, atzetik, umeak egurrezko fusilekin Cara al Sol abesten.

• Aitaren argazkia egunkarian

  Pepi Berasategi Etxeberria (1935) Donostia

  Ez zekien egunkariko argazkiko lau gizonetako zein zen bere aita, eta auzoko emakume bati galdetu zion. Kamioietan eramaten zituzten. Argazkiko besteak zein ziren ez daki. Gorpua ez da agertu.

• Gerrako oroitzapenak II

  Maria Lourdes Lasarte Dorronsoro (1926) Donostia

  Loiolako kuartelekoek zer egingo ote zuten, kezka zegoen etxean. Nazionalak noiz sartu ziren. Etxean ez, baina inguruan sufrimendua ikusi zuen; hainbat ezagun Santoñan preso hartu zituzten.

• Aitaren espetxealdia I

  Pilar Kortadi Lasa (1927) Donostia

  Aita zinegotzia zuen, eta gerra garaian espetxean eduki zuten, Azpeitian eta Saturraranen, besteak beste.

• Aitaren espetxealdia II

  Pilar Kortadi Lasa (1927) Donostia

  Gogoan du aitaren bila noiz etorri ziren, igande bat zen, familiako gehienak soroan lanean ari ziren, Pilar etxean jolasean ari zen bitartean. Aita espetxean egon zen garaiko etxeko gorabeherak kontatzen ditu.

• Soldaduak emandako bandurria

  Pedro Mari Zubizarreta Iregi (1932) Eskoriatza

  Gerrako kontuak, sei urteko mutikoa zela. Bandurria bat eman zion soldadu batek, esanaz bueltatuko zela bila. Eskaileran otoitzean nola egoten ziren, eta soldadu bat nola fusilatu zuten.

• Aita bestaldera joan zen ihesi; ezin bisitan joan

  Amale Arzelus Arrieta (1924) Donostia

  Espetxetik irten zenean, aita Santa Maria elizako gazteekin hasi zen lanean. Erbestera joan behar izan zuen. Zaila zen bisitan joatea. Gazte hil zen aita, handik bi urtera. Amale 1948an ezkondu zen, senarrak amnistia baliatuta. "Visado de salida". Bisitan ezin joan. Mendiz.

• Madrilen, aita bisitatzen kartzelan

  Arantxa Barriola Etxeberria (1939) Donostia

  Hiru urte egin zituzten Madrilen, aita kartzelan zegoelako. Ama telefonista egon zen. Kartzelara bisitan; ama ezin zen sartu, baina umeak bai, apaizarekin. Liburua idatzi zuen han aitak. Aitona eta aita, biak idazle.

• Bandera espainola jarri beharra

  Antton Bereziartua Lizarza (1920) Joxe Mari Bereziartua Lizarza (1927) Donostia

  Jesusen Bihotzari bandera espainola jarri ez ziolako, kartzelara eraman zuten emakume bat. Soldaduak Txokolatenera joaten ziren gosaltzera. Beldurra.

• Etxe inguruko iturriak eta askak

  Antton Bereziartua Lizarza (1920) Joxe Mari Bereziartua Lizarza (1927) Donostia

  Kanilako urik ez zuten etxean. Iturrira joaten ziren ur bila, baldearekin. Donostia Igeldoko harriarekin eginda dago; aita harria jaisten ibiltzen zen idiarekin. Aska zegoen etxe ondoan. Konportako iturria. Errekete nafarrak etorri zirenean, gerra garaian, mesfidati gerturatu ziren iturrira ura edatera. Igeldoko dorretik ikurrina kenarazi zuten.

• Aiete nolakoa zem

  Manuel Urrestarazu Iradi (1928) Donostia

  Aieten dena baserria zen, zaldia eta karroa. 60 baserri zeuden. Bederatzi urterako lanean, baserrian. Eskolara gutxi bidaltzen zituzten. Don Cecilio apaizarekin ibili zen; andoaindarra, gerra garaian Bizkaira bidali zuten.

• Anaia preso

  Joxe Antonio Bereziartua Elustondo (1929) Juantxo Bereziartua Elustondo (1924) Donostia

  Gerra garaian, anaia zaharrena kanpora joan zen: lehenengo, Azpeitira, osabaren etxera; eta, geroago, Bilbora. Emaztea eta bi haurrak Frantziara joan ziren itsasontzian, amonarekin. Anaia preso hartu zuten. Bila joan ziren Iruñera bi anaia. Loiolan zazpi fusilatu zituzten, anaiaren lagunak.

• Anaiak Langileen Batailoietan

  Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

  Europako gerra hasi zenean, anaiak ere itzuli ziren, eta atxilotu egin zituzten. Langileen Batailoietan, bi urtean egon ziren. Anaia gazteena ere bai, eta gero Afrikara bidali zuten soldadu. Anaietako bat gaixo bueltatu zen. Langileen Batailoietan zubiak egiten ibili ziren anaiak.

• Iparraldera ihesi

  Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

  Atxilotu zutenekoa, norbaitek salatuta. Nola egin zuen ihes. Iparraldera joan zen, Donostian ezkutatuta egon ondoren: hiru etxetan egon zen gordeta. Egun batean, emaztegaiarekin irten zen kalera, baina jendeak begiratu egiten zion. Iparraldera joatea erabaki zuen.

• Emaztegaia atxilotze-arriskuan

  Jabier Amunarriz Andonegi (1924) Donostia

  Iparraldean zegoela, emaztegaia Hondarribitik batelean joaten zitzaion bisitan; erdibidean elkartzen ziren. Beraiekin joan zen neska baten erruz, harrapatu egin zituzten. Emaztegaia nola libratu zen. Iparraldera joan zen hura ere.

• Aita eta osaba preso, gerra sasoian

  Miren Azkarate Urkiola (1929) Bergara

  Ez da akordatzen batzokian ibiltzen zirenekin. Bere gurasoak bai, ibiltzen ziren. Osaba alkatea zen, eta aitarekin batera Donostian Ondarretan egon zen preso. Zabalaneko Don Luis eta anaia ere beraiekin zeuden. Prakamotz okindegikoa ere bai. Ez ziren inora joan.

• Ahizpetako bat zigortua, batzokian ibiltzeagatik

  Elisabet Agirrezabal Arrese (1919) Bergara

  Bere ahizpak batzokian ibiltzen ziren gerra aurretik. Han aurkitutako zerrenda bat zela eta, zigortu egin zituzten. Afiliatuak ziren, eta bietako bat, Rosario, zuzendaritzakoa. Horregatik zigortu zuten, soldaduen arropa zikina garbitzera. Errepublika garaian bera ere joaten zen batzokira, festaren bat zegoen aldiro. Idazmakina eta irratia kendu zieten. Monzongo etxean errekisatutako gauzak zeuden, eta aitari handik nahi zuena hartzeko esan zioten gero. Ez zuen ezer hartu. Ez zituzten beraien gauzak berreskuratu. Isuna ere jarri zieten. Bi ahizpak Emakume Abertzale Batzan zeuden, eta zaharrena juntan. Salatariak familiakoak izan zirela esan zieten.