Errepresioa

Gerrako isunak eta hildakoak
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Nazionalak sartu zirenean, hainbat herritar atxilotu zituzten. Hauteskundeetako propaganda dela-eta, hainbati isun gogorrak ezarri zizkieten. Inguruko hainbat lagun ere hil ziren gerra garaian eta horiek aipatzen ditu.
Ilea ebaki zioten emakumeak
Luisito Zelaia Balenziaga (1925) Markina-Xemein

Aizmendiko Ramonari eta Urloko Mariari atxilotu eta ilea ebaki zioten gerra garaian.
Aita lau urtez preso zinegotzia zelako
Maria Garate Zabala (1910) Markina-Xemein

Gerra hasi zenean, bere aita zinegotzia zen eta lau urteko kartzelaldia ezarri zioten. Markinan, Larrinagan, Karmelon, Deustun, Cadizen eta Sevillan egon zen preso. Gerran ez zuten etxetik alde egin.
Gerran etxea miatu eta gauzak konfiskatu
Maria Garate Zabala (1910) Markina-Xemein

Gerran ez zuten etxetik alde egin. Behin, ea etxean neska askoko etxea zen galdetuz etxea miatu behar zietela esanez sartu zitzaien etxera. Etxean soldaduek bidera botatako hainbat gauza eta errazionamenduan jasotako ardoa topatu zien. Arratsalde berean kamioi batekin etorri ziren goizean topatutako horiek hartzeko. Karmengo Amaren koroa ere beraien etxean izaten zuten gordeta eta hori ikusterakoan eta haren jabea non zegoen galdetu zien. Abadea kartzelan zegoela esaterakoan, errekara jaurtitzeko esan zien. Baina horren jabetza ez zen abadearena komentuarena baizik.
Aita etxean bertan atxilotu zuten
Maria Garate Zabala (1910) Markina-Xemein

Bere aita gerra hasi zenean, herriko zinegotzia zen. Markinako errekete bat eta falangista bat etorri ziren beraien aitaren bila etxera preso eramateko. Biharamun goizean ikusi zuten aita kamioneta batean zeramatela. Beste hainbat ere atxilotu zituzten. Lehenengo gaua Markinako kartzelan igaro zuen. Bilbon kartzelatik hurre bizi zen ezagun batek asko lagundu zion aitari han izan zuten bitartean.
Kartzelara eramango zutelakoan, fusilatu zuten bere senargaia
Maria Garate Zabala (1910) Markina-Xemein

Bere senargaia zena Derion fusilatu zuten. Kartzelara eramango zutelakoan entregatu zuen bere burua Markinan, baina hasieratik ezarri zioten heriotza zigorra. Haren aurkako salaketan jartzen duen guztia gezurra zen.
Ilea moztu eta lan egitera derrigortutako emakumeak
Maria Garate Zabala (1910) Markina-Xemein

Hainbat emakumeri ilea moztu zien, espainiar bandera zuen txapela jantziaraziz. Mariari ez zioten ilea moztu, lan egitera behartu zuten.
Aita eta senargaia kartzelara bisitatzera
Maria Garate Zabala (1910) Markina-Xemein

Aita eta senargaia biak batera izan zituen preso Larrinagako kartzelan. Astean bitan joaten zen bisitan, 10 minituko bisitak ziren.
Gerrako ibilerak
Martzelino Zenarruzabeitia Zarate (1913) Amorebieta-Etxano

Gerra garaian, Algortara joan zen eta handik Karrantzara, sanitario bezala lan egitera. 1937ko abuztuaren 17an, preso hartu zuten Limpias-en eta Laredon hilabete batez preso egon ondoren, Zaragozako San Juan de Mozarrifar-eko kontzentrazio-esparrura eraman zuten beste hilabete batez. Handik, Gironara eraman zuten lan-batailoiaren barruan. Bertan zegoela bukatu zen gerra eta 1939ko abenduaren 27an, etxera bueltatu zen.
Langileen batailoian pare bat urtez
Olga Arizmendiarrieta Urriategi (1932) Eibar

