Errepresioa

• Saturraraneko emakume presoei esnea eramaten

  Sebastian Ituarte Aranbarri (1938) Mutriku

  Saturraraneko kartzelara joaten ziren, bertako presoei esnea eramatera; emakumeak eta umeak izaten ziren gehienak.

• Hiru aretxabaletar Oiartzunen fusilatu zituzten

  Antonio Zubizarreta Berraondo (1921) Aretxabaleta

  Akixotar bat, batzokiko lehendakaria zena, Oiartzungo kanposantuaren kontra fusilatu zuten. Isidro Garziaetxabe eta Alberditar bat ere hantxe bertan fusilatu zituzten. Herrian bertan ez zen fusilatzerik izan, baina bost miliziano hil zituzten Santa Lutzian borrokan, Isurieta buruan.

• Nazionalista izateagatik zigortuak

  Antonio Zubizarreta Berraondo (1921) Aretxabaleta

  Antonioren izeba baten ahizpari, Mari Klarari, ilea moztu zioten nazionalista izateagatik. Isidro, Pantxikaren gizona zenak, harategian pistola atera zuenekoa. Ganorarik gabeko hilketak egon zirela dio Antoniok. Oñatiko komandanteak Antonioren osaba frantziskotarra begi txarretik hartu zuen, konfesatokitik erregimenaren aldeko propaganda egitea ukatu zuelako.

• Gerra denboran gizon bat etxean ezkutuan; aita fusilatzetik libratu zuten mutil batzuek.

  Leandra Elizburu Bilbao (1923) Aretxabaleta

  Gerra garaian, gizon bat, Akiso, izan zuten ezkutatuta etxean eta bere aita fusilatzera eraman zuten; gorrien aldeko Kale ondoko eta Malkorreko mutil batzuek, ordea, esan zuten ez fusilatzeko, eta bizirik jarraitu zuen. Bizi guztirako izan dute mutil horiekiko esker ona. Etxean ezkutuan izan zuten gizonari buruz hitz egiten du, hiru-lau egunez izan zuten gordeta eta erreketeak bere bila aritu ziren Aretxabaletan.

• Agirreren espia zelakoan ama atxilotu

  Bitore Urkijo Egarista (1925) Bermeo

  Bere ama Jose Antonio Agirreren espia zelakoan atxilotu eta sartu zuten preso.

• 16. urtebetetzean kartzelara

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  Bere lagun batzuk itsasontzi baten ezkutatuta Frantziara joan ziren gerra garaian. Bermeoko komandantzian parte eman eta beste ontzi bat beraien atzetik joan zen. Baina harrapatu orduko Elantxoben bajatu ziren bere lagunak. Hala ere, laster harrapatu zituzten. Jesusen etxera ere joan zen Guardia Zibila bere bila. Atxilotu, hamar egun Bermeon pasa eta kartzelara eroan zuten 16 urte bete zituen egun berean. Bermeoko kartzelan non zegoen azaltzen du. Hamalau bat lagun atxilotu zituzten.

• Kartzelatik kanposantura

  Jesus Arkotxa Mendiluze (1922) Bermeo

  Kartzelan zegoela, Derioko kanposantura eroan eta hildakoak bazirela entzuten zuten.

• Pontejosera atxilo

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Pontejoseko abiazio basera eraman zuten atxilo Jesus, Santander inguruan, eta handik bidali ahal izan izan zien familiakoei lehendabiziko eskutitza, fronteak zelarik ez baitzuen aukerarik izan.

• Pontejosen preso Cóndor Legioarentzat lanean

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Soldatu alemanen zaintzapean ziren Pontejoseko base militarrean atxilo hartuta zeudenak. Durango eta Gernika bonbardatu zituen Cóndor Legioa bertan zen.

• Pontejosen Alemanak jaun eta jabe

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Pontejoseko base militarrean militar alemanen araudia gailentzen omen zen.

• Abioiak bonbaz hornitzen

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Lehenik bonbak prestatzen eta abioiak bonbaz hornitzen gero, halaxe ibili ziren Jesus eta Pontejosera atxilo hartutako gainontzekoak. Hegazkinetako bonbak airean aktibatzen omen ziren, "istripuak saihesteko".

