Errepresioa

• Emakume abertzaleak garbitzera behartuta

  Rafa Armendariz Gainza (1926) Gernika-Lumo

  Bere arreba Andra Mariako eliza garbitzera behartu zuten, beste emakume abertzale batzuekin batera. Bonba su-eragileak bota zituzten Gernikan; hori dela-eta, denak hartu zuen su. Hilabetegarrenean-edo etorri ziren Gernikara.

• Salaketa bat tarteko aita atxilotu

  Maria Luisa Olaeta Berrojaetxebarria (1926) Gernika-Lumo

  Bere aita salaketa bat tarteko atxilotu egin zuten; baina, itsasoan egiten zuenez lan, sekula ez zen politika kontuetan sartuta egon. Isun itzela ordaindu behar izan zuten.

• 10.000 ogerlekoko isuna diru zaharretan

  Maria Luisa Olaeta Berrojaetxebarria (1926) Gernika-Lumo

  Soltxaga jeneralak Arana Kondearen etxe batean zuen bulegoa, eta Maria Luisaren aita bertara eraman zuten atxilotuta. Sasoi hartako 10.000 ogerleko, 50.000 pezetako, isuna jarri zioten. Baina ez zuten diru berriarekin ordaindu behar, zaharrarekin baizik. Sasoi hartan diru-aldaketa egon zen.

• Gernika garbitzeko, presoak ekarri zituzten

  Maria Luisa Olaeta Berrojaetxebarria (1926) Gernika-Lumo

  Gernika garbitzeko lanetan, "ciudades devastadas"eko bulegokoak eta langile-batailoietako presoak aritu ziren. Errenteria aldea ez zuten erre.

• Gerran familia banatuta

  Itziar Arzanegi Uribe (1924) Gernika-Lumo

  Bere aita batzokiko presidentea izan zen. Gerraostean bere aita preso eraman zuten. Itziar Sukarrietara joan zen izeko batengana, 3 urte igaro zituen bertan. Bere ama Gernikan gelditu zen.

• Sebastian lehengusuaren ibilerak, gerra garaian

  Joxepa Goikoetxea Elizalde (1923) Donostia

  Sebastian Elizalde lehengusua nazionalista zen. Don Felix parrokoa ezkutatu egin zuen hark, karlista zelako eta harrapatuz gero garbitu egingo zutelako. Sebastian kartzelara eraman zuten, eta heriotza zigorrera kondenatu zuen. Apaizarengana sinadura bila joan zen Sebastianen emaztea, eta hark sinadura ukatu. Hala ere, ez zuten hil.

• Aita Ondarretan preso

  Manuel Oliden Kortajarena (1941) Donostia

  Aita Ondarretan egon zen espetxean. Baporearekin jendea mugaz bestalde eramatea eta ihes egin behar izan zuen jendeari laguntzearren espetxeratu omen zuten.

• Zestoan jaio, Donostiako bodega batean bizi

  Mertxe Uranga Uranga (1937) Donostia

  Zestoako Olazar baserrian jaioa. Ama Azpeitikoa zen, eta aitari gerratik bueltan ez zioten herrian sarzten utzi. Orduan, Donostiara joan ziren bizitzera. Bodega batean bizi izan zen 20 urte bete arte.

• Aita, gudari moduan ibilia

  Mertxe Uranga Uranga (1937) Donostia

  Aita gerrara joan zen, gudari moduan, eta gero ez zioten Zestoara itzultzen utzi. Zapata txiki batzuk ekarri zizkion gerratik. Ez zen kartzelan egon; amaren aldeko aitona karlista zen, eta nolabait libratu zen.

• Gerraostean, euskara oso zigortuta Legution

  Maria Jesus Lopez de Bergara Berriozabal (1940) Legutio

  Etxean, dena euskaraz egiten zuten. Baina, gerra ostean, Legution oso zigortuta zegoen euskara: bazen euskaraz hitz egiteagatik hil zutenik ere.

• Gerraosteko zigorrak eta giroa

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Ubiden andrazko batzuei ilea motz-motz ebaki zioten gerraostean, baina Otxandion ez. Otxandion errekete asko egon ziren, nahiz eta abertzaleak nagusi izan. Beti egon izan da batzokia herrian, besterik ez zen egon.