Pare bat urtez igaro zituen Santik frontean, langileen batailoian, behartutako lanak egiten . Bilbora etortzeko baimena izan zutela eta zaintzarik gabe ere etortzeko aukera izan zutela kontatzen du haren alabak baina, itzuli ezean, lankideak fusilatzeko mehatxupean izan zela dio.
Gerran fusilatutako abade "gorriak"
Kontxa Laspiur Zabala (1924) Eibar

Oso gutxi joaten da elizara, baina ez dago ados Aita Santuak hartutako erabakiekin. Gorriak hil zituztenak kanonizatu zituen eta abade gorriak ez, nahiz eta hauek ere elizatarrak izan. Horrelako jarrerek, Kontxa elizatik aldentzera eramaten dute.
Apaizen eraginez hasi zen musika kontuetan
Benito Etxabe Etxabe (1928) Zumaia

Komunio handia don Joakin Dorronsoro apaizarekin egin zuten. Komunio handira don Nemesio Etxaniz etorri zen. Hark ume guztiak musika ikasten jarri zituen. Alkate karlista jari zenean, bota egin zuten don Nemesio, nazionalista zelako. Horren ostean don Inazio Goikoetxea etorri zen eta harekin hasi ziren musika kontuak lantzen. Don Angelengana joaten zen Zumaiara musika ikastera; baserritar guztien artean ordaintzen zituzten bere klaseak. Handik aurrerakoak bere kasa ikasi zituen.
Tropak plazan formatuta
Maria Igarza Zubiate (1924) Elorrio

Elizaren arkupetik jotzen zuten diana. Tropak plazan formatu eta mendira joaten ziren. Orduan ikasi zuen "Eusko Gudariak" kantua, baina ez zitzaien burutik pasatu ere egin frankistak sartu zirenean kantatzerik.
Mendrakarrak gerra denboran preso
Antonia Kortazar Agiriano (1918) Elorrio

Bere osaba eta beste auzotar batzuk gerra denboran preso hartu eta kartzelan eta hortik zehar luzaroan nola ibili ziren kontatzen du.
Osaba Meagan eraila
Maria Luisa Aginaga Zabaleta (1939) Lasarte-Oria

Etxean ez zen gerrari buruz hitz egiten, Soldaduek osaba eraman zuten eta Meagan erail zuten. Osaba jeltzalea zen. Fraide batek gertatutakoari buruzko eskutitz bat idatzi zuen.
Ama atxilotu zutenekoa
Ikerne Artetxe Zubikarai (1932) Ondarroa

Abertzale gogorra izan zen aita. Euren etxean elkartzen ziren lagunak. Gau batean guardia forala etorri eta ama atxilotuta eraman zuten, bularreko umearekin batera. Hamar hilabete eman zituen Ondarretan.
Saturrarango presoen umeak
Jesus Artetxe Malaxetxebarria (1928) Patxi Etxaburu Ajarrista (1929) Ondarroa

Saturrarango presoak ume txikiekin edo haurdun etorri ziren asko. Haurrek hiru urte zituzten arte bakarrik eduki zitzaketen han. Falangeko andreek-eta ostu egin zituzten hainbat ume hiru urte betetzen zituztenean. Beste hainbat ume Ondarroako familiek hartu zituzten zaintzeko. Horietako batzuk Ondarroan geratu ziren bizitzen. Izen batzuk aipatzen dituzte.
Kanposantuko fusilamenduak
Bittori Zabala Zalakain (1924) Andoain

Gerran, etxetik ikusten zuten nola fusilatzen zuten jendea kanposantuan. Andoainen, hainbat hil zituzten; baina arrazoi politikoengatik baino, ezinikusiengatik eta inbidiengatik.
Atunetan zebilela atxilotu zuten aita
Rosario Badiola Alkorta (1926) Ondarroa

Rosarioren aita atunetara joaten zen gerra garaian. Itsasoan atxilotu eta Gijóneko zezen-plazan egon zen atxilotuta. Arrantzale gazte bi, aldiz, gerrara bidali zituzten eta han hil ziren.
Kartzelan tatuajeak egiten zituzten
Ana Mari Lezertua Sustaeta (1940) Mutriku

Aitarekin kartzelan zegoen gizon batek, tatuajeak egiten zizkien beste presoei. Aitari besoetan hiru egin zizkion: aingura bat, itsasontziko lema bat eta emaztearen irudi bat.