• Gerran frontean egotetik preso izatera

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  1936ko gerran hainbat frontetan ibili zen borrokan: Aian, Eibarren, Elgetan, Zornotzan, Bilbon, Santanderren... Santanderren zegoela, italiarrak sartu ziren eta han gelditu zen: preso eduki zuten hainbat lekutan hainbat urtez.

• Preso zegoeneko bizimodua

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Garai hartan, lanak egitera behartzen zituzten, azpiegiturak eta eraikuntzak egiten eta konpontzen. Preso zegoela, zer baldintzatan bizi ziren azaltzen du: lo-lekuak, jatekoa... Preso zegoela, batak bestea zaintzen zuen.

• Batailoia eta heriotza-zigorrak

  Jesus Aranburu Oskoz (1918) Errenteria

  Bere konpainian, ideologia ugaritako gizonak zeuden: komunistak, PNVkoak, CNTkoak... "Primer Batallon mixto de Ingenieros" izena zuen konpainia hark. Preso egon zenean, Angel Osesen epaiketa izan zen, eta bi heriotza-zigor eman zizkioten. Momentu gogorrak izan ziren.

• Ama kartzelan eta aita ebakuatuta

  Bitore Urkijo Egarista (1925) Bermeo

  Bitorek 12 urte zituela, ama kartzelaratu egin zuten. Aita eta neba Frantziara joan ziren eta berak 7 urteko ahizparen kargu egin behar izan zuen. Bizimodu gogorra izan zuten umetatik. Eskolara ere gutxi joan ziren. Ama Emakumeetako kide zen eta batzokian asko aritzen zen. Beraien gurasoek ordaindu zuten sasoi hartako batzokia.

• Nazionalen garaipenak ospatzeko desfileak

  Bitore Urkijo Egarista (1925) Bermeo

  Nazionalek herri bat hartzen zutenean, hori ospatzeko desfilea egin behar izaten zuten. Tortosako herria hartu zutenean, baina, herria ezagutzen ez zuenez, "Tortola nuestro es" esan zuen.

• Kartzelan, anonimoen laguntza

  Anita Larrauri Anasagasti (1931) Bitore Urkijo Egarista (1925) Bermeo

  Bitoreren aita erbestetik bueltatu zenean, bere ama oraindik kartzelan zegoen. Emakume batek asko lagundu zion amari kartzelan: hari esker eraman zuten Gasteiztik Larrinagara. Sekula ez zuen jakin zein izan zen andre hori. Anitaren osaba, ostera, Cadizen egon zen urte luzez.

• Gauero guardiengana joan behar

  Bitore Urkijo Egarista (1925) Bermeo

  Gerraostean, bere ama kartzelatik bueltatu ostean, gauero joan behar izaten zuen guardiengana, bertan zegoela ziurtatzeko.

• Gudariak jipoitu ostean, Tonpoitik botatzen zituzten

  Luzia Larrozea Estibaliz (1920) Bermeo

  Batzokia errekisatuta izan zuten soldaduek. Eta Luzia bertako soldadu italiarren zikinkeriak garbitzera behartu zuten. Batzokian bertan, gudari asko ikusi zituen jipoitzen; jipoitu ostean Tonpoitik behera botatzen zituzten.

• Aitaginarreba fusilatu eta amaginarreba preso auzoak salatuta

  Jesus Astiazaran Bilbao (1924) Bermeo

  Bere aitaginarreba Axpen (Busturia) fusilatu zituzten bost gizonetako bat izan zen. Etxera joan zitzaizkien bila Bermeoko batzokian agertzeko esanez; handik, Larrinagako kartzelara eraman zuten eta gehiago ez zuten bere berririk izan. Ostean, harean emaztea, Jesusen amaginarreba, preso hartu zuten Bilboko Orue txaletean. Hiru hilabeteren osten, handik irteteko abokatu baten laguntzaz diru asko ordaindu behar izan zuten. Auzoko bat izan zen salatu zituena.