Errepresioa
-
Gerran, anaia kartzelan 38 hilabetez
Joxe Mari Lertxundi Zuloaga (1932) Aia
Anaia gerran harrapatu egin zuten, eta 38 hilabete eman zituen kartzelan. Astero, etxetik arrautzak bidaltzen zizkioten kartzelara, han gosea baitzegoen. Garai hartan, epaiketarik gabe hiltzen zituzten gizonak kartzelan.
-
Gerra Aiara iritsi zeneko oroitzapen tristeak
Axun Zuloaga Azkue (1922) Ignazio Zuloaga Azkue (1928) Mari Ixabel Zuloaga Azkue (1925) Aia
Gerra hasieran, ez zuten beldurrik pasa; gerora, ordea, bai. Nazionalak Aian sartu zirenean, Aiako udaletxeko idazkaria jipoitu zuten; gazte batzuk kanposantuan hil zituzten.
-
Apaizaren nahigabea
Axun Zuloaga Azkue (1922) Ignazio Zuloaga Azkue (1928) Mari Ixabel Zuloaga Azkue (1925) Aia
Gerra Aiara iritsi zenean, 4 apaiz fusilatu nahi izan zituzten; egun bat barkatu zieten azkenean, baina apaizetako bat hil egin zen nahigabeak eta kezkak jota.
-
Aita kartzelara
Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz
Bere aita EAJkoa zelako atxilotu zuten. Edozer esaten nahikoa ei zen preso sartzeko. Atxiloketa-prozesua zelan izan zen dakar gogora. Berez, auzoko batek eman behar izan zion aitari kuartelera aurkezteko errekadua, baina ez zion eman. Basoan zegoela atxilotu zuten. Mirenek 18 urte zituen eta ez zen ikaratzen.
-
Kuarteletik kartzelara
Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz
Gerra Zibilean bere aita atxilotu eta kuartelera eroan zutenean, lehenago alkatea izan zena ere bertan aurkitu zuen. Guardia zibilak ezagunak izaten ziren, karta-jokoan baserritarrekin aritzen ziren-eta. Hala ere, ez zieten tratu hobea eman. Trenean eraman zituzten Indautxuko (Bilbo) ikastetxe batera Larrinagako kartzelara sartu aurretik.
-
Aitaren epaiketa
Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz
Gerratean aita atxilotu eta Bilbora eraman zuten epaitzera. Herriko beste gizon bat bere aginduz hil izana leporatzen zioten. Jende asko joan zen epaiketara eta orduan gertatutakoak kontatzen ditu pasarte honetan. Heriotza-zigorra ezarri ez eta urte eta erdi egin zuen preso.
-
Aita kartzelan eta miaketak etxean
Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz
Gerran aita atxilotu eta urte eta erdiz egon zen preso. Oraindik 10 urtetik beherako hiru ume zeuden etxean eta aurrera egin beharra zegoen. Ama asko ikaratzen zen, baina Miren ez. Beraien etxea errota ere bazen eta prezintatuta izan zuten. Behin miatzera etorri zen Guardia Zibila, baina ez zuten ezer ere aurkitu. Beste behin, guardia zibilak agertu zaizkien etxean ea ehotzen zuten galdezka. Amak baietz erantzun zien, baina Mirenek amak ez zekiela erdaraz argudiatu zuen. Hala ere, ez zitzaien ezer gertatu.
-
Ama bonbardaketa ostekoa garbitzera behartua
Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz
Gernika bonbardatu ostean dena suntsituta gelditu zen. Emakumezko asko bertako zikinkeriak-eta garbitzera behartu zituzten, Mirenen ama horien artean.
-
Bizkargira armak eroan eta hildakoak bajatu
Miren Odriozola Jaio (1919) Ajangiz
Gernika bonbardatu ostean bere ama beste hainbat emakumerekin batera eroan zuten bertako zikinkeriak garbitzera. Beraien aita, ostera, behiak buztartu eta gauez Bizkargi mendira, frontea zegoen tokira, armak eroaten zituen. Handik behera hildakoak bajatzen zituzten.
-
Emakume batzuei ilea moztu
Joxe Malbadi Olano (1921) Albiztur
Nazionalista bati etxea kendu zioten, kontrakoak agintzen jarri zirenean. Emakume batzuei ilea moztu zieten eta orduan ikara pasa zuten. Hura zigor handia izaten zen.
