Errepresioa

• Apaizaren zitalkeria

  Krispin Arregi Mendiolagarai (1936) Amorebieta-Etxano

  Gerra ostean gauza zatar asko gertatu zirela dio. Apaizak sinatu ez zituen dokumentuengatik bi lagun hil zituztela eta, berari apaizak higuina ematen ziola dio.

• Gerra garaiko bizipenak

  Brigida Egizabal Zubero (1924) Igorre

  Gerra garaiko bizipenak. Soldadu batek behia kendu gura izan zion aitari eta berak aurre egin zion. Nebak soldadu izan zituen. Ahizpa Larrinagako kartzelan egon zen, milizianoei arropa jostearren.

• Ahizpa Larrinagako kartzelan

  Brigida Egizabal Zubero (1924) Igorre

  Beste jostun askoren antzera, Brigidaren ahizpa ere Larrinagako kartzelan egon zen, gudariei arropa jostearren. Ama joaten zitzaion bisitan. Berak 12-13 urte inguru zituen eta ez zioten uzten joaten. Nebak frontean ibili ziren. Ahizpa gazteagoa eta bera etxean.

• Deikaztelutik Mutrikura gerra garaian

  Maria Pilar Romero Urreisti (1946) Mutriku

  Aita Deikaztelukoa da. Gerra garaian, aitaren arreba baten senarra eta haren beste senide batzuk hil zituzten eta aitaren familiak herritik ihes egin behar izan zuen. Saturraranera heldu zen, eta, bertan soldadu zegoela, gaixotu egin zen. Mutrikuko familia batek hartu zuen etxean eta bertako alabarekin ezkondu zen. Aitak ez zekien euskaraz eta moilan ikasi zuen arrantzaleekin. Gero, bera ere itsasoan lanean ibili zen.

• Hiru heriotza zigorretatik libratu zen

  Arrate Alkorta Alzibar (1949) Mutriku

  Aita baratzean lanean zegoela joan zitzaizkion bila gerrara eramateko. 18 urte zituen. Hiru heriotza-zigorra ezarri zizkioten eta espetxean egon zen Tetuanen, Guadalajaran eta Bilbon. San Andres batailoian borrokatu zuen. Hiru heriotza-zigorrak zergatik izan ziren eta nola libratu zen. Jesuita, abade eta medikuen laguntza izan zuen libratzeko.

• Langile batailoiak

  Arrate Alkorta Alzibar (1949) Juan Mari Alkorta Alzibar (1956) Mutriku

  Aita espetxean zegoen bitartean, Langileen Batailoian ibili zen bideak egiten, mendian... Bertan aitari gertatuko anekdota bat kontatzen dute.

• Txakurrak esnea eramaten zuen egunero kartzelara

  Arrate Alkorta Alzibar (1949) Mutriku

  Saturrarango kartzela zabalik egon zen bitartean, amonak etxeko txakurrari ahoan esnez betetako kantina ipintzen zion eta honek kartzelara eramaten zuen, emakume eta haurrentzat. Umetan ez zekiten Saturraranen kartzela egon zenik ere ez. Beti ezagutu zuten seminario bezala. Etxean ez zieten gerrari buruz askorik esaten, aitak beldurra zuelako.

• Aitaren gerrako ibilerak preso bezala

  Agustin Alkorta Alzibar (1946) Arrate Alkorta Alzibar (1949) Mutriku

  Gerra garaian aita Bilbon atxilotu zuten arren, soldadutza egitera bidali zuten Afrikara. Bukatzean, preso jarraitzen zuenez, Langileen Batailoira eraman zuten derrigorrezko lanak egitera. 27-28 urterekin bueltatu zen baserrira.

• Laredoko hondartzan kontzentsazio-esparru inprobisatua

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Tropak sartu zirenean, arraunean ihes egin zuten. Santoñara heldu zirenean, Ondarroako ontzi batean ezkutatu ziren, iparralderantz ihes egiteko asmotan. Francoren itsasontziez inguratuta zeudenez, jeitsi eta Laredora oinez joan ziren. Bertan harrapatu zituzten eta Laredoko hondartzan egon ziren preso, kontzentrazio-esparru inprobisatu batean. Handik Bilbora eraman zituzten eta gero Miranda de Ebrora langile batailoiarekin.

• Logroñoko zezen-plazako kontzentrazio esparrua

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Logroñoko zezen-plazako kontzentrazio-esparruan egon zen Juanito bi egunez. Bertan gertatutakoak kontatzen ditu. Jendeak gose handia pasatzen zuen bertan.