• Anaia bat preso eta bestea ihesi Frantzian

  Koldo Pildain Gonzalez de Langarika (1931) Otxandio

  Frankistek Bilbo hartu zutenean itzuli ziren Otxandiora, 1938. urtearen amaiera aldera. Koldoren anaia bat Santanderren harrapatu zuten, eta beste batek preso jausi aurretik Frantziara ihes egitea lortu zuen, beste dozena bat lagunekin. Alemanengandik ihesi muga pasatu behar izan zuten berriro, eta Langileen Batailoian sartu zituzten bizpahiru urtetarako.

• Juan Ajuriagerra odol gehiago ez sortzeko errenditu zen

  Juan Padilla Arruabarrena (1924) Otxandio

  Juan Ajuriagerra beraien auzokoa zen; eta bestaldekoek, Francoren aldekoek, Bizkaia hartu zutela ikusterakoan, errenditu egin zen. Kartzelara sartu zuten eta heriotza-zigorrera kondenatu zuten. Ez zuten hil Aita Santuaren eskariz. Bere emaztearen aitapontekoa izan zen, eta beraien ezkontzan ere aitapontekoa izan zen.

• Salaketa faltsuak

  Bernarda Mercader Elurburu (1916) Donostia

  Kartzelan sartu zituztenak. Inbidiarengatik salaketak jarri, eta fusilatu ere egiten zituzten. Donostiako biren istorioa kontatzen du, dirua zor ziolako salatu zuela, baina ez zitzaiola ondo atera.

• Altza nola aldatu den; mendira joaten ziren handik barrena

  Axen Egaña Santamaria (1937) Donostia

  Altza eta Intxaurrondo ere izugarri aldatu dira. Pena ematen dio. Altzatik joaten ziren mendira, ogitartekoarekin. Herrera Altza herriko parte zen sasoi batean. Herreratik Altzarako bidean etxe gutxi zeuden; aitak kontatzen zion jende asko hil zutela han gerra sasoian, eta belarra gorria egoten zela. Astigarragako bentaraino joaten ziren oinez Altzatik; han ogitartekoa jan, gereziak hartu arbolatik, eta buelta. "Txirukak" erabiltzen zituzten mendirako, botak, eta gonarekin beti. 22 urte ingururekin galtzak egin zituen. Jostea gustatzen zitzaion.

• "Trabajadoreak"

  Luzia Arrizabalaga Irasuegi (1923) Aramaio

  "Trabajadoreak" zer ziren. Amorebietan lau edo bost fraide hil zituzten. Aita Onaindia asko etortzen zen Aramaiora.

• Gerra: ama, Donostian

  Martina Alava Zumalakarregi (1922) Donostia

  Ama Donostian geratu zen, denda zaintzeko; izeba ere geratu zen. Gehienak joan egin ziren. Beldur handia pasatu zuen amak. Gizon bat nola hil zuten ikusi zuen amak. Amaren anaia sindikalista zen, eta hari zer gertatuko ote zitzaion, beldurrez beti. Gaixo bueltatu zen, eta hil egin zen.

• Gerra: anaiaren ibilerak

  Martina Alava Zumalakarregi (1922) Donostia

  Anaiaren ibilerak. Galizian eta Santoñan egon zen preso. Ama semearen bila ibili zen batean eta bestean.

• Aita eta senarra Larrinagan preso

  Maria Bengoetxea Isasi-Isasmendi (1906) Ermua

  Aita eta senarra hiru urtez izan zituen preso Larrinagan. Urtea bete arte aitak ez zuen ezagutu ahal izan bere seme txikia. Asko sufritu zuten.

• Aitak gerra garaian mediku postua galdu

  Joxe Migel Olano Alzua (1937) Donostia

  Bost urte ingururekin etorri zen Donostiara bizitzera, Hernani kalera. Aitak gerra garaian ezkutatuta egon behar izan zuen eta bere Lasarteko postua galdu zuen. Orduan Donostiara etortzea erabaki zuen. Aitona gerra aurretik Usurbilgo alkate izan zen, abertzalea.