-
Gerra hasierako egoera eta bandoak
Santos Irazustabarrena Ermina (1928) Alegia
Osaba nazionalista bat zuen; eta, Bilbon harrapatu ondoren, kartzelan bi urte baino gehiago pasa zituen. Alegian, gehienak errepublikazaleak zirela dio. Ihes egindakoak bueltatu zirenerako, erreketeak sartuta zeuden Alegian. Errepublikak pattal jokatu zuela uste du, baserritako mutilak erreketeen esku utzi zituztelako. Aitona karlista zuen. Orendainen amonaren anaiaren etxean egon ziren, baina laster bueltatu ziren Alegiara. Maisua egon zen idazkari hasieran, beste inor ez zegoelako.
-
Herritarren arteko laguntza gerra garaian eta gerra ondorengo arazoak
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Gerra garaian gorriekin borrokatu zutenek ez zuten lanik aurkitzen bueltatzen zirenean. Alegiako medikua karlista zen eta beldurrez zegoen Tolosatik gorriak etorri eta hil egingo ote zuten; errepublikano batek lagundu zion. Hala ere, gero errepublikanoek gaizki pasa zuten karlistak Tolosara sartu ziren garaian.
-
Tolosako kartzelan gorriak zigortu zituzten eta ondoren ez zien inon lanik ematen
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Tolosako kartzelan, gorriei izugarrizko zigorrak jartzen zizkietela esaten zuten. Alegiako zenbait gizon bertan zigortu zituzten. Bertan lanik ematen ez ziela eta, batzuek alde egin zuten. Alegiako zenbaiten kasuak aipatzen ditu. Gerra bukatu zenean, erreketeak etorri ziren, eta denei lana eman zien, bertakoei eman beharrean.
-
Errepublikanoen bandera eta ikurrinak erre zituzten gerra hasieran
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Gerra hasi zenean, askok herritik alde egin zuten. Sartu zirenek bandera errepublikanoak eta ikurrinak erre zituzten.
-
Gerra garaian, etxekoek asko sufritu zuten
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Pakitaren aita Bilbon zegoela, amari ez zioten etxean sartzen utzi Frantziatik itzuli zenean. Semea errekete zeukala esan zuenean utzi zioten sartzen. Aita itzuli zenean, Tolosako kartzelan sartu zuten. Tolosan asko fusilatu zituzten.
-
Aita kartzelan
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Urtebete pasa zuen kartzelan. Apaiza bat ere kartzelan sartu zuten. Beranduago, aita Donostiako Ondarretako kartzelan eduki zuten. Epaiketa iritsi zenean, amak kartzelako arduradunarekin hitz egin zuen.
-
Aitaren epaiketa
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Aitaren epaiketa iritsi zen; eta, azkenean, askatzea lortu zuten, lekuko askoren aitorpenak entzun ondoren.
-
Albizturen txapel gorria jarrita instrukzioa egiten ibiltzen ziren
Pakita Artola Egiburu (1923) Alegia
Pakita Albizturen egon zen garaian, etxeko bi ahizpak ilea moztuta zeuden. Umeak instrukzioak egiten edukitzen zituzten. Pakitak ez zuen sekulan txapel gorririk jarri. Albizturen hiru hilabete pasa zituen lehengusuen etxean.
-
Gudariei laguntzeko antzerkiak
Juan Joxe Agirre Begiristain (1930) Alegia
Gerraostean, Eguberri eta Pazko inguruan, antzerkiak egin ziren preso zeuden herriko gudarientzat dirua biltzeko. Herriko apaizak eta hainbat herritarrek antolatzen zuten antzezlana. Antonio Maria Labaien antzerkigile tolosarrak idatziko obrak antzeztu ohi zituzten. Emanaldi horiek isilka egiten ziren. Juan Joxek koruarekin parte hartu zuen antzezpen batean. Jende asko biltzen zen emanaldiak ikustera.
-
Aita nazionalista
Luis Haranburu Altuna (1947) Alegia
Alegian herri eskola eta moja eskola zeuden. Luis Moja eskolara joan zen, eta politika ez zen bertan sartu. Eskola nazionalean, ordea, bai. Aita nazionalista zen, eta botoak erosten ibiltzen zen alderdiarentzat. Ama, aldiz, karlista zen.