• Miranda de Ebron langileen batailoiarekin

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Miranda de Ebron langileen batailoiak sortu ziren eta Juanito 12.enean zegoen. Mirandan gose asko pasatu zuten. Milaka preso ziren eta pikatxoiakin komunak egin behar izan zituzten. Hala ere, bertan ez zuten beldurrik pasa.

• Langileen batailoilean lubakiak egiten, hildakoak ehorzten...

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Miranda de Ebrotik Zaragozara bidali zituzten langileen batailoiarekin. Bertan gosea eta batez ere egarria pasa zuten. Pikatxoiarekin lurrean zuloak egiten zituzten ur bila. Zaragoza inguruan lubakiak prestatzen ibili ziren. Borroka egoten zenean, batailoiko langileek lurperatzen zituzten gorpuak. Lurperatu aurretik, gorpuan zerbait baliotsua zegoen begiratzen zen (dirua, kuttunak, urrezko hortzak...). Haizearen kontra lurperatzen ziren usaina ekiditeko.

• Belchiteko erasoa; langileen batailoiko presoen baldintzak

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Belchiten erasoa oso gogorra izan zen. Ez zen herria errea Gernikan bezala baina denak tirokatu zituzten. Bertan zegoen kiratsarekin gaixotu egin zen Juanito. Erasoren bat zegoenean, baliabide guztiak (garraioak, medikuak...) soldaduentzat ziren eta langileen batailoieko gizonentzat ez zegoen ezer.

• Langileen batailoiko koroa

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Langileen batailoiarekin nondik ibili zen. Fragan denbora asko egon ziren eta postari moduan ibili zen Juanito, konpainia ezberdinen artean mezuak bidaltzen. Koro bat sartu zuen Juanitok langileen batailoian. Apaiz batek janari pixka bat ematen zien elizan abestearen truke.

• Langileen batailoiarekin Fragan

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Elizan koroarekin abesteagatik, janari pixka bat ematen zien. Fragan zeudela, Franco pasa behar zen eta bidea izoztuta zegoenez, pikatxoiarekin ibili ziren izotza kentzen abarkak jantzita zituztela. Franco bi aldiz ikusi zuen.

• Langileen batailoiarekin Kataluniaruntz

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Fragatik Alcarraz-era joan ziren eta han alkatea lekeitiarra zen. Lleidan bi fronteak aurrez aurre egin zuten, baina Juanito eta bere batailoiak lubakiak egiten zituztenez aurretik joaten ziren.

• Ebroko gudako kontakizunak

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Ebroko gudan gertatutakoak kontatzen ditu. Juanitoren langileen batailoiak ingeniarien menpe lan egiten zuen. Ebroko gudan lapurreta asko egin zituzten. Hutsik zeuden etxeetan sartzen ziren. Ardo upel handietan itotako gorpuak zeuden. Vi Negre herrian zeudela, libre utzi zituzten egun batzuez baina ez janari ezta laguntzarik gabe. Familia baten etxean egon zen Juanito eta espinakak, ardoa eta gailetak eman zizkieten.

• Gerra garaian lagunak egiten

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Ebroko gudaren ostean kostaldera heldu ziren. Kataluniar gizon batekin adiskidetasun handia izan du azken 50 urteetan, bere alaba lagundu zuelako behin. Hiru egunetara Bartzelonara bidali behar zuten Juanito eta bizikleta bat lapurtu zuen familia hau agurtzeko.

• Langileen batailoiko kontakizunak

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Pancrudon zegoela, postari lanak egin zituen Juanitok, gudarientzat eskutitzak, paketeak eta medikamentuak eramaten. Kamioiren batek geratzen zuen batzuetan. Behin gaua kanpoan pasa behar izan zuen eta etxe batean lo egiteko eskatu zuen, bertan zeudenak erreketeengandik babestearen truke. Oso pobreak ziren etxe hartan baina jaten eman zieten. Gabean erreketeak agertu ziren eta aldendu egin zituzten. Inoiz ez du ahaztu emakume horien laguntza.

• Disziplinazko langileen batailoia

  Juanito Arantzamendi Mugartegi (1916) Ondarroa

  Langileen batailoia bukatu eta Bilbora itzuli zen. Ondarroan pasatu zituen gabonak eta egun gutxitara bigarren batailoi batera joateko deitu zioten, Erronkarira. Bertan bideak egiten ibili ziren.